Kafli 14: Psychology's Researchers = 31 hugtak.

a) SKILGREINING BÓKARINNAR: (skrifa skilgreiningu bókarinnar (af bls. 469-480)). b) HVAR Í BÓKINNI: (nefna hér alla staði þar sem hugtakið er nefnt í bókinni - bara bls.).

c) ÍSLENSK ÞÝÐING: (ykkar eigin þýðing hér - nefna hvaðan ef fundin í e-i orðabók).

d) ÍSLENSK ÚTSKÝRING: (gefa íslenska útskýringu hér með ykkar eigin orðum).

e) HELSTI FRÆÐIMAÐUR / KENNING TENGD HUGTAKINU: (útskýra hér hver eða hvaða kenning tengist hugtakinu og hvernig).

f) DÆMI UM: (taka eitt dæmi hér).

g) MYND AF: xx (mynd fengin frá xx).

h) ANDSTÆTT HUGTAK: (finndu hér það hugtak sem væri ólíkast hugtakinu, útskýra).

i) LÍKT HUGTAK: (finndu hér það hugtak sem væri líkast hugtakinu, útskýra).

j) XX: xx (mynd fengin frá xx).

1. BIT = BITI. K14:402.

Abbreviation of “binary digit”: the amount of information that enables a choice between two alternatives.

Stytting af tvíundartölustafur: magn upplýsinga sem gefur færi á vali milli tveggja möguleika.

Claude Shannon og Warren Weaver kynntu hugtakið í bók sinni The Mathematical Theory of Communication sem var um tölvulíkanið í hugfræði. Shannon skilgreindi bita sem magn þeirra upplýsinga sem gefa færi á vali milli tveggja jafn líklegra möguleika og þannig draga upplýsingar úr óvissu. Hugtakið kemur fram á bls. 451 í kafla 14. Hugtakið biti endaði á því að verða mikilvægara fyrir tölvunarfræði heldur en hugræna sálfræði. Biti er minnsta eining upplýsinga í tölvum og tekur annað hvort gildið 0 eða 1.

Bit: Biti

Abbreviation of “binary digit”: the amount of information that enables a choice between two alternatives.

Stytting af tvíundartölustafur: magn upplýsinga sem gefur færi á vali milli tveggja möguleika.

Claude Shannon og Warren Weaver kynntu hugtakið í bók sinni The Mathematical Theory of Communication sem var um tölvulíkanið í hugfræði. Shannon skilgreindi bita sem magn þeirra upplýsinga sem gefa færi á vali milli tveggja jafn líklegra möguleika og þannig draga upplýsingar úr óvissu. Hugtakið kemur fram á bls. 451 í kafla 14. Hugtakið biti endaði á því að verða mikilvægara fyrir tölvunarfræði heldur en hugræna sálfræði. Biti er minnsta eining upplýsinga í tölvum og tekur annað hvort gildið 0 eða 1.

2. CARDINAL TRAIT = MEGINEINKENNI. K14:425. Ath: Í Index á bls. 482 er orðið skráð öðru vísi og í fleirtölu: CARDINAL TRAITS (G. ALLPORT).

Ab

3. CASE STUDY = EINSAGA. K14:423. Ath: Í Index á bls. 482 er orðið skráð: CASE STUDY (METHOD).

Research method involving an in-depth analysis of a single individual; advocated by Allport as a way to investigate personality.

Rannsóknaraðferð sem felur í sér ítarlegri greiningu á einum einstakling; Fundin upp af Allport sem aðferð til þess að kanna persónuleika.

Gordon Allport var talsmaður tilviksrannsókna, þar sem hann skoðaði mjög ítarlega upplýsingar hjá manneskjunni til þess að læra um persónuleika hennar. En þótt Allport er talinn vera upphafsmaður tilviksrannsókna þá kláraði hann aðeins eina afar ítarlega tilviksrannsókn sjálfur, það er hin fræga; Letters from Jenny sem kom út árið 1965. Frederic Le Play var talinn vera sá fyrsti sem kynnti tilviksrannsóknir fyrir félagsvísindum og þróuðu Barney Glaser og Strauss tilviksrannsóknir enn betur og komu með grounded kenninguna.

Mín skýring á hugtakinu er að þetta er rannsóknaraðferð sem inniheldur ítarlega skoðun á miklu magni upplýsinga um fá tilvik, einstaklinga eða staði á einum tímapunkti eða á ákveðnu tímabili. Rannsakandinn leitar frekar að meðaltölum eða mynstrum meðal margra atriða. Flestar tilviksrannsóknir notast við eigindlegar aðferðir.

Introspection eða sjálfsskoðun er önnur aðferð sem Wundt kom með en þar er einstaklingurinn að rannsaka sjálfan sig. Það er aðferð sem er algjör andstæða við tilviksrannsóknir.

Letters from Jenny sem Allport gerði árið 1965 er gott dæmi um tilviksrannsókn þar sem bókin lýsti persónuleika Jenny Masterson. Allport notaðist við 301 bréf sem Jenny hafði skrifað yfir 12 ára tímabil.

4. CELL ASSEMBLY = FRUMUSAMSETNING. K14:414-415. Ath: Í Index á bls. 482 er orðið skráð: CELL ASSEMBLY (HEBB).

Tæknilega hugtakið á ensku: For Hebb, a basic unit in the nervous system; a set of neurons that become associated with each other because they have been repeatedly activated together.

Þýðing: Grundvallar eining taugakerfisins, samansafn af taugafrumum sem verða tengd við hvort annað vegna þess að þau hafa endurtekið verið virk saman.

Fræðimenn sem tengjast hugtakinu: Donald Hebb var fræðimaðurinn sem fjallaði um cell assembly.

Hugtak sem tengist cell assembly er phase sequences (áfanga raðir) sem eru þétt skipulag sem felur í sér innleiðingu á frumu samsetningu.

5. CENTRAL TRAIT = KJARNAÞÁTTUR. K14:425. Ath: Í Index á ils. 482 er orðið skráð í fleirtölu og öðruvísi: CENTRAL TRAITS (G. ALLPORT).

“For Allport, a set of traits that sum up an individual’s personality, aside from cardinal traits.”

“Fyrir Allport, margir þættir einkenna sem saman búa til persónuleika einstaklings, fyrir utan aðal einkenni.”

Central trait eru aðal einkenni á persónuleika einstaklings það er að segja helstu þættir sem einkenna persónuleika einstaklings. Þessir þættir gefa gott yfirlit yfir hvernig persónuleiki einstaklings er.

Segjum sem svo að Jón sé að skrifa meðmælabréf fyrir Jónu. Í meðmælabréfinu tekur hann fram helstu kosti og galla hennar Jónu, til þess að gefa viðtakanda bréfsins sem skýrustu mynd á því hver og hvernig Jóna er. Sem dæmi tekur Jón fram í bréfinu að Jóna sé stundvís, hörku dugleg, skipulögð en eigi það til að vera með stórt skap.

Helstu hugtök sem tengjast þessu hugtaki eru Cardinal og Secondary traits.
Cardinal traits er ekki að finna í öllum einstaklingum. Þetta er áberandi einkenni sem er að finna í persónuleika einstaklings og sker sig úr frá öðrum einkennum. Flest allt sem einstaklingur gerir tengist þessu einkenni. Til dæmis væri persónuleika Napoleons lýst út frá cardinal trait sem need for power. Secondary trait eru þau persónu einkenni sem eru ekki eins áberandi í einstaklingi og eru oft einungis sjáanlegir fyrir nána vini og/eða fjölskyldu.

Helsti fræðimaður hugtaksins er persónuleika sálfræðingurinn Gordon Allport.

6. CHUNK = BÚTUR, KNIPPI, K14:405. Ath: Í Index á bls. 482 er orðið skráð: CHUNK (IN MEMORY).

Chunk - Bútun

“For Miller, a meaningful unit of information; short-term memory capacity said to be 7 ± 2 chunks of information” (bls. 454, 524).

,,Fyrir Miller, merkingarbærar upplýsingar; að skammtímaminnið geti geymt 7 ± 2 búta (chunks) af upplýsingum.“

Skammtímaminni er sú starfsemi heilans sem geymir upplýsingar tímabundið á meðan úrvinnsla verkefna á sér stað. Bútun vísar til þess hvernig við notum upplýsingar úr langtímaminni til þess að skipuleggja upplýsingar í skammtímaminninu í búta (chunks) til þess að stækka minnisgrip okkar. Talið er að rýmd skammtímaminnis sé takmörkuð og geti haldið upplýsingum í allt að 30 sekúndur og haldið 5-9 atriðum í skammtímaminni í einu. George Miller uppgötvaði þetta þegar hann rannsakaði skammtímaminnið og skrifaði greinina “The Magical Number Seven, Plus, Minus Two: Some Limits on Our Capacity For Processing Information.” Hann kom með hugtakið bútun sem þýðir að ef upplýsingar eru bútaðar í merkingarbærar einingar til dæmis ártal, afmælisdaga, símanúmer og húsnúmer þá eigum við einfaldara með að munað fleiri tölur. Eining getur verið tvær tölur eða þess vegna þrjár tölur til fjórar tölur. Bútarnir þurfa oft að vera persónubundnir eða tengdir einhverju sem við þekkjum að þá verða bútarnir stærri. Rannsóknir hafa sýnt að ef listi af orðum eða tölum er fyrir framan fólk og þá man fólk eftir fleiri atriðum ef orðin eða tölurnar eru settar í samhengi.

Dæmi um þetta ef listi er settur fyrir framan einstakling með tölunum 1, 9, 4, 5, 3, 2, 6, 7 og hann er settur í merkningarbærar einingar svo sem ártal 1945 að þá eigum við auðveldara með að muna.

Chunk - Bútun

“For Miller, a meaningful unit of information; short-term memory capacity said to be 7 ± 2 chunks of information” (bls. 454, 524).

,,Fyrir Miller, merkingarbærar upplýsingar; að skammtímaminnið geti geymt 7 ± 2 búta (chunks) af upplýsingum.“

Skammtímaminni er sú starfsemi heilans sem geymir upplýsingar tímabundið á meðan úrvinnsla verkefna á sér stað. Bútun vísar til þess hvernig við notum upplýsingar úr langtímaminni til þess að skipuleggja upplýsingar í skammtímaminninu í búta (chunks) til þess að stækka minnisgrip okkar. Talið er að rýmd skammtímaminnis sé takmörkuð og geti haldið upplýsingum í allt að 30 sekúndur og haldið 5-9 atriðum í skammtímaminni í einu. George Miller uppgötvaði þetta þegar hann rannsakaði skammtímaminnið og skrifaði greinina “The Magical Number Seven, Plus, Minus Two: Some Limits on Our Capacity For Processing Information.” Hann kom með hugtakið bútun sem þýðir að ef upplýsingar eru bútaðar í merkingarbærar einingar til dæmis ártal, afmælisdaga, símanúmer og húsnúmer þá eigum við einfaldara með að munað fleiri tölur. Eining getur verið tvær tölur eða þess vegna þrjár tölur til fjórar tölur. Bútarnir þurfa oft að vera persónubundnir eða tengdir einhverju sem við þekkjum að þá verða bútarnir stærri. Rannsóknir hafa sýnt að ef listi af orðum eða tölum er fyrir framan fólk og þá man fólk eftir fleiri atriðum ef orðin eða tölurnar eru settar í samhengi.

Dæmi um þetta ef listi er settur fyrir framan einstakling með tölunum 1, 9, 4, 5, 3, 2, 6, 7 og hann er settur í merkningarbærar einingar svo sem ártal 1945 að þá eigum við auðveldara með að muna.

7. COGNITIVE DISSONANCE = HUGRÆNT MISRÆMI. K14:419-421. Ath: Í Index á bls. 483 er orðið skráð svona: COGNITIVE DISSONANCE (FESTINGER).

Cognitive dissonance er hægt að þýða sem hugrænt ósamræmi (misræmi).

Cognitive dissonance

“In a theory proposed by Festingar, a state of cognitive discomfort resulting from the experience of holding two inconsistent thoughts simultaneously or behaving in a way that is inconsistent with one’s beliefs.”

Hugrænt ósamræmi

Í kenningu Festinger, ástand sem einkennist af hugrænum óþægindum sem stafar af þeirri reynslu að vera með tvær mótsagnakenndar hugsanir samtímis eða að haga sér í ósamræmi við viðhorf og trú manns.

Festinger er eignuð kenningin. En hún er talið sú mikilvægasta í félagssálfræði eins og sagt er á bls. 468. En þar er sagt frá megin atriðum kenningarinnar ásamt því að dæmi eru tekin. Þá er einnig talað um þau miklu áhirf sem uppfinning kenningarinnar hefur haft meðal annars því nú var hægt að gera tilraun í félagssálfræði.

Hugrænt ósamræmi er það þegar einstaklingur er með tvær andstæðar hugsanir á sama tíma eða þegar hann hagar sér ekki í samræmi við viðhorf og trú sína. Það skapar vanlíðan sem einstaklingur vill losa sig við, gert til dæmis með því að breyta viðhorfi eða hegðun og búa þannig til samræmi.

Þetta minnir á kenningar Freuds. Þar sem hann talar um ómeðvitaðar langanir sem valda kvíða og leiðir sem fólk fer til þess til þess að losna við hann. Líkt og hugrænt ósamræmi er að stórum hluta ómeðvitað og fólk breytir annaðhvort viðhorfum eða hegðun til að losna við það.

Dæmigert hugrænt ósamræmi væri það þegar einstaklingur reykir en veit að það er óheilbrigt og hugsar um sjálfan sig sem heilsu manneskju. Þá myndast hugrænt ósamræmi milli viðhorfa og hegðunnar. Þá getur einstaklingur haldið viðhorfum sínum og hætt að reykja eða breytt viðhorfum sínum og haldið áfram að reykja.

8. COGNITIVE SCIENCE = HUGVÍSINDI. K14:409-410.

Cognitive science er vitsmunaleg vísindi (Hugvísindi) á íslensku.

Cognitive science

“An interdiscipliary field that includes cognitive psychology, linguistics, computer science, cultural antropology, and epistermology.”

Vitsmunaleg vísindi

Þverfaglegt fag sem inniheldur hugfræði, málvísindi, tölvunarfræði, mannfræði, og þekkingarfræði.

Gardner skilgreindi hugtakið sem “empirically based effort to anser long-standing epistemological questions. Particulary those concerned with the nature of knowledge, its components, its sources, its development and its deployment.”

Miller og Jerome Bruner stofnuðu deild vitsmunalegra vísinda í Harvard. Sögðu að sálfræði væri of flókin grein til að láta sálfræðingana sjá um það. Hugtakið er nefnt á bls. 458-459 í bókinni.

Vitsmunaleg vísindi er fag sem inniheldur þverfagleg fög. Það inniheldur hugfræði, málvísindi, tölvunarfræði, mannfræði og þekkingarfræði. Í raun hugtak sem nær yfir nokkrar fræðigreinar.

Atferlisfræðin líkist hugtakinu þar sem svörun manna kemur út frá áreitum í umhverfinu sem við lærum eða erum skilyrt við.

Artificial Intellegence eða gervigreind er svið þar sem skoðað er hvort ómennskar vélar geti sýnt greind. Skoða greind manna og hvernig menn leysa vandamál og reynt að láta tölvur sýna sömu eða svipuð viðbrögð.

9. DICHOTIC LISTENING = TVÍHLUSTUN. K14:406. Ath: Í Index á bls. 483 er orðið skráð svona: DICHODIC LISTENING (AND ATTENTION).

DEPENDENT VARIABLE

Dependent variable – Kafli 7, bls 232.

Bókin A History of modern Psychology skilgreinir hugtakið Dependent variable/háð breyta/fylgibreyta svona:

“Any variable in research that is measured as an outcome of an experimental study; this usage introduced by Woodworth”.

Þetta þýðir að háð breyta/fylgibreyta er mælanlega breytan í rannsóknum: Notkun þessa hugtaks var fyrst kynnt til sögunnar af kennimanninum Woodworth.

Fyrir tíma Woodworths náði hugtakið tilraun yfir allt frá innskoðun til athuganna í stjórnanlegu umhverfi (controlled circumstanses). Aftur á móti þrengdi Woodworth merkingu hugtaksins og gerði greinarmun á tilraunarlegum rannsóknum (experimental research) og því sem hann kallaði fylgnisrannsóknir. Það sem skilgreindi tilraunir var það vera með breytu sem þú gast stjórnað. Það var aðal áhersla rannsóknarinnar sem Woodworth kallaði Independent variable eða óháða breytu. Þessi breyta hefur áhrif á ákveðna hluta hegðunar eða það sem hann kallaði dependent variable eða háða breytu. Óháða breytan hefur áhrif á háðu breytna þar sem óháða breytan er hegðunin og háða breytna er útkoman.

Dæmi: Það er gott veður svo Stjáni og Láki fóru og keyptu sér ís. Þarna er góða veðrið óháða breytan og að kaupa ís háða breytan/fylgibreytan.

Þú hefur áhuga á að vita hvernig stress hefur áhrif á hjartslátt. Þá er óháða breytan stress og háða breytan/fylgibreytan hjartsláttur. Þú getur haft bein áhrif á stressið (þú manipurlerar stressið) og þannig getur þú séð hvernig hjartslátturinn fylgist að. Fylgibreyta kallast fylgibreyta því að hún fylgist að óháðu breytunni þ.e.a.s. hún svarar óháðu breytunni. Það er ekki hægt að hafa fylgibreytu í tilraun án þess að hafa óháða breytu.

DICHOTIC LISTENING

Dichotic Listening

Tæknilega hugtakið á ensku.

Dichotic Listening.

Hugtakið þýtt á íslensku.

Arhlustunarpróf??

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

A procedure in research on selective attention in which a person wearing headphones hears one message in one ear and a second messege in the other ear.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku.

Ferli í sértækri athygli þar sem að einstaklingur með heyrnartól heyrir ein skilaboð í einu eyra og önnur skilaboð í hinu eyranu.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Donald Shanweiler, Michael Studdert-Kennedy, Tim Rand.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.

455.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Hér er verið að athuga hvort athyglin beinist að skilaboðum í hægra eða vinstra eyra. Ef einstaklingur heyrði annað af þessum tveimur skilaboðum, þá náði hann ekki innihaldi af hinum skilaboðunum. Verið að rannsaka hvort einstaklingar gætu náð að muna bæði skilaboðin, sem virðist ekki vera að gerast.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Lík hugtök: selective filter.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Í stöðluðu “dichotic” hlustunarprófi eru þátttakendur látnir hafa heyrnatól á sér og mismunandi hljóð (orð) eru spiluð í sitthvort eyrað. Síðan eru þátttakendurnir beðnir um að endurtaka það sem þeir heyrðu t.d. í vinstra eyra á meðan eru þeir svo að fá áreiti (hljóð) í hægra eyrað. Þar sem þátttakendur eru að einbeita sér að því að endurtaka orðin sem þeir heyrðu eiga þeir erfitt með að muna hvað þeir heyrðu í í hinu heyrnatólinu á meðan og uppgötva ekki t.d. þegar röddinn breytist úr ensku yfir í þýsku. Aftur á móti uppgötva þátttakendur þegar röddin breytist úr karlkynsrödd yfir í kvenkynsrödd og öfugt.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

DIFFERENCE THRESHOLD

Difference threshold: afstæð skynmörk/þröskuldur Point on the continuum of a physical dimension where a difference between two stimuli is first detected.

Mismunandi þröskuldur tveggja áreita þegar þeir eru fyrst uppgötvaðir.

Aðal fræðimennirnir sem tengjast þessu hugtaki eru þeir Fechner og Weber.

Þetta hugtak kemur eingöngu fram í fjórða kafla á blaðsíðu 100 í bókinni. Okkar skýring á íslensku skilgreiningunn eru nokkur áreiti sem geta komið á svipuðum tíma en með mismunandi skynmörkum eða þröskuldi, t.d að íta einum putta í bakið á næsta manni eða íta tvemur puttum í bakið, finnur einstaklingurinn fyrir því? Það eru nokkur hugtök sem eru lík og jafntfram skild difference threshold en þau eru; method of limits, method of constant stimuli og method of adjustment síðan er absoulte threshold andstæða hugtakið. Dæmi um hugtakið absolute threshold er t.d. rannsókn sem gerð var með loftljósi með mykrastillingu, ef ljósið er alveg slökkt þá er ekkert áreiti af ljósinu né skynjun á ljósinu en þegar við snúum takkanum hægt og rólega þá förum við að sjá smá ljós, en ef við aftur á móti höldum áfram að snúa takkanum þá verður ljósið aðeins bjartara heldur en það var fyrir sekúndu síðan, það er difference threshold (dæmið tekið úr bók).

DIFFERENTIATION

Differentiation (bls 301 og 319).

Differentiation eða aðgreining í samhengi við t.d þroska barna er þegar færni hjá börnum verður flóknari og aðgreinist. T.d lærir barn fyrst að ganga sem síðan seinna aðgreinist í að hlaupa, hoppa, valhoppa og fleira. Annað dæmi er þegar ungabarn lærir að aðgreina móður sína frá öðrum. Með tíma og þroska sýnir barnið meiri aðgreiningu gagnvart umheiminum.

Aðgreining getur líka átt við kenningu Pavlovs. Það er þegar við kennum dýri að aðgreina á milli tveggja líkra hljóða. Annað hljóðið er aðeins hærra en hitt og við pörum það við mat á meðan lægra hljóðinu fylgir engin matur. Að lokum slefar dýrið aðeins við hærra hljóðinu þar sem hann er búinn að læra að aðgreina á milli þeirra.

DIRECT ACTION OF THE NERVOUS SYSTEM

Direct action of the nervous system

Lögmál Darwins um tjáningu tilfinninga. Til dæmis það að roðna er lífeðlisleg hliðarverkun sem kemur vegna sterkra tilfinninga. Hann fann það þó út að tilhneigingin til þess að skjálfa getur verið vegna margra mismunandi tilfinninga en er ekki bundin við einhverja eina tilfinningu.

Darwin átti erfitt með að rannsaka sínar eigin tilfinningar svo hann kom með nokkrar aðferðir til að mæla þær. Hann lagði til að rannsaka börn því þeirra tilfinningar væru ákafari og þau gætu ekki stjórnað þeim eins vel og fullorðnir og þess vegna væri auðveldara að skrá þær niðurstöður niður. Önnur aðferð var að nota tækni sem er kölluð galvanísering eða sinkhúðun. Það er þegar rafskautum er komið fyrir á húðinni og örva ákveðna vöðva sem veldur samdrætti. Hugmyndin var sú að finna út nákvæmlega hvaða vöðvar virkjast við ákveðnar andlitstjáningu (svip).

Darwin færði rök fyrir því að ef andlitstjáning væri afleiðing af þróun þá væri sami svipur fyrir til dæmis gleði (bros) hægt að finna um allan heim.

DOCTOR OF PSYCHOLOGY DEGREE

Doctor of Psychology degree (13:43):

PsyD produced a practitioner-scientist who was knowledgeable about research but primarily trained to deliver psychological services (kóperað af bls. 433).

Academic departments of psychology controlled the clinical training programs so in many cases the scientist side of the training received much greater emphasis than the practitioner side despite Shakow‘s vision of a 50-50 split between research and practise training By the late 1950‘s, many PhD clinicians were complaning that they were unprepepared for the actual pracise of psychology and, because they were working in clinical settings for the most part, and not in academia, they were not getting much use out of their research skills.                             A second and related problem was that professors of clinical psychology, according to the Boulder recommendations, were expected to“maintain their clinical skills by continuing some clinical practise“. Most did so, but were under the usual pressure to publish, and that made it difficult for them to maintain their clinical skills. As a result, graduate students did not always get the best training in how to do clinical work (kóperað af bls. 432-433).               Critisism of the Boulder model led to considerations of an alternitive, one that emphasized the practise of clinical psychology more than research (kóperað af bls. 432-433).Crane argued that the typical PhD training in psychology, with its emphasis on basic research in traditional topic areas, was inappropriate. Instead, aspiring clinicians ought to be given much more instructions in the actual practise of psychology, and Crane suggested the creation of a new kind of degree that he called a „Doctor of Psychology“ degree (kóperað af bls. 432-433).                                                                                                                                          APA comittee on training recommended in 1967, that alternatives to the scientist-practisioner model be explored, including one that would accentuate clinical practise and lead to a new degree, a doctor of psychology, or PsyD, degree (kóperað af bls. 432-433). The first university-based PsyD program in the United States was in the University of Illinois (kóperað af bls. 432-433).

Íslensk þýðing: Doktorsgráða í sálfræði: PsyD gráðan leggur meiri áherslu kliníska þjálfun, að sálfræðingur með PsyD gráðu ætti fyrst og fremst að vera þjálfaður sem klinískur sálfræðingur, en með einhverja rannsóknarþjálfun.

Fræðideild sálfræðinnar stjórnar klínískri þjálfunaráætlun svo að vísindamenn fái þjálfun sem leggur meiri áherslu á rannsóknarleguhliðina þrátt fyrir sýn Shakow þar sem hann lagði 50 prósent áherslu á rannsóknafræði og 50 prósent á klínísku hliðina. Seint um 1950 voru margir klínískir dóktorar í sálfræði farnir að kvarta yfir því að þeir hefðu enga þörf á því að kunna rannsókarfræði þar sem að þeir voru mest allan tíman að vinna í klínískum aðstæðum. Þeir töldu sig ekki nógu vel undirbúnir þegar þeir voru að vinna í klínískum aðstæðum. Annað og skyld vandamál var að prófessorar í klínískri sálfræði samkvæmt Boulder tillögu, var búist við að þeir myndu viðhalda klínísku færni sína með því að sækja þjálfunar áætlun eða ráðstefnur í klíínsku starfi. Flestir gerðu það, en voru undir þeim venjulega þrýstingi að birta sem gerði það erfitt fyrir þá að viðhalda klínískri færni sinni. Þess vegna fá framhaldsnemar ekki alltaf bestu þjálfun í hvernig á að gera klíníska vinnu.                        Gagnrýni á Boulder líkan leiddi til breytilegra sjónarmiða, lagt var meiri áherslu á framkvæmd klínískrar sálfræði meira heldur en rannsóknir. Crane heldur því fram að dæmigerð þjálfun í PhD í sálfræði með áherslu á grunnrannsóknum á hefðbundnum sviðum er óviðeigandi. Í stað þess eiga sækjast eftir að gefa leiðbeiningar um meðferð á sálfræðilegu sviði.

Crane lagði nýja stofnun sem hann kallaði “Doktor í sálfræði” gráða.

APA þjálfunarnefnd mældi með því árið 1967 að lögð yrði meiri áherslu á klíníska þjálfun í námi sem mundi leiða til að nýrra gráðu í sálfræðinni. Illinos var fyrsti háskólinn sem var með PsyD áætlun í Ameríku.

Ábótavant var á klinísku hlið sálfræðináms og of mikil áhersla var lögð á rannsóknir. PhD gráðan lagði meiri áherslu á rannsóknir heldur en klíníska þjálfun. PsyD gráðan lagði hins vegar meiri áherslu kliníska þjálfun, að sálfræðingur með PsyD gráðu ætti að vera fyrst og fremst klinískur sálfræðingur, en með einhverja rannsóknarþjálfun.

DOCTRINE OF THE SKULL

Höfuðlagskenningin (Doctrine of the skull), bls. 73

The phrenological belief that skull contour reflected brain shape; enabled measurement of faculties by measuring contour of the skull.

Fræðigrein sem byggði á því að höfuðlag endurspeglaði lögun heilans, sem gerði það mögulegt að mæla mannlega eiginleika með því að mæla höfuðlag fólks.

Höfuðlagsfræði eru í dag viðtekin falsvísindi en var vinsæl vísindagrein á 18. öld, sérstaklega í Bandaríkjunum. Grunnhugmyndin á bak við höfuðlagsfræðin var að heilinn sé líffæri hugans, og hann samanstandi af mismunandi heilastöðvum sem hver gegnir sérhæfðu hlutverki. Þessar heilastöðvar eru í grunninn eins hjá öllum en geta verið af ólíkum stærðum. Höfuðkúpan endurspeglar lögun heilans í grófum dráttum og þannig er hægt að mæla stærð heilastöðvanna. Stærð þeirra átti síðan að geta sagt til um persónueinkenni fólks. Þessi hugmynd varð síðar þekkt sem höfuðlagskenningin.

Helstu hvatamenn höfuðlagsfræðinnar voru Gall og Spurzheim. Þeir eru ekki háttmetnir í vísindasamfélaginu í dag enda notuðust þeir við svokölluð atviksrök, þ.e. þeir leituðu að tilfellum sem staðfestu kenningar sínar en hunsuðu tilfellin sem gerðu það ekki. Þá var kenning þeirra það almenn, víðferm og ónákvæm, að ekki var mögulegt að afsanna hana með vísindalegum hætti. Ef höfuðlagsmælingarnar sögðu til um að ákveðinn maður væri þjófur, og hann hafði varla hnuplað steinvölu á ævinni, var því haldið fram að hann myndi fljótlega byrja að stela eða aðrar heilastöðvar kæmu í veg fyrir að hann stæli. Þetta er álíka og þegar miðill spyr syrgjandi ekkju: „hefðuð þið maðurinn þinn átt brúðkaupsafmæli í ár?“ og vinnur sig svo lengra og lengra með almennum spurningum þangað til hann getur komið með einhver skilaboð að handan sem höfða til ekkjunnar.

En þrátt fyrir að vera álíka áreiðanlegt og stjörnuspá eða bollalestur, geta menn ekki horft framhjá því að höfuðlagsfræðin hafði mikil áhrif á þróun taugavísindanna á 20. öld. Nú árið 2014 megum við ekki taka þessi fræði of bókstaflega og dæma þau út frá þekkingu nútímans. Kenning Gall og Spurzheim um að tilfinningar, hugsanir og persónueinkenni mætti staðsetja í heilanum lagði að einhverju leyti grunninn að nútíma taugasálfræði, þar sem að þessi hugmynd hefur verið vísindalega sönnuð þó útfærslan sé aðeins önnur.

Helsti andstæðingur höfuðlagsfræðinnar var franski vísindamaðurinn Pierre Flourens sem lagði sig sérstaklega fram við að afsanna kenningar Gall og Spurzheim.

DREAM ANALYSIS

Dream analysis (bls. 401).

Bókin A History of modern Psychology skilgreinir hugtakið Dream analysis eða draumaráðningar á blaðsíðu 526 svona:

„A cornestone of Freudian psychoanalysis; for Freud, dreams were the “royal road” to the unconscious; surface or manifest content of dreams needed to be analyzed for their deeper, or latent, content.“

Skilgreiningin er þýdd svona: „Kjarninn í Freudískri sálgreiningu; fyrir Freud voru draumar „konunglega leiðin“ að undirmeðvitundinni; yfirborðið eða manifest inniheldur drauma sem þarf að greina fyrir dýpra eða dulið innihald.“

           Árið 1900 kom Sigmund Freud með opinbera birtingu á túlkun drauma. Hann notaði drauma ráðningar sem aðferð við að kanna hið ómeðvitaða (e. unconscious). Freud gekk svo langt að lýsa draumum sem “konunglegu leiðinni” að undirmeðvitundunni.

Hugmynd Freuds um draumaráðningar kom fyrst til sögunnar þegar hann var að leita að leið til að sálgreina sjálfan sig. Hann komst að því að draumar veita upplýsingar bæði á eigin spýtur en líka með frjálsum hugarrenningum. Hann aðgreindi manifesto eða sýnilegt innihald drauma sem okkar lýsing á draumnum frá latent eða duldu innihaldi sem er rétta undirliggjandi merking draumsins. Yfirleitt hafði dulda innihaldið einhverja kynferðislega og/eða árásarhneigða merkingu. Draumur sem snýst í raun um ergjandi löngun í kynlífi gæti verið dulbúinn sem draumur um lestarlíkan með mörgum rörum.

Freud trúði að frumsjálfið næði að uppfylla óskir sínar í gegnum drauma. Við dulbúum innihaldið vegna þess að sjálfinu og yfirsjálfinu finnst rétta merkingin óásættanleg. Freud vildi meina að með því að túlka drauma gætum við fengið innsýn inn í raunverulegar en duldar hvatir. Hann taldi að greining drauma væri besta leiðin að dulvitundinni. Einfalt dæmi um draumatúlkun Freuds gæti hljóðað svona: Ungri stúlku dreymir að stór ljótur karl komi, taki barn og setji það í poka. Hún vaknar hrædd, en þessi draumur gæti haft duldu merkinguna að stúlkan vill í raun losna við bróður sinn.

DRILL COURSES

Drill courses

Tæknilega hugtakið á ensku.

Drill courses.

Hugtakið þýtt á íslensku.

Grunn-námskeið.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

Instructional courses in basic labaratory techniques; predominnat in American universities in the late 19th century.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku.

Kennslu námskeið á venjulegum tilraunastofum OG?

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.

204.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Einföld og hröð námskeið t.d. á tilraunastofum OG?

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Lík hugtök : Instructional courses.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Titchener kenndi fyrsta árs háskólanemum árslangt námskeið. Kenndi þeim hvernig á að vinna á tilraunastofum og var stundum með fyrirlestra.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

DRIVE REDUCTION

Drive Reduction – Áhugahjöðnun – Svölunarkenningin

Central to Hull‘s theory of learning; learning required reinforcers, which were any stimuli (e.g., food) that reduced a strong drive (e.g., hunger).

Mikilvægt í kenningu Hull um nám; nám krefst styrkja, sem á við um hvaða áreiti (t.d matur) sem minnkar sterka hvöt (t.d hungur). (A history of modern psychology bls.526. nánar í kafla 11, bls. 362).

Svölunarkenningin var þróuð af Clark Hull árið 1943 sem leið til að útskýra hegðun, nám og hvatir. Samkvæmt Hull eru styrkingar skilgreindar sem áhugahjöðnun (,,minnkun á þörf '') og þar af leiðandi er kenning hans stundum þekkt sem svölunarkenningin. Þessi ofangreinda styrking eykur líkurnar á því að sama hegðun mun eiga sér stað aftur í framtíðinni þegar ákveðin hvöt myndast. Í kenningu Hull notar hann hvatir til að vísa í það spennu ástand sem skapast vegna líffræðilegra þarfa. Hvatir eru er til dæmis þorsti, hungur og þörfin fyrir hlýju. Hvatirnar skapa óþæginlegt spennuástand sem þarf að draga úr. Menn og dýr leita leiða til að uppfylla þessar líffræðilegu þarfir. Við fáum okkur að drekka þegar við erum þyrst og fáum okkur að borða þegar við erum svöng. Samkvæmt Hull munu menn og dýr síðan endurtaka þá hegðun sem dregur úr þessum hvötum. Ítarlegri skýring í kenningu Hulls um hvatir er frumhvatir og annars stigs hvatir. Frumhvatir eru þær hvatir sem tengdar eru beint við það sem þarf til að lifa af. Frumhvatirnar geta verið minnkaðar með frumstyrkjum eins og mat eða vatni. Hull skýrði einnig frá annars stigs styrki. Annars stigs styrkir er áreiti sem hafa verið tengd við frumstyrki. Til dæmis má nefna hljóð sem hefur verið parað við frumstyrki eins og mat, getur hljóðið sjálft orðið að styrki.

ECOLOGICAL MEMORY

Ecological memory

Ecological memory er þýtt sem vistfræðilegt minni.

‘’Study of memory as it occurs in everyday situations.’’

‘’Rannsóknir á minni eins og þær gerast við daglegar aðstæður.’’

Nútíma sálfræðingar komu upp með þetta hugtak, það er ekki minnst á nákvæmlega hver það var í bókinni.

Það er aðeins talað um hugtakið á blaðsíðu 118.

Vistfræðilegt minni er þegar að fyrri samfélög hafa áhrif á vistfræðileg viðbrögð framtíðar samfélags, eða þegar að vistfræðileg saga hefur áhrif á framtíðina. Nei, hér fjallið þið um næsta hugtak, ecolocial perception!

Remote associations

‘’Remote associations was the final Ebbinghaus memory project. When the sequence of syllables A, B and C is to be learned in order, direct associations are formed between A and B and between B and C. Ebbinghays devised a clever procedure to test for these potential remote associations. He first learned a list of 16 syllables in the usual serial order. Next he would relearn the list in an order that skipped a syllable.’’

Sem dæmi um vistfræðilegt minni er t.d. þegar að tré getur ekki vaxið á ákveðnum stað og hefur áhrif á næsta skipti þar sem tré getur ekki ennþá vaxið og dafnað.??

ECOLOGICAL PERCEPTION

Ecological perception = Vistfræðileg skynjun.

“Gibson’s approach to the study of perception, which emphasized perception while navigating in realistic environment; the emphasis is on environmental factors guiding perception rather than the internal perceptual system of the perceiver.”

“Nálgun Gibsons við rannsóknir á skynjun, þar sem áhersla er lögð á skynjun á meðan þú vafrar í raunverulegu umhverfi; áherslan á umhverfisþætti er leiðarljós skynjunar fremur en innra skynkerfi meðtakandans.”

Áður fyrr var skynjun alltaf rannsökuð í kyrrstæðum aðstæðum á rannsóknarstofu. Gibson áttaði sig á því að skynjun væri ekki alltaf kyrrstæð þegar hann þróaði próf fyrir flughermenn. Þetta próf mat hæfileika þeirra til að meta fjarlægð og hreyfingu í lendingu flugvélar. Gibson komst að því að raunveruleg skynjun einstaklings væri oftast á hreyfingu og hlutir í umhverfi hans virðast flæða fram hjá honum á meðan einstaklingur er á hreyfingu. Út frá þessu kom hugtakið vistfræðileg skynjun. Gibson hættir því að skoða skynjun út frá því sem gerist á sjónhimnu einstaklings og fer að skoða skynjun út frá umhverfisþáttum.

Hugtakið líkist helst hugtaki Ulric Neisser sem heitir Ecological validity en það tengist einnig vistfræðilegri skynjun.

Þegar flugmenn eru að lenda þurfa þeir að meta bæði fjarlægð og hraða út frá skynjun. Eins er með þegar við erum að keyra þá er eins og kyrrstæðu hlutirnir í umhverfinu komi á ógnarhraða á móti okkur, en slíkt skynjum við einnig út frá fjarlægð og hraða.

Helsti fræðimaður hugtaksins er James J. Gibson.

Hugtakið kemur fyrir á bls. 465-467.

ECOLOGICAL VALIDITY

Ecological validity = Vistfræðileg réttmæti.

“In cognitive psychology, research that is relevant for understanding everyday cognitive activities is said to have ecological validity.”

“Í hugrænni sálfræði, rannsóknir sem skipta máli til að skilja daglega hugræna starfsemi eru sagðar hafa vistfræðileg réttmæti.”

Neisser hvatti til rannsókna varðandi vistfræðileg réttmæti. Þá að rannsakað væri samsvörun við hversdagslega hugræna virkni þar sem fólk var að aðlaga sig að umhverfi sínu. Hann vildi að það væri lögð meiri áhersla á að skilja vitsmuni í hversdagslegu umhverfi og í samræmi við náttúrulegan tilgang. Hann sagði að þetta ætti ekki að verða endalok rannsókna á rannsóknastofu heldur að mikilvægt væri að skoða breytur sem eru í vistfræðilegu umhverfi fremur en bara meðhöndlaðar breytur.

Það hugtak sem helst tengist Ecological validity eða Vistfræðilegt réttmæti er Cognitive Science. Þar sem Cognitive Science fer inn á svið hugrænnar sálfræði, málvísinda, tölvu vísinda, menningar mannfræði og þekkingarfræði.

Dæmi: Rannsóknir sem gerðar eru á rannsóknastofu eru takmarkaðar að því leyti að auðvelt er að stjórna og hafa áhrif á breytur. Það á sér því ekki hliðstæðu í raunveruleikanum þar sem þar er fullt af breytum sem ekki er hægt að meðhöndla og slíkar aðstæður (það er að segja í raunveruleikanum) endurspegla raunverulega hugræna virkni. Ef ég er fengin til að vera þátttakandi í rannsókn á rannsóknarstofu er mun líklegra að útkoma mín á verkefni þar verði allt öðruvísi heldur en ef ég væri í raunverulegri aðstöðu að framkvæma verkefnið.

Helsti fræðimaður tengdur hugtakinu er Ulric Neisser.

Hugtakið kemur fyrir á bls. 457-458.

EGO DEFENSE MECHANISM

Ego defense mechanism

In Freudian theory, ways of behaving or thinking that serve to defend the ego against anxiety.

Úr kenningu sálgreiningar eftir Freud. Er hugsun eða hegðun sem er til þess gerð að vernda sjálfið fyrir kvíða.

Varnarhættir sjálfsins

Varnarhættir sjálfsins er hluti af sálgreiningar kenningu Freud, það var svo dóttir hans Anna Freud sem að þróaði hugmyndir hans en lengra. Freud vildi meina að persónuleiki fólks samanstæði af þremur kraftmiklum ómeðvituðum en jafnframt andstæðum öflum. Hann vildi meina að hegðun fólks ákvarðist að hluta til af þessum innri öflum. Hann skipti þessari uppbyggingu persónuleikans í þrennt en það er frumsjálf, sjálfið og yfirsjálf.

Frumsjálfið er meðfætt og er í dulvitund eða alveg ómeðvitað. Það gengur út á líffræðilegar grunnhvatir og vill hvötum sínum fullnægt strax og sama hvað. Tekur ekkert mið af raunveruleikanum, áhættum eða öðrum hindrunum þegar fullnægja á þeim þörfum. Sjálfið er hinsvegar ekki alveg ómeðvitað, það er í meðvitund og forvitund það sér um að hvötum frumsjálfsins sé fullnægt en það á viðeigandi hátt með því að taka tillit til umhverfisins og það getur frestar fullnægju hvatanna þar til síðar. Svo er það yfirsjálfið sem endurspeglar gildi og reglur samfélagsins um hvað sé rétt og rangt. Starfsemi þess er á öllum vitundarstigum. Yfirsjálfið reynir að hemja hvatir frumsjálfsins og fá sjálfið til að aðhafast á siðferðislegan hátt frekar en skynsamlegan.

Þá taldi Freud kvíða vera merki um að sjálfið væri í hættu og til þess að glíma við þessa hættu notar það varnarhætti. Freud sagði tegundir kvíða einnig þrjár alveg eins og að öfl persónuleikans eru þrenn. Kvíðinn getur verið reality anxiety, neurotic anxiety og moral anxiety. Varnarhættirnir sem fólk notar gegn kvíða eru fjölmargir og eru úrræði sem þróuð eru af sjálfinu til þess að takast á við kvíðann þeir breyta samt allir raunveruleikanum á einhvern hátt.

Algengasti varnarhátturinn er repression eða bæling þá bælum við niður hugsanir okkar og sársaukafullar minningar við þvingum þær úr meðvitund í ómeðvitund. Annar varnarháttur er projection eða frávarp en þá varpar viðkomandi tilfinningum, hvötum og eða skoðunum yfir á annað fólk sem það vill ekki viðurkenna að séu sínar eða eru óásættanlegar fyrir viðkomandi. Til dæmis ef að þú upplifir þig fordómafullan þá sannfærir þú sjálfan þig um að þú sért það ekki heldur er það fólkið í kringum þig sem í raun er það.

Fjallað er um varnarhætti sjálfsins á blaðsíðu 405 í kennslubókinni.

EMPATHY

Empathy (bls. 430).

Bókin A History of modern Psychology skilgreinir hugtakið Empathy eða samúð á bls 526 svona:

„Ability to understand, both cognitively and emotionally, what another person is experiencing: important prerequisite for therapy success, according to Rogers.“

Skilgreiningin er þýdd svona: „Hæfnin til að skilja, bæði vistmunalega og tilfinningalega hvað önnur manneskja er að upplifa: þetta er mikilvæg forsenda fyrir velgengni í meðferð samkvæmt Rogers.“

Carl Rogers er höfundur skjólstæðingsmiðaðar meðferðar (e. client-centered therapy). Samúð eða empathy er þriðji hlutinn í árangursríku sambandi þerapista og skjólstæðings í skjólstæðingsmiðaðri meðferð. Fyrsti hlutinn er einlægni við skjólstæðinginn og annar hlutinn er skilyrðislaust jákvætt viðhorf. Rogers vildi meina að erfiðast væri að ná samúðar hlutanum í meðferðinni. Samúð kemur frá húmanískri heimspeki sem leggur til raunveruleikinn sem við skynjum komi frá upplifun einstaklingsins. Þetta þýðir að til þess að geta skilið einstakling þá þarf að reyna að skilja hvernig viðkomandi upplifir hlutina. Rogers komst að því að það er ekki hægt að skilja einstakling fullkomnlega.

Samúð hefur verið lýst á marga vegu t.d að setja sig í spor annara, reyna að upplifa lífið eins og viðkomandi, setja sig inní tilfinningar og upplifanir hans/hennar. Samúð getur hins vegar líka átt við það að hlusta á skjólstæðinginn. Þetta er hæfnin til að finna samúð með öðrum. Hægt er að auka þessa hæfni með því að vera vakandi yfir svipbrigðum, líkamstjáningu og annarri tjáningu. Dæmi um spurningar sem þerapisti spyr skjólstæðing sinn að eru: Er ég að skilja þetta eins og þú? Er það þetta sem þú ert að reyna að segja? Lítur þetta svona út fyrir þér? Er þetta merkingin sem þetta hefur fyrir þig? Þerapisti reynir að fara með skjólstæðing sinn skref fyrir skref og vill vera viss um að hann sé að skilja skjólstæðing sinn rétt og að þeir séu á sömu línunni. Samviska snýst sem sagt um það að setja sig í spor annara og öðlast skilning á tilfinningum og hugsunum annara.

ENGINEERING PSYCHOLOGY

Engineering psychology: Verkfræðileg sálfræði

That branch of psychology concerned with the design of objects to improve their use by humans (e.g.,by reducing perceptual errors or reducing fatigue).

Sú tegund sálfræði sem hefur áhrif á hönnun hluta til að bæta nýtingu þeirra af mönnum (t.d, með því að draga úr skynjunarvillum eða þreytu).

Lillian Gilbreth var brautryðjandi á þessu sviði sálfræðinnar en hún var fyrsta konan sem var valin í National Academy of Engineering. Verkfræðileg sálfræði var stofnuð út frá tilraunasálfræði og spratt upp í fyrri heimstyrjöldinni og varð þá ný grein innan sálfræðinnar.

Hugtakið kemur fyrir í kafla 13, á bls. 439. Verkfræðileg sálfræði leggur áherslu á að bæta og aðlaga tækni, búnað og vinnu umhverfi til að auka getu og mannlega hegðun. Verkfræðilegir sálfræðingar hafa áhuga á að skilja getu og takmarkanir mannlegrar hegðunar, einnig að þróa og aðlaga kerfi og koma í veg fyrir villur.

Hugtakið ergonomics líkist verkfræðislegri sálfræði frekar mikið, þar er einnig verið að skoða kerfið og mannlega hegðun og hvernig það samspil virkar saman. Lillian Gilbreth var líka að skoða ergonomics. Það var byrjað að skoða og þróa þessa tegund sálfræðinnar þar sem bandarísk vopn voru að bila og virkuðu ekki nógu vel í stríði. Tveir sálfræðingar voru fengnir til þess að hjálpa til við að breyta því hvernig vélar og manneskjur voru að vinna verkefni saman.

ENLIGHTENMENT

Upplýsingin (Enlightenment), bls. 60-61, 383-384

Historical period from mid-18th century to late 19th century, characterized by a belief that true knowledge could be found through the use of science and reason and the progress was inevitable and good.

Tímabil sem stóð frá miðri 17. öld og stóð til loka 18. aldar. Það einkenndist af trúnni á að sanna þekkingu væri hægt að ná fram með vísindum og rökhugsun og að framfarir væru óhjákvæmilegar og góðar.

Heitið Upplýsingin vísar til hinna myrku miðalda sem á undan gengu (um 500 e.Kr. til 1500) en endurreisnin (1450 til 1600) átti sér stað í millitíðinni. Miðaldir einkenndust af hnignun og stöðnun á flestum sviðum mannlífsins í Evrópu (þó einkum verslun og viðskiptum), skæðum heimsfaröldrum eins og svartadauða og ægivaldi kaþólsku kirkjunnar. Endurreisnin var blómaskeið í listum og vísindum. Það tímabil einkenndist af því að menn fóru í auknu mæli að líta aftur til lista og menningar Forn-Grikkja og Rómverja. List fór í auknu mæli að snúa að manninum sjálfum og minna var sótt í trúarlegan innblástur.

Upplýsingin fór sem stormsveipur um Evrópu á 18. öld. Róttækar breytingar áttu sér stað á sviði vísinda, menntamála, lista og menningar. Ægivaldi kirkjunnar var ögrað með vísindalegri hugsun þegar menn fóru að leita skýringa á spurningum um eðli mannsins og náttúrunnar með beinni athugun. Það leiddi til framfara í greinum eins og stærðfræði, eðlisfræði, náttúruvísindum og læknisfræði en einnig greinum eins og stjórnmálafræði, hagfræði og heimspeki. Miklar framfarir áttu sér stað í menntamálum og heimspekilegar umræður áttu sér stað á meðal almúgans sem áður hafði verið að mestu ólæs (þó mikið vatn ætti enn eftir að renna til sjávar í menntun alþýðunnar). Hugsjónir upplýsingarinnar voru kveikjan að bæði frönsku og bandarísku byltingunum og tilraunum til lýðræðisumbóta sem í kjölfarið fylgdu. Upplýsingin mætti mikilli andstöðu m.a. frá kirkjunnar mönnum og mynduðu þeir hreyfingu sem í dag er kölluð gagnupplýsingin (e. Counter Enlightenment).

Mikilvægustu fræðimenn Upplýsingarinnar í sögu sálfræðinnar:

Francis Bacon, René Descartes, Thomas Hobbes, Immanuel Kant, Gottfried Leibniz, John Locke og margir fleiri.

EQUILIBRIUM

Equilibrium (bls. 299).

Hugtakið Equilibrium eða jafnvægi er skilgreint í bókinni A history of modern psychology á þennan hátt:

„For Lewin, a steady state in which all needs have been satisfied for the moment” (bls. 526).

Skilgreiningin er þýdd svona: „Fyrir Lewin, stöðugt ástand þar sem öllum þörfum hefur verið fullnægt á þessu augnabliki.”

Merkingin með þessu er að þegar við náum að fullnægja öllum þörfum sem við höfum á einhverju ákveðnu augnabliki þá er hægt að segja að við séum í fullkomnu jafnvægi. Þessi skilgreining á þó bara við um þær þarfir sem við höfum en jafnvægi tengist inn á margt annað, t.d. jafnvægisskyn okkar. Getan til að standa upprétt og ganga tengist inn á jafnvægisskyn okkar.

Jafnvægi getur því snúið bæði að því líkamlega hjá okkur og því hugræna. Við leitumst alltaf við að ná jafnvægi í öllum aðstæðum því við eigum erfitt með að takast á við aðstæður þegar við erum í ójafnvægi.

Jean Piaget talaði um jafnvægi og ójafnvægi hjá börnum í sínum rannsóknum í hugfræðinni. Hann setti þetta í samhengi við þegar börn eru að læra eitthvað nýtt. Piaget vildi meina að þegar börn eru að læra nýja hluti þá leitast þau við að finna eitthvað líkt í gömlum skemum sem þau bera saman við nýju þekkinguna til þess að ná einskonar jafnvægi. Ef börnin eru að læra eitthvað sem er þeim algjörlega ókunnugt þá búa þau sér til ný skemu sem eru í samræmi við nýja þekkingu til að koma aftur á þessu hugræna jafnvægi.

EQUIPOTENTIALITY

Equipotentiality Principle associated with Lashleys; proposed that if some portion of the brain is destroyed, other areas will be able to serve the same function (to a degree). Hugmyndafræði í tengslum við Lashleys; lagt til að ef einhver hluti heilans er eyðilagður, eru önnur svæði sem verða fær um að þjóna sama hlutverki (upp að vissu marki).

Equipotentiality átt við sálfræðilegar kenningar bæði í taugasálfræðinni og atferlisstefnunni. Karl Spencer Lashley skilgreindi hugtakið equipotentiality að heilinn hefur getu til að nýta starfandi svæði í heilanum sem skemmdu svæðinn i heilanum eru ekki fær um að gera lengur. Equipotentiality er háð öðru hugtaki sem Lashley bjó til ,,The Law Of Mass Action‘‘. The law of mass action segir að virkni flókinna starfsema í heilanum minnkar hlutfallslega eftir því hversu mikið tjón hefur orðið á heilanum en ekki skaðann af einhverju tilteknu svæði heilans.

Hugtakið equipotentiality kemur út frá rannsóknum Karl Lashley ásamt Shepherd Ivory Franz á rottum. Í fyrstu tilraunum Lashley og Franz sá Lashley um að byggja upp mismunandi völundarhús fyrir rotturnar til að fara í gegnum en Franz sá um að gera vefjaskemmdir í heilanum á rottunum. Lashley og Franz athuguðu áður en vefjaskemmdir fóru fram að rotturnar sýndu alltaf betri og betri framfarir í að komast í gegnum völundarhúsið til að finna mat. Lashley og Franz voru að prófa hvort vefjaskemmdir höfðu áhrif á minni og getu hjá rottunum til að komast í gegnum völundarhúsið. Franz gerði margar vefjaskemmdir á tilteknum svæðum heilans. Eftir að rottunum batnaði voru þær settar í gegnum völundarhúsið aftur til að sjá hvort þær hefðu slaknað í að finna matinn. Það sem Lashley og Franz fundu var að rottan hafði ekkert slaknað í að finna matinn ef vefjaskemmdir voru í ákveðnum svæðum heilans en ef vefjaskemmdir skemmdu stórt svæði í heilanum, var erfiðara fyrir rotturnar að finna matinn.

ERGONOMICS

Ergonomics 8: 275

Vinnuvistfræði

Study of how systems and equipment can be best designed to avoid human error; pioneered by Gilbreth.

Rannsókn um hvernig kerfi og búnaður geti verið hönnuð á sem besta veg til þess að koma í veg fyrir mannleg mistök.

Ergonimics er hugtak yfir það að aðlaga hluti og rými að einstaklingnum með tilliti til menningar, stærðar, aldurs, styrks, fyrri reynslu og markmiðum. Hér er reynt að aðlaga og betrumbæta umhverfið með þeim afleiðingum að takmarkanir einstaklingsins verði í lágmarki í stað þess að þröngva honum til að aðlaga sig sjálfur að umhverfinu og aðstæðum. Vinnuvistfræði er þekking og greining á þörfum mannsins og samspil hans við umhverfið sitt.

Lillian Moller Gilbreth er móðir vinnuvistsálfræðinnar og iðnaðarsálfræðinnar. Hún stofnaði ásamt eiginmanni sínum fyrirtækið Gilbreth, Inc. Hún rak heimili með 12 börnum sínum sem var rekið með mikilli skipulagningu og tímanýtingu. Talið er að hún hafi nýtt eigin rannsóknir og uppfinningar á heimili sínu til þess að geta rekið stórt heimili ásamt því að vera uppfinninga- og fræðimaður. Margar af uppfinningum hennar eru enn notaðar í dag eins og hillurnar á ískápshurðunum ásamt uppsetningu og útliti í nútíma eldhúsum. Fjallað er meira um hana og ergonomics á blaðsíðu 275 í bókinni.

Sem dæmi, þegar við hönnum eldhús á veitingastað þá eru allir hlutir og verkfæri staðsett þannig að það nýtist okkur sem best. Þeir hlutir sem eiga saman eru nálægt hvor öðrum ásamt því að vinnuborðið er í réttri hæð. Til dæmis þegar við erum að vinna við eldavélina eru hlutirnir sem við kynnum að nýta okkur staðsettir sem næst okkur. Í okkar samfélagi hefur vinnuvistfræði haft mikil áhrif, þá sérstaklega í skólum og bönkum.

EROS

Eros: kynhvöt

In Freudian theory, the name given to the life instinct and manifested in the sex drive.

Í kenningum Freuds, er nafnið gefið lífshvötinni og bundið í kynlífshvöt.

Eros, 404.

Sigmund Schlomo Freud (1856-1939) var austurrískur taugasérfræðingur sem var best þekktur sem faðir sálaraflsfræðinnar sem hann fann upp. Í kenningum Freuds er átt við eros eingöngu sem kynlífshvöt, þörfin til að skapa líf og leggur áherslu á uppbyggingu og framleiðslugetu. Í byrjun sálaraflsfræði Freuds var innsæi eros andstætt kröftum egósins (annað hugtak sem Freud studdist mikið við). Á seinni tíða varð eros andstæða thanatos sem er dauða innsæið eða dauðahvötin.

Platon skilgreinir eros sem andlega orku á meðan Feud skilgreinir það meira sem líkamlega orku. Eros er orð úr grísku sem þýtt er yfir í ensku sem ást, rómantíska ást.

Árið 1920 kom Sigmund Freud fram með Beyond the pleasure principle þar sem hann greindi á milli tveggja hugtaka, eros og thanatos. Með hugtakinu eros átti hann við lífs innsæið sem við öll höfum, sem átti upptök sín í kynhvötinni. Thanatos var dauða innsæið sem sýndi sína réttu liti í árásargirni og sjálfseyðileggingu. Að því sögðu þá trúði Freud því sterklega að mannleg hegðun væri hvött áfram að sameiginlegum kröftum frá innsæinu úr kynhvötinni og árásargirndinni.

ETHOLOGY

Ethology (bls.144 + 228)

Hugtakið ‘’Ethology’’ þýðir hátternisfræði. Bókin A History of modern Psychology skilgreinir hugtakið svona:

,,The study of animal behavior in its natural surroundings; associated with Lorenz, but with roots in Spalding’s work.’’

Þýðing á skilgreining væri svona ,,Athugun á hegðun dýra í þeirra náttúrulega umhverfi; þetta tengist Lorenz, en hefur rætur sína að rekja í vinnu Spalding.’’

Duglas Spalding er fyrst nefndur í tengslum við þetta hugtak en hann skoðaði dýrin í sínu náttúrulega umhverfi. Hann dó ungur og því hefur hugtakið aðallega verið kennt við vísindamennina Konrad Lorenz, Karl von Frisch og Niko Tinbergen. Saman unnu þeir til Nóbelsverðlauna fyrir þeirra vinnu í tengslum við hátternisfræðina.

Hátternisfræði fjallar um að best sé að skoða dýrin í sínu náttúrulega umhverfi, þannig lærum við best um þau. Hún er samblanda af athugun og tilraunum þar sem rannsakandi hefur ekki stjórn á umhverfi en getur haft smá stjórn á aðstæðum.

            Gott dæmi er tilraunin sem Konrad Lorenz gerði á ungum í sínu náttúrulega umhverfi. Þegar ungarnir komu úr eggjunum þá var Lorenz það fyrsta sem ungarnir sáu og eftir það héldu ungarnir að hann væri ‘’mamman’’ og fylgdu honum eftir. Þarna hefur Lorenz stjórn á því að hann sé það fyrsta sem ungarnir sjá en hann hefur engin stórkostleg áhrif á umhverfi þeirra.

            Margar rannsóknir hafa verið gerðar með dýr í sínu náttúrulega umhverfi og sýna þessar rannsóknir hvernig dýr virka og hegða sér.

EUGENICS

Eugenics / Arfbætur

• Term created by Galton; refers to a variety of methods (e.g., selective breeding) for enhancing the quality of a species, especially humans.

• Hugtak sem Galton bjó til: Á við um þær fjölmörgu aðferðir (t.d. sértæk ræktun) sem notaðar eru til þess að auka gæði tegunda, sérstaklega mannfólks.

Helstu fræðimenn sem tengjast þessu hugtaki eru Galton og Goddard en hugtakið kemur fyrst fram í kafla fimm á bls. 154 þar sem umfjöllun er um Darwin og þróunarkenninguna. Galton setti fram hugtakið eftir að hafa lesið kenningar Darwins varðandi náttúruval og sértæka ræktun tegunda. Galton hélt því fram að það væri alveg eins hægt að framleiða gáfaðan mannflokk með skynsömum hjónaböndum meðal nokkurra samfelldra kynslóða. Hvetja átti gáfað fólk til þess að fjölga sér en það yrði þekkt sem jákvæðar arfbætur. Seinnihluta ævi sinnar eyddi Galton í það að reyna koma á fót arfbættu samfélagi og þróaði ýmsar aðferðir til þess að mæla hæfileika og gáfur s.s. viðbragðstíma, heyrn og sjónmælingar.

Hugtakið kemur einnig fram í kafla átta á bls. 250 í stuttri umfjöllun um Goddard en hann var mikill fylgjandi hugtaksins. Hann trúði því að það ætti að koma í veg fyrir fjölgun einstaklinga sem hefðu litla greind. Á nokkrum árum væri hægt að eyða þessum einstaklingum alfarið út úr samfélaginu.

Í stuttu máli vildi Galton láta gáfaða og hæfileikaríka einstaklinga eignast börn saman og draga úr barneignum hjá óhæfum einstaklingum, hann vildi með þessu bæta mannkynið. Kenningar hans höfðu mikil áhrif til að byrja með en með tímanum var litið á kenningar hans um arfbætur á afar slæman hátt þar sem hann vildi útiloka ákveðna einstaklinga út úr samfélaginu. Það má sjá mörg dæmi úr sögunni þar sem þessi hugsunarháttur kemur fram en sem dæmi má taka Hitler sem vildi útrýma öllum gyðingum, sem hafði hræðilegar afleiðingar í för með sér.

Skýringarmynd: Galton birti þessa mynd í Nature en þarna bar hann kennsl á fjölskyldumeðlimi hjá sér, Darwin og Wedgwood sem bjuggu yfir vísindalegum hæfileikum eða miklum gáfum ásamt venjulegum mannverum.

EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY

Evolutionary psychology: Þróunarsálfræði (5: 157), bls. 157

Late 20th century development in psychology, with roots in Darwinian thinking; proposes that virtually all human behavior, especially social behavior, must be understood in að evolutionary context, as the product of natural selection.

Þróaðist í sálfræði seint á 20. öld, með darwinískum hugsunarhætti; lagði til að nánast alla mannlega hegðun, sérstaklega félagslega hegðun, verði að skoða í þróunarlegu samhengi, sem afleiðingu náttúruvals.

Þekkingarfræðileg nálgun sem leitast við að skýra upruna og þróun mannlegrar þekkingar á líffræðilegan darwinískan hátt út frá aðlögun og þróun í efnislegu og félagslegu umhverfi.

Á síðari árum hafa enn fleiri horft til þróunar sem leið til að skýra mannlega hegðun og hefur það leitt af sér nýjan vettvang rannsókna sem kallast þróunarsálfræði. Talsmenn hennar héldu fram að ef afl þróunarinnar hafi verið nógu kröftugt til að móta líkamleg einkenni sem gera okkur mannleg, því ætti það ekki að eiga líka við um hegðun og hugræn einkenni. Þróunarsálfræðin hefur skoðað sérstaklega félagslega hegðun, kynhegðun og kynjamun í hegðun sem hefur aðallega byggt á kenningum Darwins um kynferðislegt val. Almenna aðferðafræðin er að lýsa hegðun sem gerist reglulega, því næst leita eftir þróunarfræðilegri skýringu á henni og út frá því leggja fram tilgátu um hegðun sem síðan er hægt að rannsaka. Margir þróunarsálfræðingar trúa því að mikið af hegðun í samskiptum karla og kvenna megi rekja til tilrauna til að tryggja að erfðaefni einstaklingsins komist yfir til næstu kynslóðar. Mikið af þessum hugmyndum hafa verið umdeildar sérstaklega meðal sálfræðinga sem aðhyllast hugmyndir um áhrif umhverfis í mótun mannlegrar hegðunar.

Uppruni: Þróunarkenning Darwins,

Samtímaáhrif: Kenningin byggir á almennri skynsemi sem er rökrétt ályktun út frá þeim vísbendingu sem er mjög í anda upplýsingarinnar. Hinsvegar mætti kenningin Darwins og aðrar skyldar kenningar miklu mótlæti frá kirkjunni sem á þessum tíma var mjög öflug en kenningin gengur þvert á grundallarhugmyndir Biblíunar m.a. um sköpunina. Þessi barátta kirkjunnar við að verja sig stendur enn þann dag í dag enda ennþá til „upplýst“ samfélög sem ekki leyfa kennslu þróunarkenningarinnar í skólum.

EXPERIMENTAL NEUROSIS

Experimental neurosis (íslensk þýðing er tilrauna taugaveiklun)

Tilrauna taugaveiklun var einn útvöxtur hjá Pavlov sem spratt frá rannsóknum hans á “alhæfingu” og “sérhæfingu”.

Í fyrstu setti Pavlov hring á skermi fyrir framan hund og paraði það við mat. Fljótlega varð hringurinn skilyrt áreiti fyrir skilyrtu svörunina sem var slef hundsins. Eftir að hafa náð fram þessu skilyrta viðbragði, þjálfaði Pavlov hundinn til þess að ná fram einfaldri sérhæfingu milli skilyrta hringsins og sporöskjulaga hrings. Síðan var hægt og rólega rétt úr spöroskjulaga hringnum, þannig að hann leit alltaf meira og meira út eins og hringurinn sem hafði verið skilyrtur. Til að byrja með sýndi hundurinn getuna til þess að greina á milli áreitana. En síðan fór það að mistakast. Á endanum átti hundurinn erfitt með að greina á milli mjög ólíkra áreita, sem voru skilyrti hringurinn og mjög sporöskjulaga hringur. Pavlov áliktaði að taugaveiklaða hegðun væri að hluta til hægt að útskýra þegar að erfiðleikar eru við að gera einfalda sérhæfingu.

Kenningin var sú að hvernig sundurliðun í sérhæfingu gæti framkvæmt tilrauna taugaveiklun.

EXPLANATORY FICTIONS

Explanatory fictions: Gerviskýringar.

For Skinner, hypothetical constructs proposed as mediators between stimuli and responses that erroneously become used as explanations for behavioral phenomena (e.g., recalling only a few words because of limited short-term memory).

Skinner taldi þetta eiga við um ímyndaðar skýringar notaðar sem miðil á milli áreita og hegðunar sem ranglega urðu að skýringum hegðunar fyrirbæris. (t.d. muna bara fá orð vegna takmarkaðs stundarminnis).

Hugtakið kemur fram á blaðsíðu 373 í kafla 11. Atferlisfræðingnum Skinner fannst verið að ímynda sér innri þátt og skýra þannig hegðun. Hann sagði að sálfræði væri rannsókn á hegðun og hvernig má spá fyrir um og stýra hegðun. Ólíkt öðrum atferlissinnum hafnaði hann öllum breytum sem koma á milli. Til dæmis að segja að rotta fer eftir völundarhúsi af því hún er svöng. Þetta væri gerviskýring að mati Skinners. Hungur, forvitni, hugsun o.s.frv. eru atburðir sem ekki er hægt að fylgjast með (observe) og eiga því ekki við fræðin að hans mati. NEI, SKINNER ER EKKI AÐFERÐAFRÆÐILEGUR ATFERLISSINNI, Þ.E. HANN HAFNAR EKKI ÖLLUM INNRI ÁREITUM, HELDUR EFAST HANN UM ORSAKIR ÞEIRRA.

EXTINCTION

Extinction er slokknun á íslensku.

Extinction

“In Pavlovian conditioning, the gradual elimination of a conditioned response following the repeated presentation of a conditioned stimulus in the absence of a unconditioned stimulus.”

Slokknun

Í Pavlovskri skilyrðingu, afnám skilyrta svarsins sem kemur í kjölfar endurtekinnar birtingar skilyrta áreitisins í fjarveru óskilyrts áreitis.

Pavlov var að rannsaka klassíska skilyrðingu. Út frá henni kom hann með slokknunarferlið.

Skinner var í virkri skilyrðingu þar sem hann notaðist einnig við slokknun. Með að halda aftur af styrkingunni. Gerðist fyrst hjá honum fyrir slysni. Í bókinni er hugtakið nefnt á bls. 318 og 371.

Slokknun er þegar þú reynir að bæla niður skilyrtu viðbrögð þess sem hefur verið skilyrt. Þá er skilyrta áreitið birt án óskilyrta áreitisins t.d. ef búið er að skilyrða bjölluhljóð við mat, þá byrjar dýrið að slefa við bjölluhljóðið, en verið er að gera slokknun þá er bjölluhljóðið birt oft án matar. Það tekur lengri tíma að slokkna ef þú hefur birt óskilyrta áreitið með óreglulegum hætti.

Andsætt hugtak væri þá skilyrðing. Þá er verið að tengja saman óskilyrt áreiti við skilyrt áreiti. Þá er verið að tengja saman t.d. tón og blástur í augað. Þá eftir nokkrar paranir á sá skilyrti að blikka við það eitt að heyra tóninn. Svo aftur á móti er slokknun þegar tóninn er birtur oft án þess að blástur í augað fylgi.

Sem dæmi má nefna manneskju sem hefur verið skilyrt þannig að alltaf þegar hún heyrir einhvern smella fingrunum fær hún raflost. Eftir nokkrar paranir byrjar manneskjan að kippast við ef hún heyrir einhvern smella puttunum. Ef fingrunum er svo smellt oft án þess að gefa manneskjunni raflost hættir hún með tímanum að kippast við. Þá er slokknun að eiga sér stað.

FFFFFFFFFF

FACULTY PSYCHOLOGY

Faculty psychology = Hæfileika sálfræði.

“Prevalent early and mid-19-century approach to psychology, derived from Scottish Realism: emphasized real existence of mind, which the belived held a number of innate attribues (“faculties”) such as intelligence and judgment”.

“Snemma og um miðja 19. öld átti þessi nálgun á sálfræði rætur að rekja til skosku raunsæisstefnunnar: lðgð var áhersla á raunverulega tilvist hugans, en því var trúðað að hugurinn innihéldi marga meðfædda eiginleika (“hæfileiki”) eins og greind og dómgreind,,.

Fræðimenn hafa talið að við gætum ekki verið viss um að neitt í heiminum væri til. Þeir töldu að við byggðum þekkingu á skynjun og þannig mynduðum við líklegustu útkomu (best guess) hlutarins eða heimsins. Skotarnir trúðu því hinsvegar að manneskjan væri með innbyggðan skilning á því að heimurinn væri raunverulegur, annars hefði daglegt líf engan grundvöll. Þeir töldu að hugurinn hefði sjálfstæða tilvist í raunveruleikanum, að hann væri virkur fremur en óvirkur og væri settur saman af margskonar gagnkvæmum eiginleikum sem þeir kölluðu hæfinleika. Reid skipti þessum hæfileikum í tvo flokka en þeir voru greind og virkni. Greind innihélt minni, rökhugsun og dómgreind, á meðan virkni innihélt tilfinningar og vilja.

Það sem á sér helstu andstæðu við þessa kenningu voru hugmyndir empiristanna og associationistanna en þeir trúðu því að við gætum ekki verið fullviss um að neitt í þessu heimi væri raunverulegt þar sem við byggjum allt á skynjun.

Phrenology eða höfuðlagsfræði fékk lánað hugtakið “hæfileiki” og notuðu það í staðsetningarkenningu sinni.

Mental philosophy er einnig tengt hæfileika sálfræði.

Sem dæmi má nefna að því var trúað út frá hæfileika sálfræðinni, að námsskrá fyrir æðri menntun gæti verið hönnuð til þess að þjálfa og styrkja greindar hæfileika.

Helstu fræðimenn sem tengjast hugtakinu eru eftirfarandi: Thomas Reid, Thomas Brown.

Hugtakið er að finna á bls. 161-162, 171, 194, 230 í bókinni.

FIELD THEORY

Field theory: Vettvangskenning.

Associated with Lewin and Tolman; for Lewin, derived from his belief that to understand behavior requires knowing about all of the forces acting on a person at a particular time; for Tolman, reflected the extent to which his neobehaviorism was influenced by the gestaltists.

Í tenglsum við Lewin og Tolman; fyrir Lewin, útfrá trú hans að skilja mannlega hegðun krefst þess að vita allt um náttúruöfl sem virka á einstaklinginn á tilteknum tíma; fyrir Tolman, þá endurspeglaði hve nýatferlisstefna hans var undir áhrifum frá gestalt mönnum.

Kurt Lewin kom með Field Theory eða vettvangskenninguna. Hann er talinn vera faðir félagssálfræðinnar og er frumkvöðull vísindalegra rannsókna á hópum og hegðun þeirra.

Hugtakið kemur fyrir í kafla 9 á blaðsíðum 298-300 og 351. Kurt sagði að það væri ákveðið lifespace þar sem hann taldi hegðun orsakast af samspili manneskjunnar og umhverfi hennar, að hvorki erfðir né umhverfið geti ein og sér skýrt allan breytileika í hegðun manneskjunnar. Að ekki væri hægt að skilja hegðun einungis út frá þeirri persónu sem maður hefur að geyma heldur skiptir máli í hvaða umhverfi maðurinn er. Þessi hugmynd hans er kölluð vettvangskenning.

Ethology er frekar líkt hugtakinu Field theory þar sem þar er verið að skoða hegðun dýra og eru þau skoðuð í náttúrunni.

Kurt setti fram formúlu til þess að skýra hugtakið vettvangskenning. Formúlan var B=f(P,E) sem þýðir að hegðun er fall af einstaklingi og umhverfi hans. Formúlan sjálf þótti byltingarkennd á sínum tíma.

FIGURE-GROUND

Figure-ground: forgrunnur – bakgrunnur.

Gestalt organizing principle stating that a fundamental perceptual tendency is to separate whole figures from their backgrounds.

Skynheildarregla sem segir að tilhneiging sé að aðskilja forgrunn frá bakgrunni við skynjun.

Danski sálfræðingurinn Edgar Rubin lýsti þessum aðskilnaði forgrunns frá bakgrunni fyrstur manna en hann sagði að forgrunnur hefði svo skýra lögun að hann aðskilur sig frá bakgrunni. Í bókinni er tekið gott dæmi með mynd Rubins af vasa/tveimur andlitum sem sést hér:

Rubin vasi.

Þegar maður horfir á myndina sér maður annaðhvort vasann eða andlitin, ekki bæði í einu. Þegar maður sér andlitin er hvíti hlutinn aðeins bakgrunnur en ekki vasi. Skynheildarsálfræðingar notuðu svo skýringu Rubins til þess að styðja sínar kenningar. Hugtakið kemur fram í 9. kafla bókarinnar á bls. 288-289.

Hér er önnur mynd sem sýnir forgrunn og bakgrunn af teiknimyndahetjunni Batman og illmenninu Penguin. Í svarta skugganum sjást útlínur á Batman og í gula litnum má sjá Penguin á hvolfi:

FOREIGN HULL

Foreign Hull

Tæknilega hugtakið á ensku.

Foreign hull.

Hugtakið þýtt á íslensku.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

For Levin, all events outside of the person’s life space and therefore having no effect on the individual at a given moment.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku.

Hjá Lewin, allir atburðir sem gerast fyrir utan lífsskeið einstaklingsins og hafa þar af leiðandi ekki áhrif á líf viðkomandi.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Kurt Lewin, Marrow.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.

298.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Það sem gerðist í fortíðinni og það sem mun gerast í framtíðinni eftir að þú ert dáinn hefur ekki áhrif á líðan þína. Hér er frekar átt við það sem er utan þíns sviðs, þ.e. ekki nálægt þér, ekki tengt þér, o.s.frv.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andsætt) hugtakinu.

Andstætt hugtak : Fixation (past fixation).

FRACTIONATION

Fractionation = Þáttunarþrep

Tæknilega hugtakið á ensku: Procedure developed in Külpe's labratory in Würzburg, in which complicated events were broken down into sections (“fractionated”); then separate introspections were accomplished for each section.

Þýðing: Rannsóknaraðferð þróuð af Külpe í Wurzburg, þar sem flóknir viðburðir voru sundurliðaðir, síðan skipt eigin skoðunum sem náðu fyrir hvern hluta. ÍSLENSK ENSKA

Fræðimenn sem tengjast hugtakinu: Titchener og Oswald Külpe.

Hægt er að sjá hugtakið nefnt á blaðsíðu 122 og 210.

FREE ASSOCIATION

Free Association – Frjálsar hugrenningar

Frjálsar hugrenningar (free association): “a technique used in psychoanalysis (and also in psychodynamic theory) which was originally devised by Sigmund Freud out of the hypnotic method of his mentor and coworker, Josef Breuer.” ENN EKKI SKILGREINING BÓKARINNAR Frjálsar hugrenningar er aðferð, sem Sigmund Freud fann upphaflega upp. Aðferðin var notuð í tengslum við “dáleiðsluaðferðir,” sem samstarfsmaður Freud Josef Breuer hafði einnig beitt á skjólstæðinga sína. Hugtakið er í 12 kafla kennslubókarinnar (bls. 401), þar sem fjallað er um andlega kvilla og meðferðir við þeim. Aðferðin sjálf er grundvallaraðferð fyrir sálgreiningu. Hún lýsir sér þannig að skjólstæðingurinn þarf að vera í afslöppunarástandi (þar kom frægi sófinn hans Freud að notum). Þar var skjólstæðingurinn hvattur til þess að þylja upp handahófskennd hugtök (“óritskoðuð”), sem þerapistinn átti að útskýra dýpri merkingu yfir hugtökin. Þerapistinn mátti ekki hvorki hafa áhrif á spurninguna, né að spyrja spurninga á meðan frásögnin stóð yfir. Samkvæmt hugmyndafræði Sigmund Freud taldi hann að með frjálsum hugrenningum myndi skjólstæðingurinn koma upp um leyndar þrár sínar.

Annað mikilvægt hugtak tengt frjálsum hugrenningum er mótstaða (resistance, bls. 401). Mótstaða var talin eiga sér stað þegar skjólstæðingurinn átti í erfiðleikum með að ræða ákveðin málefni. Dæmi: þegar kvenkyns skjólstæðingur væri kynferðislega hrifin af föðurbróður sínum, sem hefði ýmis lík einkenni með föður hennar. Þá dró Sigmund Freud þá ályktun að skjólstæðingurinn ætti óuppgerðar tilfinningar gagnvart föður sínum. Aðferðin hefur verið gagnrýnd í gegnum tíðina, þar sem skjólstæðingurinn gæti til dæmis farið að telja upp handahófskennd orð og setningar til þess þóknast sálfræðingnum. Því átti frásögnin hugsanlega enga raunverulega tengingu við daglegt líf einstaklingsins. Önnur gagnrýni varðandi sálgreiningu er að rannsóknir hafa ekki sýnt mikið innri réttmæti varðandi aðhlynningu til langtíma.

FUNCTIONAL FIXEDNESS

Functional fixedness = Hagnýtur óbreytanleiki/stöðugleiki

Tæknilega hugtakið á ensku: Failure to solve a problem because of an inability to think of using some object in a manner different from its normal function.

Þýðing: Misheppnun til að leysa vandamál vegna vangetu til að hugsa um að nota ákveðin hlut á frábrugðin hátt frá venjulegu hlutverki sínu.

Fræðimenn og dæmi um hugtakið: Karl Duncker var sá sem fjallaði um hugtakið hagnýtur stöðugleiki. Hann uppgötvaði að nemendur leystu oft vandamál skapandi ef þeir gátu ímyndað sér hlutinn þannig að hann væri ólíkur venjulegri notkun. Nemendur voru látnir fá nokkra hluti, þar á meðal kassa og stifti. Rétt lausn felur í sér að sjá kassann ekki þjóna sínu eðlilega hlutverki sem ílát, heldur eitthvað sem væri ólíkt því. Einstaklingum sem tókst ekki að leysa þetta vandamál sýndu hagnýtan óbreytanleika, vangetu til að hugsa útfyrir dæmigerða virkni hlutar. Svipað eins og í vandamáli hans með æxli, hann bað viðfangsefnin að reikna út hvernig á að drepa magaæxli sem ekki er hægt að taka með skurðaðgerð með geislun. Vandinn var að geislun með nægilega miklum ákafa til að eyðileggja æxli myndi líka eyðileggja nærliggjandi vefji. Lausnin var að lýsa geislum á æxlið frá mismunandi áttum sem myndi leggja áherslu á æxlið sjálft. Duncker ályktaði útfrá skýringarmynd sinni að hún örvaði hagnýtan óbreytanleika með því að láta einstakling hugsa um að nota eina átt til að geisla á æxlið.

Hugtakið kemur fram í bókinni á blaðsíðu 295-296.

FUNCTIONALISM

Functionalismi: Virknihyggja

School of psychology favored by most early American psychologists; focused on the study of human conscious experience from and evolutionary perspective; concerned with studying the adaptive value of various mental and behavioral processes.

Skóli sálfræðinnar var studdur af flestum amerískum sálfræðingur áður fyrr; áhersla rannsókna á mannlegar meðvitaðar reynslur og þróunarleg sjónarmið; með því að rannska mikilvægi ýmissa andlegra og hegðunnarlegra vandamála. Hvernig við fúnkerum í samfélaginu bæði andlega og líkamlega. Þeir sem voru hlynntir virknihyggjunni höfðu áhuga á því að læra um mannlega hegðun og hugræna ferla í þeim skilningi hvernig þeir hjálpuðu einstaklingum að aðlagast umhverfinu (beint úr bók). Einn helsti fræðimaðurinn á bak við þetta hugtak var hann Darwin en Titchener hafði einnig skoðanir á þessu hugtaki en á hann er minnst í 7. kafla (hann var samt meira hlyntur formsgerðarstefnunni).

Hugtakið kemur fram á bls. 141, 201, 214-232 en til þess má geta að mest er talað um virknihyggjuna í 7. og 8. kafla. Okkar skilgreining á hugtakinu er hvernig við erum virk í okkar eigin samfélagi og hvernig við komumst af. Structuralism eða formgerðarstefna er andstæða hugtakið við virknihyggju.

Hugtakið sem allir ættu að kannast við “survival of the fitnest” kemur ekki frá Darwin eins og margir halda heldur heitir hann Spencer sem kom með þetta hugtak. Eini munurinn var að Spencer horfði ekki á “fitness” með sömu augum og Darwin. Spencer talaði um þeir hæfustu vinni bardaga fyrir takmarkaðar auðlindir, en út frá þessu kom hugtakið Social Darwinismi.

GGGGGGGGGG

GENERALIZATION

Generalization hefur verið þýtt sem yfirfærsla á íslensku.

Generalization is in evidence when a response conditioned to stimulus A also accurs, to some degree at least, in response to stimuli that are similar to stimulus A. So if the CS of a tone of 60 cycles per second (CPS) produces 8 drops of salvia, the animal will also respond to a 70-cps tone, perhaps with 6 drops.

Yfirfærsla er í raun þegar skilyrt svar áreitis A á sér líka stað, að einhverju marki, þegar annað áreiti líkt áreiti A er kynnt. Ef skilyrta áreitið við tón í 60 desibel er að slefa 8 dropum af munnvatni mun dýrið líka sýna viðbrögð þegar það heyrir tón í 70 desabil, kannski með því að slefa 6 dropum af munnvatni.

Generalization: The tendency for a response learned to one stimulus to occur after the presentation of a second stimulus similar to the first.

Yfirfærsla: Tilhneiging fyrir svörun ákveðins áreitis til að eiga sér stað eftir að annað líkt áreiti er kynnt.

Það er einn fræðimaður sem tengist hugtakinu meira en nokkur annar og það er Pavlov. Hann áttaði sig á því að yfirfærsla var að eiga sér stað þegar hann var að framkvæma rannsóknir á klassískri skilyrðingu á hundum. Watson og Reyner koma líka nálægt hugtakinu þegar þau framkæmdu rannsóknina á Litla Albert. Þar yfirfærðu þau hræðslu Alberts á hvítum rottum, sem hann öðlaðist sem skilyrti viðbragð við háum ógnvekjandi hljóðum, yfir á aðra hvíta loðna hluti. Síðast en ekki síðst skoðaði Skinner líka yfirfærslu á rannsóknum sínum á rottum. Þá sá hann að hegðun lærð í einu umhverfi yfirfærðist yfir á önnur lík umhverfi.

Hugtakið kemur meðal annars fram í bókinni þegar talað er um litla Albert. Litli Albert er þekkt rannsókn framkvæmd af Watson en eins og áður sagði yfirfærðist ótti Alberts af hvítum rottum yfir á aðra hvíta loðna hluti. Hugtakið er líka nefnt í bókinni þegar talað er um rannsóknir Skinners á rottum. Þá yfirfærðist hegðun rottunar í ákveðnu umhverfi yfir á önnur svipuð umhverfi. Hugtakið má finna á bls 318-319, 333 og 371.

Andsætt hugtakinu yfirfærsla er hugtakið aðgreining. Þá lærir dýrið eða manneskjan að greina á milli áreita og þarf af leiðandi ekki sýna sömu viðbrögð við líkum áreitum.

Dæmi um yfirfærslu í klassískri skilyrðingu: Gefum okkur að við séum að skilyrða manneskju. Við höfum skilyrt manneskjuna þannig að alltaf þegar dýrið úlfur er birt í rannsóknarstofunni fær hún raflost. Þegar skilyrðingu er lokið kippist manneskjan til ósjálfrátt við það eitt að sjá úlfinn birtast. Ef skyndilega væri birtur husky hundur, sem svipar mjög til úlfa, myndi manneskjan líka kippast við. Þá hefur skilyrðingin með úlfinn yfirfærst yfir á husky hundinn. Ef stór hundur eins og t.d. labrador hundur væri birtur yrði yfirfærslan aftur á móti mun minni, jafnvel engin því þeir eru ekki jafn líkir úlfum og husky hundarnir eru.

Dæmi um yfirfærslu í virkri skilyrðingu: Manneskja sem hefur lært að sitja til borðs og borða matinn sinn með hníf og gaffli á sínu heimili. Það hefur alltaf gengið vel og einstaklingurinn hefur fengið góð viðbrögð við því að matast á þennan hátt. Ef að einstaklingnum er boðið í mat til vinafólks þá yfirfærir manneskjan hegðun sína að sitja við borðið og borða með hníf og gaffli yfir á þessar sambærilegu aðstæður.

GENETIC EPISTEMOLOGY

Genetic epistemology

1. Tæknilega hugtakið á ensku.Genetic epistemology.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.Þroskatengd þekkingarfræði.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.Piagetian psychology that examined the manner in which knowledge developed within the individual.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku.Piagetísk sálfræði sem rannsakar hvernig þekking þroskast meðal einstaklinga.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.Jean Piaget.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.Bls. 476.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Það er verið að rannsaka þroska í börnum með tilliti til þekkingar. Piaget skipti krökkum niður eftir aldri í 4 flokka (0-2 ára, 2-7 ára, 7-11 ára og 11+ ára).

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andsætt) hugtakinu.

Líkt hugtak : Constructivist epistemology.

GENETIC PSYCHOLOGY

Genetic psychology: Erfðafræðileg sálfræði

Approach that emphasizes the evolution and development of the mind, including developmental psychology, comparative psychology, and abnormal psychology; associated with Hall.

Nálgun sem leggur áherslu á þróun hugans, ásamt þróunarsálfræði, samanburðarsálfræði og afbrigðilegri sálfræði; tengist við Hall.

Flest öll vinna G. Stanley Hall flokkast undir erfðasálfræði, en hann hafði sérstakan áhuga á þróun og gerði þó nokkrar rannsóknir á þróun mannshugans. Einnig skoðaði hann svolítið samanburðarsálfræði, en þó allra mest var hann að skoða þróunarsálfræði. Hall var fyrstur til þess að stofna sálfræði rannsóknarstofu í Bandaríkjunum. Hugtakið kemur fram í sjötta kafla bókarinnar, á bls. 179.

Í erfðafræðilegri sálfræði er verið að skoða áhrif gena á persónuleika þróun einstaklings. Samanburðarsálfræði gæti verið líkt við erfðafræðilega sálfræði þar sem þar er verið að skoða mun á milli tegunda hjá lífverum. Samanburðarsálfræði er bæði að skoða erfðir og fleiri þætti eins og rannsóknir í erfðasálfræði snúast um. Í sjálfsævisögu Halls kom það fram að þegar hann heyrði orðið þróun í barnæsku varð hann nánast dáleiddur af því og það varð eins og tónlist í hans eyrum.

GEOGRAPHICAL ENVIRONMENT

Geographical enviroment (bls. 291).

Geographical environment er hugtak sem Koffka talaði um í bók sinni Principles of Gestalt Psychology (1935). Hann talaði um landfræðilegt umhverfi (Geographical environment) sem raunveruleikann eins og hann er en ekki endilega eins og við skynjum hann. Tökum dæmi að við séum að ganga í myrkri og við höldum að við séum að ganga framhjá stóru fjalli en allt í einu kviknar ljós og við sjáum að “fjallið” er í raun hús. Landfræðilega umhverfið okkar (húsið) var þá ekki þá sama og atferlislega umhverfið (Behavioural environment) okkar (fjallið).

GESTALT ORGANIZING PRINCIPLES

Gestalt organizing principles: Gestalt skipulagslögmál

Perceptual principles described by the gestatlists that summarize the ways in which sensory phenomena become organized into a whole, meaningful figure.

Skynjun á meginreglum útskýrt af gestaltistum sem taka saman leiðir þar sem skynjunar fyrirbæri eru skipulögð í heild, merkingarbær mynd.

Wertheimer er einn helsti fræðimaðurinn sem tengist þessu hugtaki þar sem hann var sá fyrsti til að setja það fram. Í dag er þetta hugtak þekkt og mikið notað í sálfræðilegum textum. Edgar Rubin, danskur sálfræðingur lýsti fyrst figure-ground aðgreiningunni í nákvæmnu máli en það er eitt fyrirbæri undir hugtakinu hans Wertheimer. Þetta hugtak kemur eingöngu fram á bls. 288-290 í 9 kafla í bókinni.

Okkar skilgreining á hugtakinu er að gestaltistar tóku saman leiðir þar sem skynjun á meginreglum á fyrirbærum væru útskýrðar á skipulagðan og heildrænan hátt þar sem þetta er þýðingarmikið fyrirbæri.

Figure-ground er hvorki andstætt né líkt þessu hugtaki, þetta er meira undirhugtak eins og t.d. proximity, similarity og good continuation en þetta eru öll hugtök sem snúast um skynjun. Figure-ground er kannski bara gott dæmi til að útskýra þetta betur en þetta hugtak felst í því að flöturinn tengist bakgrunninum eins og þessi klassíska mynd sýnir okkur. Við erum of gjörn að álykta strax að þetta sé vasi og að hvíti liturinn sé bakgrunnurinn.

GOOD CONTINUATION

Good continuation = Gott framhald

Tæknilega hugtakið á ensku: Gestalt organizing principle; a tendency to organize perceptions in a smoothly flowing direction.

Þýðing: Hugtakið er útskýring á einni gestalt reglu sem er tilhneiging okkar til að skipuleggja skynjun í...

Fræðimenn og dæmi um hugtakið: Wertheimer kom með þrjár gestalt reglur sem skipuleggja skynjun. Fyrsta reglan sem er kölluð nálægð (proximity), þar voru lesendur látnir að skynja fyrsta punktinn sem eina einingu, annan og þriðja punktinn sem aðra einingu og svo framvegis; hann taldi verkefnið vera ómögulegt. En ef nálægð er haldið stöðugri þá gæti áreiti verið skipulagt samkvæmt reglu númer tvö sem er líkt (similarity) þar sem við erum knúin til að skynja til skiptis lóðrétta dálka opinna og lokaða punkta. Þriðja reglan varðandi skipulagningu er síðan gott framhald (good continuation). Þessar þrjár meginreglur voru fyrst settar fram af Wertheimer.

Hugtakið kemur fram á blaðsíðu 289 í bókinni og mynd sem útskýrir þetta betur er á blaðsíðu 290.

GRAMMAR

Grammar                    Set of rules allowing for (a) the production of all possible

Málfræði                     sentences in a language, and (b) the recognition and

(451)                          rejection of nonsentences.

Reglur sem taka tillit til (a) framleiðslu allra mögulegra setninga í tungumáli, og (b) þess að bera kennsl á og hafna óraunhæfum setningum. Atferlisstefna var ríkjandi frá 1930 til 1960 í Ameríku. Hins vegar eftir seinni heimsstyrjöldina fór áhugi fyrir hugrænni sálfræði að kvikna (aftur). Chomsky hélt því fram að Skinnerísk atferlisstefna ætti ekki við þegar kæmi að útkýringum um það hvernig við lærum tungumál. Vegna hugmynda Chomsky og annarra, þá var ekki lengur litið á tungumálið sem munnlega hegðun, heldur var litið á tungumálið sem afleiðingu reglna sem kallast málfræði.

HHHHHHHHHH

HABIT STRENGTH

Habit strength (íslensk þýðing er styrkur viðvönunar)

Samkvæmt Clark Hull þá á nám sér stað þegar að það verður samfella þar sem stutt er á milli áreitis og viðbragðs.

Sem dæmi lærir rotta að tengja ákveðna staðsetningu í búri sínu við viðbragðið að snúa sér til hægri. Þessi samfella er nauðsynleg en hún er ekki fullnægjandi. Þar sem að auki þarf að vera einhver styrking (t.d. matur) til þess að nám eigi sér stað. Fyrir Hull voru styrkir ákveðið áreiti sem að dregur úr hvötum. Sem dæmi matur dregur úr hungri. Það sem að skapar styrk viðvanans er samfellan á milli áreitis og viðbragðs ásamt að bæta við styrki. Því meiri sem samfellan er á milli áreitis og viðbragðs ásamt styrki, því meiri er styrkur viðvanans.

HAWTHORNE EFFECT

Hawthorne effect (bls. 437).

Hugtakið ,,Hawthorne effect’’ þýðir Hawthorne áhrif. Í bókinni A History of Modern Psychology er hugtakið skilgreint svona:

,,Tendency for the performance of subjects in an experiment to be influenced by their knowledge that they are under observation; based on the Hawthorne studies‘’ (bls. 528).

Þýðing á skilgreiningu bókarinnar: ,, Sú tilhneiging að frammistaða þátttakenda verði fyrir áhrifum frá því að vita að það sé verið að fylgjast með þeim; byggir á Hawthorne tilraununum.’’

Hawthorne áhrifin dregur nafn sitt af rannsókn sem var framkvæmd árið 1924 í bænum Hawthorne í Bandaríkjunum. Tilraunin var framkvæmd í verksmiðju; verið var að rannsaka hvort að birtustig á vinnustað hefði einhver áhrif á frammistöðu starfsmanna. Áhugavert er að nefna að frammistaðan jókst í þessari rannsókn sama hvað var gert. Hvort sem birtustig var hækkað eða lækkað þá jókst frammistaðan. Túlka mætti niðurstöðurnar þannig að starfsmenn juku frammstöðu sína vegna þess að þeir vissu að það væri verið að fylgjast með þeim.

Í tilraunum er mikilvægt að passa upp á að Hawthorne áhrifin séu ekki sýnileg. Þau eru að einstaklingar hafa tilhneigingu til þess að vanda sig meira eða passa sig að segja réttu hlutina ef þeir vita að það sé verið að fylgjast með þeim. Þeir eru jafnvel hræddir um að eyðileggja tilraunina ef þeir gera ekki það sem þeir halda að rannsóknarmennirnir vilja sjá. Því er mikilvægt að koma í veg fyrir þessi áhrif. Hægt er að gera það með því að láta einstaklingana ekki vita nákvæmlega um hvað tilraunin snýst heldur segja þeim það þegar tilrauninni líkur.

Dæmi um Hawthorne áhrif gæti verið að rannsóknarmaður spyr þátttakanda hversu marga rauða bíla hann er búin að sjá í vikunni. Þátttakandinn segir kannski um 5 til 10 bíla. Rannsóknarmaður spyr svo aftur eftir viku og þá er hann búinn að sjá mun fleiri rauða bíla. Í þessu tilviki veit þátttakandinn hverju rannsóknamaðurinn er að sækjast eftir og fer því ómeðvitað að taka eftir fleirum rauðum bílum.

HEBB SYNAPSES

Hebb synapses

Taugamót sem breyta uppbyggingu sinni vegna náms.

Hebb taldi að uppröðun fruma er mótuð vegna endurtekins áreitis að aðliggjandi frumum sem skapar breytingar á uppbyggingu þeirra. Hann vildi meina að það kæmi vegna fyrri reynslu. Hann lýsti þessu þannig að þegar sími hjá frumu A er nógu nálægt til þess að örva frumu B og skýtur endurtekið myndast efnaskiptabreyting í annað hvort annarri eða báðum frumunum og afköst hjá frumu A (fruman sem skýtur á B) eykst.

Þessi hugmynd hefur verið kölluð “Hebb’s rule” og taugamótin sem breytast vegna reynslu eru kölluð “Hebb synapses.”

HEURISTIC

Heuristic: Læra af reynslu

In math and computer science a creative rule of thumb that, while not guaranteeing to produce a problem solution, is likely to produce one and will be more efficient than an algorithm (e.g., means-ends analysis).

Í stærðfræði og tölvunarfræði er talað um skapandi þumalputtareglu, þótt það sé ekki endilega mjög öruggt að lausnin á vandamálinu sé fundin þá er líklegt að einhvað annað komi í staðinn sem er skilvirkara en reiknirit.

Í kaflanum er talað um þá Newell og Simon, en þeir voru ekki sálfræðingar; þeir komust að því að það væri hægt að búa til tölvuforrit sem gat leyst vandamál svipað og maðurinn. Þeirra fyrsta átak eða “effort” sem þeir komu með var Logic Theorist (LT) en það var hannað til þess að leysa rökrétt vandamál. Síðan komu þeir með General Problem Solver (GPS) en það var miklu meiri áhugi og metnaður á bak við það, en GPS einblínti á víðari vandamál.

Okkar skýring á hugtakinu er: Þú lærir af reynslu eins og t.d. nemandi þarf að fikra sig áfram og það er ekki tryggt að hann muni leysa það sem fyrir honum er lagt, en þá mun hann reka sig á og læra mögulega eitthvað annað í staðinn eða á meðan hann finnur lausn við verkefninu. Hugtakið Heuristic er einungis nefnt á blaðsíðu 459 í 14 kafla.

Algorithm eða reiknirit er andstæða við hugtakið heuristic en það er andstætt vegna þess að það sýnir alltaf örugga útkomu á meðan heuristic er meira happ og glapp en þú lærir samt alltaf einhvað á meðan þú reynir að leysa verkefnið. Means-end er hugtakið sem mun vera líkt heuristic en þetta er “aðal námið” sem er undir GPS-inu en þetta er endurgjafar prógram. Ef við fengum það verkefni að leysa þetta stafa rugl ESAPY, þá myndum við nota heuristic og fara miklu lengri leið heldur en tölvan, við pössum okkur að setja ekki saman stafi sem eiga ekki að vera saman, en tölvan myndi nota algorithm og henda öllum stöfunum saman í pör og yrði því fljótari að finna lausnina.

HUMANISTIC PSYCHOLOGY

Humanistic psychology er hægt að þýða sem húmanísk sálfræði.

Humanistic psychology

“Movement pioneered by Rogers, Maslow, and others as a reaction to the deterministic assumptions of behaviorism and psychoanalysis; assumed that humans are characterized by free will, a search for meaning, and the potential for self-actualization.”

Húmanísk sálfræði

Stefna sem Rogers, Maslow og fleiri voru frumkvöðlar að. Kom sem andsvar við atferlisstefnu og sálgreiningu; gerir ráð fyrir því að menn einkennast af frjálsum vilja, leita af merkingu, og mögulega sjálfsbirtingu.

Í bókinni er fjallað um húmaníska sálfræði á bls. 427-432. Þar er talað um hvernig húmanísk sálfræði varð þriðja aflið í sálfræði, ásamt atferlisstefnu og sálgreiningu. Ennig er fjallað um helstu áherslur stefnunnar og frumkvöðla. Þeir eru Abraham Maslow og Carl Rogers.

Húmanísk sálfræði er ekki eins hlutlaus í mælingum og atferlisstefna en leggur ekki eins mikla áherslu á að mæla ómeðvitaðar hvatir eins og í sálgreiningu. Þannig má segja að stefnan sé mitt á milli. Húmanískir sálfræðingar segja að allir menn reyni að öðlast sjálfsbirtingu og að það verði að hugsa um menn sem heild ekki aðeins sem svar við umhverfi eða sem ómeðvitaðar hvatir. Þeir vilja meina að menn fæðist góðir og að annað sé tilkomið vegna hindrana sem koma á leið einstaklinga að sjálfsbirtingu.

Ef maður ber húmaníska sálfræði saman við gestalt sálfræði má sjá að áherslan er sú sama, á heildina. Gestaltsinnar segja að það sé annað að skoða smærri fyrirbæri af heildinni heldur en heildina sjálfa. Þetta líkist því sem húmanískir sálfræðingar segja um atferlissinna og þá sem aðhyllast sálgreiningu.

Húmanískar meðferðir leggja áherslu á sjúklinginn. Þá er lögð áhersla á að meðferðaraðilinn hlusti á það sem sjúklingurinn hefur að segja og búi til traust meðferðarsamband þar sem vandamál og skoðanir sjúklings eru viðurkenndar. Mikilvægt er þá að merðferðaraðili sýni samhygð. Meðferðaraðilinn hjálpar sjúklingnum að hjálpa sér sjálfum í að þroskast og verða besta útgáfan af sjálfum sér.

HYPNOTISM

Hypnotism= Dáleiðsla.

“State of heightened suggestibility; pioneered by Mesmer and Elliotson and named by Braid.”

“Ástand aukinnar sefjunar; brautryðjendur voru Mesmer og Elliotson og Braid gaf því nafn.”

Braid kom fram með hugtakið dáleiðsla eða Hypnotism. Hann komst að því hægt væri að fá sjúklinga í dásvefn með því að láta þau stara ákaft á hlut rétt fyrir ofan sjónlínu þeirra. Hann taldi að með því að festa athygli á hlutinn myndi það koma honum yfir í dásvefn. Braid tók eftir því að ákveðið ómeðvitað ferli átti sér stað þar sem hægt var að fá fram minningar hjá einstaklingi frá einni dáleiðslu yfir til annarar jafnvel þótt einstaklingur hefði enga meðvitund um það.

Um 1860 var dáleiðsla viðurkennd af vísindasamfélaginu, hún var lögleg og talin þess virði að rannsaka. Dáleiðsla var notuð í stað svefnlyfja í svæfingum fyrir skurðaðgerðir.

Það hugtak sem líkist helst Hypnotism er Neurypnology. Í grunninn byggja þessi tvö hugtök á því sama en fyrst var hugtakið Neurypnology lagt fram sem síðar þróaðist yfir í Hypnotism eða dáleiðslu.

Hugtakið kemur fyrir á bls. 394.

Helsti fræðimaður sem tengist hugtakinu er James Braid.

HYPOTHETICO-DEDUCTIVE SYSTEM

Hypothetico-deductive system = Tilgátu - aðleiðslu aðferðin.

“General approach taken by Hull in which hypotheses for research are deduced from the formal postulates of the theory, and the outcomes of research support the theory or lead to its modification”.

“Hull kom með almenna nálgun á tilgátum í rannsóknum sem álykta má með formlegri frumsetningu um kenninguna og niðurstöðurnar í rannsókninni styðja kenninguna eða leiða til breytingar á henni.”

Tilgátu-aðleiðslu aðferðin var leið Hulls til að ákvarða forsendur sem hægt er að draga prófanlegar ályktanir af. Hull taldi að vísindi kæmust langt með því að þróa fágaðar kenningar og síðan prófa þær, breyta þeim og prófa þær svo aftur eftir breytinguna. Þ.e.a.s. gaf hann sér því fyrst forsendu sem hann prófaði svo, lagfæri hana ef forsendan stóðst ekki og prófaði hana svo aftur eftir lagfæringu.

Sú kenning sem helst hvatti Hull áfram í vera duglegur að rannsaka var Gestalt. En hann sagði að nauðsynlegt væri að taka þá kenningu til fyrirmyndar, vegna þess hve afkasta mikil hún var.

Hull vann að kenningu sem snérist um það hvernig hegðun virkaði. Að þeirri kenningu setti hann fram 16 forsendur bæði munnlegar og stærðfræðilegar, sem og lýsingu á rannsókn sem studdi kenninguna. Þekktasta forsenda hans er nr. 4 og kallast “Habit strength” eða styrkur ávana.

Helstu fræðimenn sem komu að kenningunni voru Hull, Tolman og Newton.

Hugtakið kemur fram á bls. 362-363.

HYSTERIA

Hysteria (bls. 394).

Hugtakið Hysteria er skilgreint í bókinni A history of modern psychology á þennan hátt:

„Disorder in which a number of symptoms (e.g., paralysis) indicate neurological damage, but no such damage exist” (bls. 528).

Skilgreiningin er þýdd svona: „Röskun þar sem fjöldi einkenna (t.d. lömun) gefa til kynna að um taugaskaða sé að ræða en enginn skaði er til staðar.” Einkennin sem fylgja þessari röskun geta verið margskonar, sem dæmi má nefna flog, minnisleysi og lömun.

Í fyrstu var talið að konur fengu bara röskunina og var hugtakið kennt við Hippocrates. Hann taldi að einkennin kæmu fram í kjölfar þess að leg kvenna væri að færast til um líkamann. Orðið hysteria kemur frá gríska orðinu hystera sem þýðir leg.

Á 18. öldinni var farið að líta á hysteria sem sálfræðilega röskun. Franski taugafræðingurinn Jean-Martin Charcot reyndi að lækna konur sem voru með þessa röskun með því að nota dáleiðslu. Sigmund Freud vann að þessu með Charcot. Þessi vinna hjálpaði Freud að þróa sálgreiningarmeðferðina.

Á miðri 19. öld var farið að skoða hysteria á sama hátt og við skoðum kynraskanir í dag. Eitt af meðferðarformunum var að framkalla fullnægingu hjá konunni með því að nudda kynfæri hennar. Með tilkomu titrara fóru læknarnir þó að hætta að fróa konunni og framkölluðu fullnægingu með notkun titrara. Einnig var notast við vatnsþrýsting til að framkalla fullnægingu hjá konunum.

Í nútímasálfræði eru tvær raskanir sem eru taldar eiga við um skilgreininguna á hysteriu; hugrofsraskanir og sálvefrænar raskanir. Hugrofsraskanir á við um þau hugrænu einkenni sem eiga sér stað. Þeir sem þjást t.d. af minnisleysi eða persónuleikaröskunum sem ekki er hægt að rekja til taugafræðilegra orsaka eru sagðir vera með hugrofsraskanir. Sálvefrænar raskanir á við um líkamlegu einkennin eins og flog og lömun.

IDIOGRAPHIC

Idiographic

A research tradition emphasizing an in-depth analysis of individual cases; also examines differences from one individual to another; contrasted with a nomothetic strategy.

Sérstæðishyggja

Rannsóknarvenja þar sem áhersla er lögð á nákvæma greiningu á einstaka tilfellum; skoðar einnig einstaklingsmun; öfugt við algildishyggju.

Sérstæðishyggja er andstæð algildishyggju en þar er litið á þætti sem sérstæða ekki algilda. Ekki allir einstaklingar eru með alla persónuleikaþættina, þar er munur á milli fólks og ekki hægt að bera einstaklinga saman. Hér er hver og einn rannsakaður ítarlega, skoðað hvernig einstaklingur er sérstakur en í algildishyggju er meira verið að skoða persónuleikaþætti almennt, allir með þá en bara mismikið. Fólk er þó með sömu eiginleika eða þætti eins og heiðarleika en þá kemur hvaða merkingu hefur heiðarleiki fyrir þig. Það er kannski allt öðruvísi merking en hjá öðrum og það getur verið mikill einstaklingsmunur á. Hér er áhersla á sérstæði hvers og eins og að fólk sé mismunandi.

Nánar er fjallað um Idiographic á blaðsíðu 470 í kennslubókinni.

IMAGELESS THOUGHT

Imageless thought

Oswald Külpe fékk áhuga á sálfræði eftir að hafa lært hjá Wundt, nokkrum árum síðar flutti hann til Würzburg og stofnaði rannsóknarstofu sem að hann þróaði sérstaka stefnu í tilraunasálfræði sem að hefur verið nefnd "Würzburg school". Karl Marbe kom þar með “Imageless thought” sem er ein af þeim kenningum sem að spratt í rannsóknarstofunni í Würzburg, kenningin var mikilvæg en mjög umdeild.

Hugtakið ímynd (e. images) á við það að framkalla ákveðna og heilsteypta hugmynd, myndbrot eða líkan í huganum af ákveðinni skynjun. Því er mikilvægt að rugla því ekki saman við að gera sér upp einhverja steypu í huganum eins og þegar að talað er um að fólk sé ímyndunarveikt.

Samkvæmt bæði Titchener og Wundt þá skilgreindu þeir hugarferla á þann hátt að grundvallar þáttur í allri hugsun væri ákveðin ímynd af einhverju formi. Sem dæmi í sáleðlisfræðirannsókn var þáttakandi látinn lyfta lóði og átti síðan að gera sér ákveðna ímynd í huganum af þeirri skynjun sem átti sér stað á meðan að hann hélt á lóðinu. Síðan í framhaldi var þáttakandinn látinn lyfta öðru lóði og átti síðan að bera þá skynjun saman við þá ímynd sem hann hafði af lóðinu sem hann hafði lyft á undan og segja til um hvort að þyngdin væri ólík eða sú sama. Hugsunarferli þátttakandans samanstendur af skynjun og ímyndun á þyngd þessara tveggja lóða.

Hinsvegar í rannsókn sem Karl Marbe gerði á stofunni í Würzburg komst hann að niðurstöðu sem var ekki í samræmi við skilgreiningu Titchener og Wundt sem að hann kallaði “imageless thought” eða ímyndunarlaus hugsun. Í rannsókn sem Marbe gerði í Würzburg með að láta fólk lyfta lóðum var engin ímynd né skynjun á þeim tímapunkti sem þátttakendur áttu að úrskurða (e. judgement) um hvort lóðið væri þyngra. Þátytakendur tilkynntu að ímynd og skynjun ætti sé stað á meðan að þeir héldu á lóðunum. En úrskurðurinn kæmi ósjálfrátt án þess að nokkur ímynd væri til staðar. Vildi Marbe meina að úrskurðurinn væri ímyndarlaus hugsun (e. imageless thought).

Þátttakendurnir í rannsókn Marbes tilkynntu þó að ýmsir önnur hugarferli hefðu verið til staðar rétt fyrir úrskurðinn um þyngd lóðana. Sem dæmi nefndu margir að þeir hefðu fundið fyrir efasemdum, óöruggi og verið í vafa. Þessi hugarferli hafa verið flokkuð saman og eru kölluð “conscious attitudes” eða meðvituð viðhorf.

Kenningin um “imageless thought” ásamt öðrum kenningum voru töluverð ógn við kenningar Titchener sem skilgreindi innihald hugans þannig að það væri allt byggt á meðvitaðri reynslu.

IMPRINTING

Imprinting (bls.145)

 Konrad Lorenz, faðir dýraatferlisfræðinnar (að skoða hegðun dýra í þeirra náttúrulega umhverfi), kom með þessa kenningu. Þessi kenning táknar einskonar festingu.

Hugtakið er skilgreint í bókinni A history of modern psychology á þennan hátt:

„Instinctive tendency for newly hatched ducklings (and other

related species) to follow the first moving object they encounter; associated with Lorenz, but also observed by Spalding and

Watson.”

Skilgreiningin er þýdd svona: „Eðlislæg tilhneiging andarunga sem eru nýbúnir að klekjast úr egginu (og annara skyldra tegunda) til þess að elta fyrsta hlutinn sem þeir sjá hreyfast; tengt við Lorenz en Spalding og Watson rannsökuðu þetta líka.”

Myndin hérna til hliðar sýnir Lorenz ganga í garði með gæsaunga á eftir sér. Hann sýndi fram á að ungu fuglarnir elta það fyrsta sem þeir sjá hreyfast. Þetta fyrirbæri kallaði Lorenz imprinting. Um leið og ungarnir voru byrjaðir að ganga eltu þeir það sem hreyfðist svo lengi sem þeir voru einungis að treysta á sjónina.

Imprinting er þekktust í dag í sálfræði og dýraatferlisfræði. Í dag eru til margar tegundir af imprinting, t.d. sexual imprinting þar sem talað er um að dýr ákveða ung þá eiginleika sem makinn á að hafa. Þekktust er þó uppgötvun Lorenz sem er í dag kölluð filial imprinting.

Fyrir þá sem eru svo að velta fyrir sér hvers vegna þetta orð hljómar svona kunnuglega þá höfum The Twilight Saga þar sem talað er um imprinting í tengslum við makaval.

INDEPENDENT VARIABLE

Independent variable er á íslensku frumbreyta.

Independent variable

“Any variable in reseach that can be directly manipulated by an experimenter; this usage introduced by Woodworth.”

Frumbreyta

Hvaða breyta sem er í rannsókn sem rannsóknarmaður getur stjórnað beint; þessa notkun kynnti Woodworth.

Woodworth var fyrstur sálfræðinga til að nota hugtakið í tilraunum.

Frumbreyta er nefnt á tveimur stöðum í bókinni. Fyrst í sjöunda kafla (bls. 232) þar sem hugtakið er útskýrt og dæmi eru nefnd. Einnig er mikið talað um Woodworth og hvernig hann breytti skilgreiningu á hugtakinu tilraun með því að bæta við að rannsóknamaður þyrfti að geta stjónað frumbreytunni sem væri aðalatriði rannsóknarinnar. Þannig að í rauninni aðgreindi hann fylgni rannsóknir frá tilraunum. Á bls. 351 er talað um intervening variables en það tengist frumbreytu því intervening variables geta truflað áhrif áreitis á hegðun (t.d. þorsti).

Frumbreyta er sú breyta sem við getum stjórnað og skoðað síðan áhrifin á fylgibreytunni.

Hugtak sem tengist frumbreytu mest er fylgibreyta. En það er breytan sem frumbreytan hefur áhrif á. Sú breyta er mæld til að skoða áhrif frumbreytunnar á fylgibreytuna.

Dæmi um frumbreytu væri til dæmis ef ég vill rannsaka áhrif áfengis á rökhugsun þá væri magn áfengis frumbreytan og stig rökhugsunar fylgibreytan. Þá væri hægt að láta fólk drekka ákveðið magn af áfengi og lagt fyrir það próf sem mælir rökhugsun.

INDIVIDUAL DIFFERENCES

Einstaklingsmunur (Individual differences), bls: 139, 142, 150-157.

Originally referring to the individual variation among members of a particular species, became for psychology the more general study of the characteristics that differentiated one person from another (e.g., intelligence).

Vísaði upprunalega til breytileika milli einstaklinga af ákveðinni tegund, varð í sálfræðinni að meira almennri athugun á einkennum sem aðgreina einn einstakling frá öðrum (t.d. greind).

Oftast þegar rætt er um einstaklingsmunur í sálfræðilegu samhengi er átt við persónuleikann eða aðra einkennandi þætti einstaklingsins. Hugtakið á rætur sínar að rekja aftur til þróunarkenningar Darwins. Grundvöllur hennar er náttúruval, sem byggir á því að munur sé á milli einstaklinga innan tegundar og náttúran „velji“ þá sem eru gæddir bestu eiginleikum. Þetta stýrir því hverjir lifa af. Áhrifa þessara hugmynda gætti ekki aðeins í líffræði heldur einnig í sálfræði sem leiddi til þess að menn fóru að rannsaka einstaklingsmun á kerfisbundinn hátt. Greindar- og persónuleikapróf eru dæmi um mælitæki sem notuð voru til að kanna einstaklingsmun.

Francis Galton (1822-1911) var helsti upphafsmaður þessara athugana. Hann uppgötvaði meðal annars að engir tveir eru með eins fingrafar. Galton hélt því fram að greind og hæfileikar erfðust en var gagnrýndur fyrir að hafa litið framhjá áhrifum umhverfisins í athugunum sínum. Galton gekk svo langt að leggja til einskonar kynbætur á fólki.

Ein langlífasta og vinsælasta kenningin um einstaklingsmun er þáttalíkan Hans Eysenck (1916-1997). Líkanið gerði ráð fyrir þremur víddum; úthverfu, taugaveiklun og geðveiki (e. psychoticism). Einstaklingar „skora“ svo mismunandi á þessum þáttum. Annað vinsælt líkan er Fimm þátta líkanið (e. Big five) sem m.a. styðst við tvo þætti frá Eysenck. Þar eru persónuleikaþættirnir víðsýni (e. openness), samviskusemi (e. conscientiousness), úthverfa, samvinnuþýði (e. agreeableness) og taugaveiklun. Með persónuleikaprófum er svo hægt að staðsetja menn.

INDIVIDUAL PSYCHOLOGY

Individual psychology: Einstaklings sálfræði

Label used by both Binet and Adler; for Binet, psychology should focus on ways of identifying and measuring individual differences (e.g. mental testing) rather than on general laws; for Adler, individual psychology was his version of psychoanalysis, which emphasized social factors in the development of the individual.

Hugtak notað bæði af Binet og Andler, fyrir Binet ætti sálfræði að fókusera á leiðir til að skilgreina og mæla einstaklingsmun frekar en hefðbundin lög; fyrir Adler er einstaklings sálfræði útgáfa af sálgreiningu sem lagði áherslu á félagslega þætti í þroska einstaklingsins.

Helstu fræðimenn tengdir þessu hugtaki eru þeir Victor Henri, Alfred Adler og Alfred Binet, til þess má geta að Henri var aðstoðarmaður Binet á þessum tíma. Binet gerði rannsóknir á sínum eigin dætrum með ýmsum prófum. Adler laðaðist að hugmyndum Freuds en seinna fór hann að efast um þær vegna þess hversu kynferðislegar hugmyndir Freuds voru. Adler var á þeirri staðreynd að félagsþættir skipta meira máli heldur en gena þættir. Eftir að hann var rekinn úr skólanum í Vienna stofnaði hann skóla sem hann kallaði individual psychology en hann var andstæður háskólanum í Vienna. Hugtakið kemur fram á bls. 245 í 8 kafla og bls. 406 í 12 kafla í bókinni.

Okkar skýring á hugtakinu er að Binet vildi að einstaklings sálfræði ætti að fókusera meira á einstaklinginn, skilgreiningar og mælingar gangvart einstaklingum, en ekki einhver stöðluð lög. Hvað Adler varðar þá var einstaklings sálfræði útgáfa af sálgreiningu sem lagði áherslu á félagslega þætti í þroska einstaklingsins. Þegar við heyrum einstaklings sálfræði þá sjáum við fyrir okkur sálfræði sem er einstaklingsmiðuð og við erum ekki öll eins sem betur fer og því er þetta sálfræði stefna sem miðast að okkur sem einstaklingar en ekki hópur.

Inferiority complex eða minnimáttarkennd er hugtak sem er nefnt á bls. 406 en þetta hugtak er hvorki andstætt né líkt einstaklings sálfræði. Þetta hugtak kom Adler með eftir að hann fór að efast um Freud. Adler ólst upp við mikla minnimáttarkennd gagnvart eldri bræðrum sínum og fékk það hann til þess að skoða þetta nánar. Hann kom því á framfæri að þegar við eldumst þá fer umhverfið að hafa meiri áhrif á okkur. Erfitt er að taka dæmi af þessu hugtaki því það er mjög auðskiljanlegt.

INFERIORITY COMPLEX

Inferiority complex - Minnimáttarkennd

Concept associated with Adler, who believed that much of human behavior could be viewed as an attempt to compensate for feelings of inferiority.

Hugtak í tengslum við Adler, sem trúði því að mikið af mannlegri hegðun má líta á sem tilraun til að bæta upp fyrir vanmáttartilfinningu. (A history of modern psychology bls.528, nánar í kafla 12, bls. 406).

Alfred Adler var sá fyrsti til að mynda hugtakið minnimáttarkennd. Áður en hann setti fram hugtakið um minnimáttarkennd var hann fylgjandi hugmyndum Sigmunds Freud eftir að hafa lesið bókina hans The interpretation of dreams. Það leið ekki að löngu að Adler byrjaði að efast um Freud vegna þráhyggju hans á kynferðislegum hvötum. Í staðinn ákvað Adler að fjalla um erfiðleika í æsku sinni, sem meðal annars voru um veikindi og vanmáttartilfinningu hans sem komu fram við stöðugann samanburð við eldri bróður sinn, og lagði þar með til hugtakið minnimáttarkennd.

Alfred Adler hélt því fram að hvert barn upplifir vanmáttartilfinningu sem var afleiðing af því að vera umkringt fólki sem var mun sterkara og hæfara en barnið sjálft. Þegar barnið þroskast og stækkar verður það gagntekið af vanmáttartilfinningunni sem það upplifði áður fyrr, sem leiðir barnið til að leitast eftir meira valdi og viðurkenningu. Ef barninu mistekst að takast á við ákveðnar áskoranir í lífinu meðan barnið er að reyna bæta upp fyrir vanmáttartilfinninguna mun það þróa með sér minnimáttarkennd. Samkvæmt Adler finna öll börn fyrir vanmáttartilfinningu en það eru ekki öll börn sem þróa með sér minnimáttarkennd, aðeins þau sem mistakast að bæta upp fyrir tilfinninguna.

INFORMATION THEORY

Information theory =Upplýsingakenningin

Tæknilega hugtakið á ensku: An influence external to psychology that helped develope cognitive psychology; concerns the manner in which information is structured (bits) and processed.

Þýðing: Kenningin segir til um áhrif utan sálfræðinnar sem hjálpaði til við að þróa hugræna sálfræði; fjallar um hvernig upplýsingar eru uppbyggðar og ferlaðar.

Fræðimenn og dæmi um hugtakið: Tölvurnar gáfu okkur tilvistarsönnun um það sem kallast flókið að það er mögulegt í upplýsingavinnslukerfi. Frekari betrumbót varð til, til að útskýra flæði upplýsinga í gegnum kerfið. Þetta kom árið 1949 með útgáfu af stærðfræðikenningu samskipta eftir Claude Shannon og Warren Weaver sem kynnti síðan upplýsingakenninguna.

Hugtakið kemur fram á blaðsíðu 451.

INHERITANCE OF ACQUIRED CHARACTERISTICS

Inheritance of acquired characteristics (bls. 128).

Er hugtak sem franski náttúrufræðingurinn Jean Baptiste de Lamarck kom með. Hann trúði því að breytingar sem kæmu fyrir lífveru á lífsleið hennar gætu erfst. T.d. ef dýr lærir að nota einföld verkfæri á lífsleið sinni getur sá eiginleiki yfirfærst á næstu kynslóð. Þessari tilgátu var fylgt eftir á 18. öld og var einnig partur af upprunnulegri kenningu Darwins.

Samkvæmt þessari kenningu gæti fótboltahæfni föðurs mögulega erfst til barns hans.

INSIGHT

Insight

For the gestaltists, a sudden problem solution that occurred when the individual reorganized the elements of the problem situation into a new configuration.

Fyrir þá sem aðhylltust heildræna nálgun (gestalists), átti ákveðin vandamálalausn sér stað þegar einstaklingur endurskipuleggur þætti í vandamála aðstæðum með nýrri heildarnálgun/aðferð.

Innsæi Árið 1917 kom Köhler með heildræna (gestalt) nálgun á hugarstarf og hugsun. Rannsóknir hans sem voru birtar í bókinni „The mentality of Apes“, voru andsvar við nálgun Thorndikes í puzzle box experiment. Thorndike ályktaði að nám og lausn vandamála væri afleiðing prófunarferlis og „óvæntum árangri,“ þar sem árangurslaus hegðun er smám saman brottfelld og hegðun sem ber árangur er styrkt og festist loks í sessi. Köhler taldi hins vegar að vandamálalausn væri ekki svona vélrænt ferli sem ætti sér stað skref fyrir skref.

Hann taldi að aðalvandamálið við rannsóknir Thorndikes væri að dýr gætu aldrei skynjað heildarsvið vandamálsins og þess vegna væru þau ófær um að átta sig á þáttum vandamálsins í tengingu við hvert annað án heildarnálgunar sviðsins. T.d í rannsóknum Thorndikes þegar hann setti ketti í annan endann á búrinu og kettirnir áttu að finna leiðina í gegnum búrið með því að prófa sig áfram. Á þann hátt taldi Köhler að þau hefðu enga heildræna innsýn á vandamálið þar sem kettirnir voru bundnir við einn stað. Í takt við heildræna nálgun sína (gestalt) taldi hann að lausn vandamála ætti sér stað þegar einstaklingur gerir sér heildarmynd af vandamálinu og endurskipuleggur þætti vandamálsins með nýrri nálgun/aðferð á lausn verkefnisins.

Verkefnalausn krefst skynjunareiginleika sem gerast snöggt þegar aðferðin hefur verið endurskipulögð. Köhler notaði hugtakið innsæi (e. insight) til að lýsa ferlinu. Köhler var ákveðinn í að gera ekki sömu mistök og Thorndike í rannsóknum sínum. Hann stillti rannsóknum sínum upp á þann hátt að rannsóknardýrin fengu að upplifa allt svæðið og að allir þeir þættir sem þyrfti til að leysa vandamálið væru sýnilegir. Frægasta rannsókn hans á lausn vandamála var þegar hann stillti upp tveimur holum bambusgreinum að ólíkri breidd sem voru báðar aðeins of stuttar til að teygja sig í banana sem voru ekki í handarfæri. Hann ætlaði að athuga hvort Sultan, einn af klárustu öpum hans væri nógu klár til að átta sig á að setja greinarnar saman og mynda eina langa grein sem væri nógu löng til að ná í bananann.

Niðurstöður þessarar frægu rannsóknar sýndi hugsandi apa sem á vandlegan hátt skoðaði og íhugaði vandamálið og allt í einu hitti á innsæisfulla lausn eftir margar ólíkar tilraunir sem ekki gengu upp. Eins og Köhler lýsti vandamálalausn leystist vandamál apans snögglega með endurskipulagningu á aðferð. Hins vegar þó svo að Sultan hefði sýnt einhverskona innsæi í vandamálið, notaðist hann líka við aðferðina „prufa og villa“ (trial and error) eins og Thorndike kallaði hana. Þó svo að niðurstöður Köhler hafi verið nokkuð umdeildar á meðal amerískra sálfræðinga komu rannsóknir hans með nýjan hugsunarhátt inn í umræðuna um nám og vandamálalausn og nýja nálgun á aðferðafræði dýrarannsókna sem urðu meira en einfaldar þrautabrautir og völundarhús.

Fjallað eru um innsæi Köhlers á blaðsíðum 291-292 í kennslubókinni.

INSTINCT

Tæknilega hugakið á ensku.

Instinct

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Eðlishvöt

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

Behavior is said to be instinctive when alternative explanations in terms of learning or experience can be ruled out; pioneering work was done by early comparative psychologists, especially Spalding.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Hegðun er sögð vera eðlishvöt þegar val á útskýringum á námi eða reynslu getur verið útilokuð; brautryðjanda vinna var gerð af samanburðarsálfræðingum og þá einna helst af Spalding.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Douglas Spalding, Konrad Lorenz, Karl von Frisch. Niko Tinbergen, John B. Watson, Keller Breland, Marian Breland og Bob Bailey.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni:

Bls. 144-145, 228, 328 og 376.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Eðlishvöt er tegundabundin tilhneiging lífvera til sérstakra athafna. Hvötin er háttalag sem kemur að sjálfsdáðum og þarfnast engrar sérstakrar æfingar.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Hugtak sem er andstætt eðlishvöt er eitthvað sem lærist og er ekki meðfætt.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Eðlishvöt er til dæmis að ekki þarf að kenna köttum að veiða mýs eða fugla heldur er það eðlishvötin sem fær lífveruna til þess. Móðurást getur einnig verið dæmi um eðlishvöt en oft er talað um að þegar konur fæða börn þá komi þessi óútskýranlega “hegðun” ef svo má að orði komast. Kynhvöt er einnig eðlishvöt en það er ekki lærð hegðun heldur innbyggð í lífverur.

INTELLIGENCE QUOTENT

Greindarvísitala (e. Intelligence quotient) (bls: 10, 248, 254-255)

Term invented by Stern and used by Terman in the Stanford-Binet tests; IQ equaled mental age divided by chronological age, the result multiplied by 100.

Hugtak fundið upp af Stern og notað af Terman í Stanford-Binet prófum; IQ (greindarvísitala) jafngildir andlegum aldri deilt með lífaldri, margfaldað með 100.

Þýski sálfræðingurinn og heimspekingurinn William Stern (1871-1938) kom fyrstur manna fram með hugtakið „greindarvísitala“. Hann hélt því fram að hægt væri að skilgreina greind á staðlaðan hátt (e. mental quotient) með því að finna hlutfallið af andlegum aldri (e. mental age) og lífaldri. Meðalgreint fimm ára barn ætti því að fá andlegan aldur fimm á greindarprófi. Franski sálfræðingurinn Alfred Binet (1857-1911) þróaði greindarpróf (sem kennt er við hann) en tilgangur þess var að greina börn sem þurftu sérúrræði í námi. Til að þróa mælingu á andlegri getu leitaði Binet ráða hjá reyndum kennurum um hvers konar vandamál börn gætu leyst. Hann notaði þau svör til að þróa staðlað viðtal þar sem fullorðinn spyrill leggur fyrir barn röð af spurningum til að skera úr um hvar barnið stendur miðað við jafnaldra sína og þannig fæst út hver andlegur aldur barnsins var. Prófið reyndist vel en var fyrst og fremst ætlað börnum og þótti henta illa til að mæla fullorðna.

Lewis Terman (1877-1956) byggði á hugmyndum ?? og þróaði Stanford-Binet prófið. Hann breytti hugtaki Sterns um mental quotient í greindarvísitölu (e. intelligence quotient) IQ þar sem hlutfallið er margfaldað með 100 til að losna við aukastafi. Terman var frumkvöðull í menntunarsálfræði en sótti mjög innblástur í erfðahyggju og taldi að greind væri arfgengur eiginleiki.

Tilkoma greindarprófa var mikil lyftistöng fyrir sálfræðina því þau voru verkfæri til að mæla hugræna starfsemi á mælikvarða sem ekki hafði þekkst áður. Greindarprófin hafa þróast mikið en þau eru umdeild. Menn eru ekki sammála um hvað hugtakið greind felur í sér og þar af leiðandi hvað ætti að prófa á greindarprófum. Flynn áhrifin (e. Flynn effect) er skekkja sem kemur fram sem stöðug aukning í meðalgreind allt frá árinu 1930. Þetta er talið vera vegna áhrifa bættra lífskjara, menntunar, aðbúnað og næringar.

Greindarvísitölu er í dag ætlað að spá fyrir um gengi í skóla, sérþarfir, frammistöðu í starfi og laun viðkomandi.

INTERNAL PERCEPTION

Internal Perception – Innri skynjun (bls. 104, 106, 209)

Skilgreining

Enska: Wundt´s version of introspection, in which “observes” would give brief verbal responses to controlled stimuli (e.g., in reaction time or psychophysics experiments).

Íslenska: Útgáfa Wundts af sjálfskoðun, þar sem ,,rannsakandi” myndi gefa stutt munnleg viðbrögð við stýrðu áreiti (t.d. í viðbragðstíma eða sáleðlisfræði tilraunum).

Fróðleikur

,,Innri skynjun” er eins konar sjálfskoðun nema þetta var mun þrengri aðferð heldur en venjuleg sjálfskoðun. Í þessari aðferð var brugðist við um leið og stjórnað áreiti kom fram. Vandamálið með minni var smækkað með því að þjálfa upp rannsakendur til að svara sjáfkrafa og án skekkju. Slík nákvæmni kostaði hins vegar sitt. ,,Innri skynjun” gat aðeins skilað réttmætum vísindalegum gögnum ef niðurstöður sjálfskoðunar gátu verið endurteknar.

Innri skynjunar rannsóknir voru sáleðlisfræðilegar í grunninn og voru meðal annars notaðar til að meta eiginleika til að greina á milli lita sem birtust á ólíkum stöðum á nethimnunni.

Þessi rannsóknaraðferð er mjög ólík ,,systematic experimental introspection” sem notuð var af nemendum Wundts, þeim Oswald Külpe og Edward B. Titchener.

INTERVENING VARIABLES

Intervening variables / Millibreytur

• Used by Tolman and Hull; reffered to hypothetical internal factors (e.g., cognitive map for Tolman; habit strength for Hull) that intervened between stimulus and response.

• Notað af Tolman og Hull; á við um innri þætti sem reistir eru á tilgátu (t.d. hugrænt kort fyrir Tolman; styrkur vana fyrir Hull) sem gerast á milli áreitis og svörunar.

Hugtakið kemur fram í kafla ellefu á bls. 351, 352, 364 og 372 en kaflinn fjallar um þróun atferlisfræðinnar. Tolman á heiðurinn af því að kynna hugtakið en það hefur mikið verið notað innan sálfræðinnar. Millibreytur eru tilgátur sem við sjáum ekki beint, talið er að þær grípi inn á milli áreitis og hegðunar á þann hátt að það hefur áhrif á nám. Hugtakið er nátengt frumbreytum sem eru undir stjórn rannsakenda og fylgibreytum sem mældar eru af rannsakendum.

Millibreytur Tolmans HULLS? voru yfirleitt hugrænar að eðlisfari og fylgdu field theory kenningunni hans. Hull hafnaði millibreytum sem Tolman notaði en mikilvæg millibreyta fyrir Hull var það sem hann kallaði reaction potential sem á við um líkindi á að svörun muni eiga sér stað á gefnum tíma og getur verið ályktuð út frá nokkrum gerðum af mældum hegðunum. Skinner forðaðist aftur á móti notkun á millibreytum aðallega vegna þess að hann taldi þær opna dyr að því sem hann kallaði explanatory fictions sem á við um tilhneigingu til þess að stinga upp á innri þáttum sem byggðir eru á tilgátum sem eiga að hafa milligöngu milli áreitis og mælanlegrar hegðunar. Samkvæmt Tolman er hungur dæmi um millibreytu en það er eitthvað sem á sér stað innan með lífverunni.

Í stuttu máli eru millibreytur þær breytur sem ekki er hægt að rannsaka beint en þær eiga samt þátt í því að stýra hegðun. Þær eru byggðar á tilgátum varðandi innra ástand og eru notaðar til þess að útskýra sambönd milli breyta sem hægt er að sjá, líkt og frumbreytur og fylgibreytur. Dæmi um millibreytur eru nám, minni, hvatning, viðhorf, persónuleiki, skilningur, hugsun og greind svo eitthvað sé nefnt. Millibreytur eru rannsakaðar með aðstoð virkra skilyrðinga, sem eru lýsingar á aðferðum sem álitnar eru að hafi einhverja tengingu við innra ástandið. Skýringarmynd: Hér sjáum við hvernig millibreytan (nám) kemur inn á milli frumbreytu (æfingalotur) og fylgibreytu (villur).

INTROSPECTION

Introspection er innskoðun á íslensku.

Introspection

“Method of experiencing some phenomenon and then describing the conscious experience of the phenomenon.”

Innskoðun

Aðferð sem felst í að upplifa eitthvað fyrirbæri og lýsa upplifuninni meðvitað.

Wundt var fyrstur til að nota innskoðun í rannsóknar sálfræði, kallaði það internal perception. Þá var hann að láta fólk segja hvort lóðið værir þyngra og annað líkt.

Oswald Kulpe: Lét fólk koma með nákvæmar lýsingar á meðvituðum atburðum sem áttu sér stað á meðan þeir voru að leysa verkefni.

Titchener tók hugmyndir Kulpe og þróaði. Hann vissi að það væri erfitt að lýsa því sem það var að upplifa, þegar það væri að upplifa það svo hann kom með 3 lausnir. a) treysta á minni – retrospecton b) Skipta reynslunni upp í stig c) introspection habit = Þjálfa fólk og kenna hvernig best sé að segja frá og nota innskoðun. Innskoðun kemur fyrir á bls. 104, 111, 121-122, 172-173, 209-121 og 312 í bókinni.

Innskoðun er þegar manneskjur reyna að lýsa meðvitað upplifun, tilfinningum eða fyrirbæri fyrir öðrum.

Í retrospection segir fólk frá upplifuninni eftir að hún hefur átt sér stað. Notar minnið og segir frá því sem það var að upplifa byggt á minni.

Dæmi um innskoðun er manneskja sem er að lýsa meðvitað upplifun sinni eftir að hafa leyst einhverskonar verkefni. T.d. Jón að leysa kapal og er að lýsa því hvaða tilfinningar hann er að upplifa á meðan á verkefninu stendur.

INTROSPECTIVE HABIT

Introspective Habit - Innskoðunarvenja

The result of extensive practice with introspection, this was a dissociative ability to make mental notes about an experience while the experience was occurring.

Árangurinn af mikilli æfingu við innskoðun, þetta var aðskildur eiginleiki til þess að skrá niður hugrænar athugasemdir um ákveðna upplifun, á meðan tiltekin upplifun var að gerast.

(A history of modern psychology bls. 529)

Edward B. Titchener var breskur sálfræðingur sem lærði undir Wilhelm Wundt í nokkur ár. Titchener er best þekktur fyrir að hafa komið með sína eigin útgáfu af formgerðarstefnunni.

Titchener gerði sér fullkomlega grein fyrir vandamálinu með innskoðun: það er ómögulegt að vera meðvitað að upplifa atburð og velta sér upp úr honum í leiðinni. En til þess að takast á við þennan vanda lagði hann fram þrjár lausnir. Sú fyrsta var að treysta á minni með því að tefja innskoðunina og skrá hana niður eftir atburðinn eftir minni, en aftur á móti þá verður innskoðunin að endurminningu (retrospection).

Önnur lausnin var að endurheimta minninguna með því að skipta upplifuninni niður í stig með því að nota þættingu (fractionation) líkt og Oswald Küple nemandi Wundt og vinur Titchener notaði. Þætting er þegar athugendur skrá niður í smáatriðum í meðvitaðri upplifun á meðan það er að leysa verkefni eins og orðasambönd.

Þriðja og mikilvægasta tæknin var að öðlast það sem hann kallaði innskoðunarvenju (introspective habit): rannsakandinn sem hefur æft sig vel fer inn í innskoðunarvenjuna og hefur rótgróin innskoðunar viðhorf í hugsun sinni; svo það sé hægt fyrir hann, ekki bara að skrá niður hugrænar athugasemdir á meðan athugunin er í gangi án þess að trufla meðvitund, heldur jafnvel punkta niður hjá sér á meðan, eins og vefjafræðingurinn gerir, þegar hann horfir ennþá með einu auga í smásjána.

Innskoðun er aðal aðferðin sem Titchener notaði til þess að kanna mismunandi þætti meðvitundar. Ólíkt aðferðum Wundt af innskoðun hafði Titchener mjög strangar viðmiðunarreglur fyrir að skrá niður greiningu innskoðunar. Ef viðfangsefnið væri uppbyggt með hlut eins og blýanti, væri athugandanum leiðbeint þannig að hann mætti ekki segja nafnið á hlutnum (blýantur) því það væri ekki að lýsa hrárri upplifun á viðfangsefninu. Titchener vitnaði í þetta sem áreitisvillu (stimulus error). Til dæmis, þegar maður virðir fyrir sér tré myndi almennileg lýsing á innskoðun innihalda staðhæfingar um skynáreiti eins og form, samsetningu og hreyfingu, meðal annars hvar á víddinni það væri ánægjulegt – óánægjulegt og allar aðrar myndir sem koma í hugann. Til þess að láta í ljós áreitisvillu (stimulus error) væri það einfaldlega að tilkynna það að þú værir að virða fyrir þér stórt tré.

Þar sem aðferð Titchener um innskoðun er fjarri nútíma sálfræði gerir það erfitt fyrir okkur að ná tökum á hvað innskoðunarvenja (introspective habit) var í raun og veru.

JAMES-LANGE THEORY

Kenning James og Lange um tilfinningar (e. James-Lange theory) bls: 175-176.

Theory holding that the strong emotions were in essence the physiological reaction that followed the perception of some emotion-eliciting event.

Kenning um að sterkar tilfinningar séu í raun lífeðlislegt viðbragð sem fylgir skynjun sumra tilfinninga-vekjandi atburða.

Kenningin fjallar um uppruna og eðli tilfinninga og er ein af fyrstu kenningum um þær í nútímasálfræði. Kenningin var þróuð af William James (1842-1910) sem fékk hugmyndina að láni frá hollenska sálfræðingnum Carl Lange, en þeir unnu báðir að því að móta hana, hvor í sínu lagi og er kenningin því kennd við þá báða.

Þegar kenningin var lögð fram fyrst var hún í þversögn við gildandi hugmyndir um tilurð tilfinninga. Þá trúðu menn að þegar einstaklingur upplifir tilfinningalega örvandi atburð (t.d. að sjá björn) upplifir hann tilfinningu (verður hræddur) og í kjölfarið upplifir hann líkamleg viðbrögð (hjartslátt). James endurraðaði því eldri kenningunni þannig að líkamleg viðbrögð (hjartsláttur) kæmi á undan tilfinningunni (hræðslu).

Rök James voru að líkamlegar breytingar finnast strax eftir að áreitið er skynjað og áður en viðkomandi verður meðvitaður um tilfinninguna. Hjartað byrjar að hamast áður en viðkomandi verður hræddur. Hann hélt því fram að hvert lífeðlislegt viðbragð hefði einstakt mynstur. Líkaminn ber kennsl á hvert viðbragðið er og hvaða tilfinning eigi að fylgja í kjölfarið. Til að kenningin gangi fyllilega upp þarf hvert viðbragð að hafa þetta einstakta mynstur sem það þekkist af. Í dag er vitað að aðeins er smávægilegur munur á lífeðlislegum viðbrögðum, þar sem flestar veigameiri tilfinningar koma í kjölfar á svipuðum viðbrögum í ósjálfráða taugakerfinu. Ekki hefur verið möguleiki fyrir James að vita það með þekkingu hans tíðar.

James lagði til leiðir um hvernig hægt væri að nýta kenninguna:

Ef tilfinning er í grunninn líffræðileg örvun. Þá er hægt að leiða líkur að því að hægt sé að framkalla líkamlegar breytingar sem í kjölfarið framkalla tilfinningar.

Hugmyndin var að hægt sé að þvinga fram tilfinningu með því að að framkalla líkamlegt viðbragð. Þetta gæti hljómað langsótt en hefur verið stutt af nútímarannsóknum. Þegar andlitsvöðvum er hagrætt í samræmi við ákveðna tilfinningu, virðist það framkalla tilfinninguna a.m.k. að einhverju leyti.

Báðir fræðimennirnir, James og Lange skilgreindu tilfinningar sem lífeðlisfræðilega breytingu vegna áreitis, þeir einbeittu sér þó af mismunandi þáttum tilfinninga. James taldi að um líffræðilega tengingu við tilfinningar væri að ræða, en hann lagði meiri áherslu á meðvitaðar tilfinningar og meðvitaða upplifun þeirra. Lang gerði kenninguna hinsvegar betur prófanlega og beitti henni á daglegt líf. Báðir voru sammála um að ef lífeðlisleg skynjun væri fjarlægð myndi ekki vera neitt tilfinningalegt viðbragð, m.ö.o.: Lífeðlisleg örvun orsakar tilfinningar. Enn í dag er kenningin umdeild en ekki hefur tekist að sanna að hún sé með öllu röng.

JOST'S LAW

Jost’s law - Bls. 120

Bókin A History og modern Psychology skilgreinir hugtakið Jost’s Law eða Lögmál Jost´s svona:

If two associations has equal strength, additional practice strengthens the older of associations more than the younger. Further practice will strengthen the older of the associations more than the recent one.’’. ÞESSI VIÐBÓT ER EKKI Í SKILGREININGUNNI.

Þetta þýðir að ef þú ert með tvö sambönd sem eru jafn sterk og bætir svo inn æfingu eða einhverri vinnu á samböndin. Þá styrkist eldra sambandið meira við sömu vinnuna heldur en yngra sambandið. Sem sagt, sama vinnan gerir meira fyrir eldra sambandið heldur en yngra sambandið.

Seinna meir var lögmál Jost’s byggt á frekar litlum sönnunargöngum. Samt sem áður var hugtakið talið mikilvægt sem hluti af útskýringunni fyrir kostum af dreifðri æfingu (distributed practice) yfir þjappaðri æfingu (massed practice) sem er eitt af fyrirbærum sem voru rannsökuð á rannsókarstofu Mullers.

Talað er um að þetta sé almennt lögmál minninga eða “A general principle of memory”. Eldri minningar eyðast hægar en nýjar minningar. Lögmál Jost’s segir að ef þú ert með tvö tengsl á milli einhvers og tengslin (association) eru jafn mikil þá mun eldra sambandið haldast betur í minninu heldur en yngra.

JUST NOTICEABLE DIFFERENCE

Just noticeable difference (jnd) / Merkjanlegur munur

• Point where the difference (in weight, color, pitch, etc.) between two stimuli becomes just barely detectable.

• Sá tímapunktur þar sem munurinn (á þyngd, lit, tóntíðni o.s.frv.) á milli tveggja áreita verður rétt svo greinanlegur.

Hugtakið kemur fram á bls. 97 í kafla fjögur sem fjallar um Wundt og þýsku sálfræðina. Hugtakið er komið frá Ernst Weber en hann vildi skoða hversu mikilvægt hreyfiskynið væri til þess að dæma mismun á milli þyngda. Hann prófaði þetta á tvennan hátt: a) lófi einstaklings liggur opinn á borði og lóð er sett í lófa hans. Fyrst er sett eitt lóð og svo er sett annað, síðan á einstaklingurinn að dæma hvort er þyngra. b) Lóðin eru bæði á borðinu en í þetta sinn á einstaklingurinn að lyfta hvoru lóðinu upp sjálfur og dæma svo hvort er þyngra. Weber komst að því að einstaklingar voru nákvæmari að dæma mismun á þyngd þegar þeir þurftu að lyfta lóðunum heldur en þegar lóðin voru lögð í hendur þeirra. Í þessum tilraunum komst hann að því að það var ákveðinn þröskuldur við að greina mismun á þyngd. Til dæmis ef þátttakendur gátu ekki greint á milli 30 og 31 gramma lóða og 30 og 32 gramma (þeir mátu það sem sömu þyngd) en gátu greint á milli 30 og 33 gramma, þá væri greinilega einhverjum þröskuldi náð. Þennan tímapunkt þar sem munurinn á milli tveggja áreita verður rétt svo greinanlegur kallaði hann merkjanlegan mun (just noticeable difference). Hann komst að því að merkjanlegur munur væri ekki háður því hversu stór munurinn væri á milli lóða heldur á sambandinu á milli merkjanlegs munar og léttara lóðsins (sem hann kallaði „standard stimulus“ eða S). Eftir því sem að standard stimulus (í þessu tilfelli léttara lóðið = 30 grömm) varð þyngra, því meiri munur varð að vera á því og samanburðarlóðinu til þess að munur fyndist. Þar af leiðandi þyrfti 66 grömm til þess að finna mun ef að standard stimulus væri 60 grömm. Sömuleiðis ef að standard stimulus væri 90 grömm þá þyrfti 99 gramma lóð til þess að finna mun. Þessi formúla fékk nafnið Webers law: jnd/S = k.

Skýringarmynd: Vinstra megin er maður með 100 grömm í annarri hendi en 105 grömm í hinni. Í þessum aðstæðum finnur hann muninn á milli þyngdanna en ekki ef munurinn er minni. Því er merkjanlegur munur samtals fimm grömm. Hægra megin er maður með 200 grömm í annarri hendi en til þess að finna muninn á milli þyngdanna þá þarf að vera tíu gramma munur à vegna þess að fyrir hver 100 grömm þá er merkjanlegur munur samtals fimm grömm.

LATENT LEARNING

Latent Learning – Dulnám

For Tolman, learning that occurred but was not reflected in an animal‘s performance.

Samkvæmt Tolman, nám sem átti sér stað en endurspeglaðist ekki í frammistöðu dýrsins. (A history of modern psychology bls.529. nánar í kafla 11, bls 354).

Í frægum tilraunum Tolman og Honzik byggðu þeir völundarhús til að rannsaka dulnám í rottum. Í rannsókninni voru þrír hópar af rottum. Rotturnar þurftu að rata um flókið völundarhús. Í lok völundarhússins fengu hóparnir annaðhvort styrkingu sem var matur eða ekki neitt.

Dæmi um rannsókn Tolmans og Honzik: Hópur 1: Fær styrkingu. Dagur 1-17: Í hvert skipti sem rotturnar ljúka við völundarhúsið fá þær styrkingu (þ.e.a.s mat). Hópur 2: Enginn styrking. Dagur 1-17: Í hvert skipti sem rotturnar ljúka við völundarhúsið eru þær teknar úr völundarhúsinu án styrkingar. Hópur 3: Styrking seinkuð. Dagur 1-10: Í hvert skipti sem rotturnar ljúka við völundarhúsið eru þær teknar úr völundarhúsinu án styrkingar. Dagur 11-17: Í hvert skipti sem rotturnar ljúka við völundarhúsið fá þær styrkingu (þ.e.a.s mat).

Niðurstöður: Rotturnar í hópi 3 þar sem styrkingunni var seinkað, sköpuðu þær hugkort af völundarhúsinu frá degi 1 til 10 og lærðu þannig leiðina út úr völundarhúsinu. Hópur 3 tók lengri tíma að ljúka við völundarhúsið frá degi 1 til 10 vegna þess að það var enginn hvatning fyrir þá að ljúka því sem fyrst. Frá degi 11 til 17 höfðu þær hvatningu (þ.e.a.s mat) til að ljúka við völundarhúsið og var þá hópur 3 á undan hópi 1 að ljúka við völundarhúsið. Þetta sýnir að styrkingin er ekki nauðsynleg til að nám eigi sér stað.

LAW OF EFFECT

Law of effect hefur verið þýtt sem árangurslögmálið á íslensku.

Of several responses made to the same situation, those which are accompanied or closely followed by satisfaction to the animal will, other things being equal, be more firmly connected with the situation, so that, when it recurs, they will be more likely to recur; those which are accompanied or closely followed by discomfort to the animal will, other things being equal, have their connections with that situation weakened, so that, when it recurs, they will be less likely to recur.

Af nokkrum svörunum sem koma fram í sömu aðstæðunum, þá er þeim svörunum sem fylgir eða koma stuttu á undan jákvæðri upplifun hjá dýrinu mun, að öllu óbreyttu, tengjast aðstæðunum sterkar, þannig að ef aðstæðurnar koma upp aftur eru þær svaranir líklegri til þess að eiga sér stað aftur. Þeim svörunum sem fylgir eða koma stuttu á undan neikvæðri upplifun hjá dýrinu, að öllu óbreyttu, munu tengjast aðstæðunum veikar, þannig að ef aðstæðurnar koma upp aftur eru þær svaranir ólíklegri til að eiga sér stað aftur.

Law of effect: “Thorndike’s principle that behaviors that were effective in problem solving would be strengthened (stamped in), while behavior that were not effective would be weakened (stampet out).”

Árangurslögmálið: Kenning Thorndike um að hegðun sem gagnast þér í því að leysa vandamál styrkist og eykst á meðan hegðun sem virðist ekki koma að notum í því að leysa vandamál veikist og minnkar.

Thorndike er helsti fræðimaðurinn sem tengist árangurslögmálinu en Skinner fannst þessi uppgvötun Thorndike mjög áhugaverð og líkist þetta lögmál að nokkru leyti virkri skilyrðingu Skinners. Hugtakið kemur fram á bls. 227 í tengslum við rannsóknir Thorndike.

Hugtakið er í raun að segja að afleiðingar gjörða og hegðunar hafa áhrif á það hvort að dýr og menn séu líklegir til þess að framkvæma þessa sömu svörun aftur í svipuðum aðstæðum. Ef því fylgir slæm afleiðing erum við ólíkleg til þess að grípa til sömu svörunar í svipuðum aðstæðum. Ef svöruninni fylgir jákvæð afleiðing erum við líkleg til að telja svörunina sniðuga og framkvæma hana aftur.

Virk skilyrðing er svipað hugtak og Árangurslögmálið. Virk skilyrðing segir frá því að refsing eða styrkir geti haft áhrif á það hvernig við hegðum okkur. Ef dýr hlýtur styrki við ákveðna hegðun er það líklegra til að endurtaka hegðunina en ef það hlýtur refsingu er það ólíklegra til að endurtaka hegðunina.

Dæmi um árangurlögmálið gæti t.d. verið fugl sem er að reyna að komast út úr fuglahúsi með sjálfvirkum opnara. Ef að fuglinn er settur inn án þess að hafa verið í aðstæðunum áður er hann líklegur til þess að gogga í alla kanta hússins og svo loksins þegar hann kemst á svæðið þar sem sjálfvirki opnarinn er virkur opnast skyndilega hurðin. Setjir þú þennan sama fugl aftur inní fuglahúsið að þessari tilraun??

 LAW OF EXERCISE

Law of exercise (bls. 227). Hugtakið ‘’Law of exercise’’ þýðir lögmál æfingar. Bókin: A History of modern Psychology skilgreinir hugtakið svona:

,,Thorndike’s principle that learned connections between stimuli and responses were strengthened with additional practice."

Þýðing á skilgreiningunni ,,Lögmál Thordikes um að tengsl á milli áreita og svörunar verða sterkari með aukinni æfingu.’’

Eins og fram kemur þá kom Thorndike fram með þetta lögmál á svipuðum tíma og hann kom með Law of Effect. Einföld skýring á hugtakinu lögmál æfingar væri að endurtekning eykur líkurnar á því að hegðunin endurtaki sig í framtíðinni. Auk þess verður hegðun betri með æfingu. Dæmi um þetta getur verið að það er enginn sem fæðist snillingur í fótbollta en með mikilli æfingu þá geta einstaklingar náð miklum árangri. Æfingin skapar meistarann.

LIFE SPACE

Life space

Kurt Lewin kom með kenningu sem að hann kallaðist “Field theory” sem að lýsir sér í stuttu máli þannig að til þess að skilja hegðun fólks þyrfti maður að vita um öll þau öfl sem væru að hafa áhrif á manneskjuna á þeim tímapunkti. Partur af þessari kenningu er “Life space” og átti Lewin þá um það svæði eða þann radíus sem manneskjan lifir innan. Það má segja að “Life space” sé þungamiðjan í kenningu Lewin, þar sem að “Life space” er það sálfræðilega svæði sem að inniheldur öll þau atriði sem að ákvarða hegðun einstaklings á ákveðnum tímapunkti. Þá er bæði horft á einstaklinginn og umhverfið. Þeir þættir sem horft er á hjá einstaklingnum eru t.d. þarfir, markmið, skoðanir og breytileiki persónunnar, síðan er horft á alla þá þætti í umhverfinu sem hafa bein áhrif á viðkomandi. Það á samt ekki bara við um efnislega og áþreifanlega hluti í umhverfinu, heldur hvernig einstaklingurinn skynjar umhverfið og hvernig það hefur áhrif á hann.

Lewin setti þessa kenningu sína upp í formúlu:

B= f(P x E)

Þar sem að B stendur fyrir hegðun (e. behaviour), P fyrir einstaklinginn (e. person) og E fyrir umhverfið (e. environment). Þetta er ekki beint stærðfræðiformúla heldur frekar aðferðarfræðiformúla.

LINGUISTIC UNIVERSALS

Linguistic universals (íslensk þýðing er algild máleinkenni)

Algild máleinkenni eru mynstur sem birtast kerfisbundið í öllum tungumálum. Sem dæmi má nefna hafa öll tungumál nafnorð og sagnir eða ef tungumál er talað hefur það samhljóða eða sérhljóða. Noam Chomsky (f. 1928) er frumkvöðull í málvísindum og var leiðandi í rannsóknum á tungumálum og málfræði- og máleinkennum. Hann tók eftir að tungumál hefðu alltaf eitthvað sameiginlegt. Chomsky var mjög gagnrýninn á Skinner-isma, sem hélt því fram að tungumál væri skilyrt í börn, en Chomsky sagði að málþroski væri of hraður ferill til að geta einungis verið háður styrkjum og virkri skilyrðingu. Hann taldi að tungumál og málþroski væri á skipulögðu svæði í heilanum, og því má segja að Chomsky væri erfðahyggjusinni.

Hér að neðan má sjá Chomsky en hann er mikið í pólitík og einnig mikill friðarsinni.

LOBOTOMY

Lobotomy (geiraskurður)

Surgical procedure pioneered by Moniz in the 1930s; it involves severing connections between the cortex and lower brain centers. The lobotomy was originally designed to treat severe mental illness but was abandoned when found to be marginally effective and often abused.

Skurðaðgerð sem Moniz skapaði upp úr 1930; felur í sér að skera á tengingar milli heilabarkar og innri heilastöðva. Geiraskurður var upprunalega hannaður til að meðhöndla alvarlega geðsjúkdóma en notkun var hætt eftir að í ljós kom að hann hafði lítil áhrif og var oft misnotaður.

Upplýsingar um hugtakið er að finna í kafla 13, á bls. 424-425 í bókinni A History of Modern Psychology eftir C. James Goodwin.

Útskýring

Geiraskurður á mönnum var fyrst framkvæmdur í aðeins ólíkri mynd af António Egas Moniz (1874-1955) um miðjan 4. áratug síðustu aldar. Moniz hafði setið áhrifamikinn fyrirlestur um jákvæðar afleiðingar þess að skaða framheilasvæði apa með skurðaðgerð. Áverki á þessu svæði gat dregið úr árásargirni. Moniz yfirfærði þessa hugmynd á mannfólk sem glímdi við geðkvilla og kallaði aðferðina framennishvítuskurð (prefrontal leucotomy). Hann boraði lítil göt við gagnaugablað sjúklings báðum megin og notaði svo sérhannað tól til að stinga í gegnum götin og hreyfa til. Þannig skar hann á taugasíma heilafrumnanna (white matter) sem dróg úr samskiptum milli heilasvæða. Aðferðin var augljóslega mjög stórt inngrip og því hélt Moniz fram að hana ætti aðeins að nota sem síðasta úrræði fyrir afar veikt fólk. Samkvæmt Moniz virkaði aðferðin í flestum tilvikum en hún leiddi líka oft af sér ýmis önnur einkenni svo sem áhugaleysi og minnkaða tilfinningalega virkni.

Hvítuskurðurinn var fundinn upp þegar meðferðir við geðröskunum voru mun takmarkaðari en þær eru í dag. Walter Freeman (1895-1972) og James Watt (1904-1994) heyrðu af þessari nýju aðferð Moniz og nýttu hana í eigin starfi, en á heldur ólíkan hátt. Moniz hafði lagt mikla áherslu á að aðferðin ætti aðeins að vera lokaúrræði en því voru Freeman og Watt ekki sammála. Þeir notuðu aðferðina á stærri hóp geðsjúkra einstaklinga og Freeman fann leið til að „betrumbæta“ tímafreka skurðaðgerð Moniz. Hann lagði til að skera á taugasímana með því að setja tól í gegnum augntóftina (sjá mynd). Þessi aðferð var mun fljótlegri auk þess sem hægt var að skera á fleiri taugasíma. Freeman kallaði þessa aðferð geiraskurð (lobotomy) og taldi hana vera þáttaskil í meðferð geðsjúkdóma, þrátt fyrir að dánartíðni væri 2,5%. Watt var ekki eins sáttur með þá möguleika sem nýja aðferðin bauð upp á, en með þessari nýjung var hægt að framkvæma aðgerðina á einskonar færibandsforsendum. Þetta gat auðveldlega leitt til misnotkunar á aðferðinni (til dæmis voru sumir sjúklingar látnir ganga undir aðgerðina fyrir það eitt að vera óstýrlátir) og Watt sagði skilið við samstarfsfélaga sinn. Freeman hélt hins vegar ótrauður áfram og framkvæmdi nær 3000 geiraskurðsaðgerðir á starfsframa sínum. Um miðja síðustu öld, eftir að um 18.000 manns höfðu gengið undir geiraskurðsaðgerð, lét aðgerðin loks í lægri hlut fyrir nýja meðferðarrisanum á markaðinum, lyfjagjöf.

LOCLIZATION OF FUNCTION

Localization of function = Virkni á ákveðnum svæðum í heilanum

Tæknilega hugtakið á ensku: Concerns the issue of whether specific parts of the brain have specific functions.

Þýðing: Hugtakið (Localization of function) segir til um hvort ákveðin svæði heilans hafa sérstaka virkni.

Fræðimenn og dæmi um hugtakið: Rannsóknarmenn á 19. öld skoðuðu virkni heilans og rökræddu yfir virkni í heilasvæðum. Í ljós kom að það var nokkuð augljós munur á virkni heilasvæða. Rannsóknarmenn sáu tvö heilahvel og að litli heili er aðskilin hvelaheilunum. Neðri heilasvæði sem tengjast inná mænuna hafa sína eigin lögun og mót. Höfuðlagsfræðin (phrenology) var fyrsta kenningin um ákveðna virkni í heilasvæðum sem Gall og Spurzheim komu með. Höfuðlagsfræðin trúði því að ákveðnir hlutar heilans þjónuðu mismunandi tilgangi. Vísbendingar um virkni á ákveðnum svæðum í heilanum komu frá klínískum rannsóknum, þar sem rannsakað var helst einstaklinga með skemmd á heilasvæðum.

Hægt er að sjá meira um hugtakið á blaðsíðu 71.

LOGICAL POSITIVISM

Logical Positivsm - Rökfræðileg raunhyggja

Philosophical movement associated with the Vienna Circle that extended positivist thinking; distinguished between theoretical and observable events and described ways of connecting the two through operational definitions.

Heimspekihreyfing tengd Vínarhringnum sem stækkaði framsækna hugsun: greindu í sundur á milli fræðilegra og sýnilegra atburða og lýstu aðferðum við tengja þetta tvennt með aðgerðabundnum skilgreiningum..

(A history of modern psychology bls. 529)

Rökfræðileg raunhyggja er heimspekistefna sem tvinnar saman hefðbundna raunhyggju og rökfræði 20.aldar. Hún sameinar raunhyggju sem segir að reynsla sé uppspretta allrar þekkingar og þá þekkingu líkt og í stærðfræði eða rökfræði sé hægt að öðlast óháð reynslu.

Aðgerðarhyggja birtist á um það bil sama tíma og lítill hópur af heimspekingum, stærðfræðingum og vísindamönnum byrjuðu að hittast á þriðjudagskvöldum á kaffihúsi í Vín til þess að ræða rökfræði og heimspeki í vísindum. Þekktur sem Vínarhringurinn. Þeir lögðu fram útgáfu af raunhyggju hugsun sem varð síðar þekkt sem rökfræðileg raunhyggja (logical positivism). Pósitívistar hafa tekið stöðu raunhyggjumanna og héldu því fram að ákveðin vitneskja um náttúruleg fyrirbæri gætu einungis stafað af almennum athugunum frá mælanlegum atburðum. Svo uppruna rökfræðilegrar raunhyggju má rekja til Vínarhringsins á 3. áratug 20.aldar.

Helstu heimspekingar Vínarhringsins og rökfræðilegrar raunhyggju voru Rudolf Carnap, Otto Neurath, Moritz Schlick, Carl Hempel, Herbert Feigl, Hans Reichenbach og Alfred Jules Ayer.

Rökfræðilegir raunhyggjumenn höfnuðu ýmsum tilgátum heimspekinnar og héldu því fram að allar fullyrðingar um frumspeki, trúarbrögð og siðfræði væru merkingarlausar vegna þess að það var ekki hægt að sannreyna þær. Þeir héldu því fram að þær væru einungis yfirlýsingar um tilfinningar, vonir, ótta og langanir. Aðeins fullyrðingar um stærðfræði og rökfræði hefðu merkingu.

MMMMMMMMMM

MASS ACTION

Mass action

Tæknilega hugtakið á ensku:

Mass action.

Hugtakið þýtt á íslensku:

Magnhrifakenning.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku:

Principle associated with Lashley, proposing a limit on equipotentiality; the greater the amount of brain destroyed, the greater the difficulty for remaining areas of the brain to take over brain function.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku:

Því meira sem heilinn er skaddaður því erfiðara er fyrir önnur svæði heilans að taka við stjórninni.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu:

Karl Lashley.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni:

Bls. 87-89.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu:

Magnhrifakenning segir okkur það að lærð hegðun á sér ekki stað á ákveðnum stað í heilaberkinum heldur yfir ákveðinni heild.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu:

Equipotentiality & Functional specialization.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli:

Karl Lashley gerði tilraunir á rottum og hve fljótar þær voru að komast í gegnum völundarhús. Eftir að þær höfðu komist í gegnum völundarhúsið skemmdi hann hluta af heilaberkinum til að athuga hve mikið tímatap yrði næst þegar þær færu í gegnum völundarhúsið. Lashley komst að því að það skipti ekki máli hvaða hluta af heilaberkinum hann skemmdi hjá rottunum, heldur hve mikinn hluta.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur

MEANS-ENDS ANALYSIS

Means-ends analysis: Greining verkefna niður í markmið og leiðir.

Primary heuristic used in GPS (General Problem Solver), a computer simulation of logic by Newell and Simon; involves a feedback system of recognizing a difference between present state and goal state and then applying a series of operations to reduce the difference until it disappears.

Aðferð við lausn verkefna notað í GPS (General Problem Solver) sem er tölvu hermir af rökleiðslu búið til af Newell og Simon; inniheldur kerfi sem greinir mun á milli núverandi ástands og markmiðs og beitir svo röð aðgerða til þess að draga úr muninum þar á milli þar til hann hverfur.

Newell og Simon bjuggu til forritið til þess að reyna að skilja hugsun. Þeir fengu þátttakendur til þess að leysa verkefni og báðu þá um að lýsa hugsunum sínum upphátt á meðan á verkefnalausn stóð. Þeir byggðu svo GPS forritið með því að reyna að herma eftir hvað þátttakendur þeirra gerðu. Þetta átti að leiða til meiri þekkingar um hvernig hugarstarf virkar og hvernig hugsun er uppbyggð. Means-end analysis var aðferðin sem forritið byggði á. Hugtakið kemur fram á bls. 459 í kafla 14 í sambandi við gervigreind.

MEMORY DRUM

Memory drum – Minnis tromma (bls. 120)

Skilgreining

Enska: Device for presenting verbal stimuli in a memory experiment; invented by G. E. Müller.

Íslenska: Tæki til að flytja munnleg áreiti í minnis tilraunum; fundið upp af G. E. Müller.

Fróðleikur

Müller og aðstoðamaður hans, Friedrich Schuman, breyttu tæki sem sýndi lífeðlisfræðlegar breytingar og var venjulega notað til að safna gögnum í hina svokölluðu Minnis trommu. Áreitum var komið fyrir á trommunni, sem snérist á stöðugum hraða á meðan hún sýndi áreitin í gegnum lítinn glugga. Áreitin voru sýnd í ákveðið langan tíma og bætti þannig nákvæmni við aðgerðina.

Minnis trommur var hefbundinn búnaður á tilraunarstofum þar til um 1990 eða um það leiti sem farið var að nota tölvur til að framsetja áreiti á árangursríkan hátt.

Eldri útgáfan af trommunni var kassalaga með litlum glugga sem orðin eða áreitið birtust á. Á henni var síðan sveig sem snúið var til að fá nýtt orð.

MENTAL AGE

Mental age (íslensk þýðing er þroska- eða greindaraldur)

Þroska- eða greindaraldur er mistúlkun Henry Goddard af andlegu stigi (e. mental level) sem Binet setti fram. Hugtakið má skilgreina sem hugræna getu barns, talið í árum. Henry Goddard (f. 1866, d. 1957) var amerískur sálfræðingur sem hafði mikinn áhuga á erfðum. Hann komst í kynni við vinnu Alfred Binet (f. 1857, d. 1911), sem var franskur sálfræðingur sem hannaði fyrsta greindarprófið. Goddard setti fram nýja flokka, þeir sem voru með 1 til 2 í greindaraldri, kallaði hann hálfvita (e. idiots). Þeir sem fengu greindaraldur 3-7 voru nú kallaðir fávitar (e. imbeciles). Fyrir þriðja flokkinn sem Binet setti fram, breytti hann nafninu á þeim flokki úr débile (franska yfir heimskur) yfir í morons, en fyrri þýðing var feeble minded, sem merkir á íslensku veikburða hugarfar. Með þessu hugtaki vildi Goddard hjálpa almúganum að skilja að fyrrnefndir hópar væru sérstakir og þyrftu á sérúrræði að halda, frá stofnunum sem gætu veitt þá hjálp.

Til er jafna sem útskýrir greindaraldur en hún er eftirfarandi:

Greindaraldur ÷ líffræðilegur aldur × 100 = IQ (greindarvísitala)

Hér að neðan má sjá Alfred Binet ásamt börnum með háa greind.

MENTAL CHRONOMETRY

Mental chronometry = Hugrænn Viðbragðstími

“Name given to 19th-century reaction time reasearch, in which the goal was to measure the time taken for various mental events”.

“Nafnið kom til sögunar á 20. öldinni þegar verið var að rannsaka viðbragðstíma, þar sem markmiðið var að mæla tíma á ýmsum hugrænum viðburðum,,.

Mælingar á viðbragðs tíma byrjuðu þegar Helmholtz mældi tímalengd á viðbragði taugafrumu og komst að því að hraði hennar var hægari en hann bjóst við. Með því að mæla viðbragð taugafrumu kom hann með fyrsta inntakið á viðbragðstíma. Seinna var hugtakið sett fram á rannsóknarstofu Wundts en hann hafði haft mikinn áhuga á að mæla viðbragðstíma á hugrænum þáttum. Hugtakið segir til um hversu lengi hugrænn ferill á sér stað. Mental chronometry segir til um lengd á milli áreitis og svörunar eða þar að segja hversu langur tími líður á milli þess frá því að áreiti birtist og á svörun einstaklings við því átreiti.

Í dag er ekki lengur talað um hugtakið mental chronometry heldur hefur það fengið nýtt nafn og er í dag kallað reaction time eða viðbragðstími þó um sé að ræða sama hlutinn.

Ein af fyrstu tilraunum sem gerðar voru á viðbragðstíma var gerð af Cattell og Berger. Hún snérist um það að hafa ljós sem áreiti sem varð skærara með tímanum. Tilraunin var sett upp eins og sjá má á myndinni hér að neðan. Athugandinn sat í myrkri og horfði í gegnum sjónauka þeim megin sem ljósið átti að birtast. Cattell og Berger gerðu hvor um sig 150 viðbragðsrannsóknir á 8 mismunandi styrkleikum ljóss og komust að því að viðbragðstími varð sneggri eftir því sem ljósið varð skærara. Þeir fundu einnig í þessari rannsókn að það var einstaklingsmunur, þar sem Cattell virtist vera fljótari að svara en Berger.

Þeir fræðimenn sem helst koma að hugtakinu eru eftirfarandi: Helmholtz, Wundt, F.C. Donders (þýskur lífeðlisfræðingur), Oswald Külpe, James McKeen, Cattell og Gustav Berger.

Hutakið kemur fyrir á bls 106-109.

MENTAL LEVEL

Mental level = Hugrænt stig.

“Term used by Binet to indicate a child’s level of mental functioning; those in need of remediation scored two levels below the norm for their chronological age.”

“Hugtak frá Binet til að gefa til kynna stigvaxandi hugrænan þroska barna; þeir sem fá úrræði þurfa að skora tveimur stigum fyrir neðan normið í sinni aldurstímaröð.”

Binet taldi að hver aldur hefði ákveðin hugræn stig. Þar að segja að ef barn sem er 5 ára getur ekki svarað prófi sem er sniðið að fimm ára aldrinum en getur svarað prófi sem er sniðið að fjögurra ára aldrinum má sjá að það er seinkun í hugrænum þroska barnsins. Binet sagði að þeir sem eru tveimur stigum fyrir neðan aldur sinn í hugrænni getu eru með þroskaskerðingu og sagði hann að það væru að meðaltali 7% af heiminum. Binet trúði því að hugrænn þroski gæti verið þjálfaður og hann þróaði huglægt “orthopedics” til að reyna að breyta og bæta hugrænan þroska þeirra sem eru eftir á.

Það hugtak sem helst líkist mental levels er greindarvísitala. Bient kom einnig fram með greindarvísitöluna og er hún mjög svipað uppbyggð. Bæði segja þessi hutgök til um staðalfrávik á þroska frá venjulegu normi, þ.e.a.s. þeir sem skora 2 stigum lægra en normið eru með svokallaða þroskaskerðingu.

Dæmi um próf til að meta hugrænan þroska.

Hjá þriggja ára gömlum börnum er ætlast til að þau eigi að geta sýnt augu, nef og munn. Eindurtekið 6 orða setningu og geta sagt hvað hlutur heitir út frá myndum.

Hjá sjö ára ára gömlum börnum er ætlast til að þau geti skrifað upp setningu eftir annarri setningu, endurtekið fimm tölur og sagt til um úrfellingar í teikningum.

Hjá þrettán ára gömlum börnum er ætlast til að þau geti sagt til um mismunandi merkingu orða, leyst úr andstæða þríhyrninga vandamálinu og geta leyst úr ákveðnum verkefnium með því að klippa pappír.

Helstu fræðimennirnir voru Binet og Simon.

MENTAL SET

Mental set - Hugarástand Bls. 122.

,,In the Wurzburg laboratory, this term referred to the effect of giving observers some instructions that predipose them to think in certain ways; for the Gestaltists, a fixed, habitual way of thinking.”

Í Wurzburg rannsóknarstofunni, vísar þetta hugtak til þeirra áhrifa sem það hefur að gefa rannsakendum einhverjar leiðbeiningar sem auka líkur á því að þeir hugsi á ákveðinn hátt. Fyrir Gestalista, fastan hugsunarhátt.

Þegar við erum að leysa vandamál eigum við það til að reyna að nota lausnir sem hafa virkað fyrir okkur áður. Í mörgum tilfellum er þetta nálgun sem nýtist okkur og gerir okkur kleift að komast fljótt að niðurstöðu. En hinsvegar er þetta aðferð sem gerir okkur erfitt fyrir að hugsa um nýjar leiðir til þess að leysa vandamál. Það að sjá yfirleitt lausnir fyrir sér, sem hafa virkað áður er kallað mental set eða hugarástand, það getur stundum valdið vandamáli í vandamálalausna ferlinu.

Í mörgum tilfellum getum við notað okkar fyrri reynslu til að leysa þau vandamál sem verða á vegi okkar en það getir verið erfitt að sjá fyrir sér sögu eða skapa leiðir til að leysa núverandi vandamál.

Sem dæmi má taka ef við ímyndum okkur ryksugu sem er hætt að virka. Þegar hún hætti að virka áður fyrr þá var eitthvað brotið í henni. Fyrri reynsla hefur kennt þér að þessi skemmd komi í veg fyrir að ryksugan virki, svo að þú reiknar með að ef þú lagir þetta þá geti ryksugan virkað aftur. En í þetta skiptið var ekki nóg að laga þennan eina hlut og þú kemur ryksugunni ekki í lag á sama hátt og áður. Þú biður vin þinn um að koma og kíkja á ryksuguna og hann kemst að því að ein af innstungunum í húsinu sem þú varst að nota er ekki tengd, sem var að valda því að ryksugan fór ekki í gang. Vegna hugarástands þíns þá náðir þú ekki að leysa þetta vandamál sem var í raun frekar augljóst, þú kemst ekki í að hugsa út fyrir ramman („How Do Mental Sets Impact Your Ability to Solve Problems?“, e.d.)

Annað dæmi gæti verið barn sem kemur inn í búð þar sem það þarf að ýta á hurðina til að komast inn. hve frekar ?? emur innað valda þvkennt það leysa þau vandamð hugsa um n%. Hlutföllin eru frekar ??? í hvert skipti sem það kemur að hurð eftir búðarferðina þá reynir barnið að ýta á hurðina svo það komist inn, þó svo að margar hurðir opnist á öfugan hátt og maður þurfi að toga. Þetta barn er fast í ákveðnu hugarástandi fyrir því að opna hurðar.

MENTAL TEST

Mental test / Greindarpróf

• Any test designed to measure mental activity or ability; term indroduced in 1890 by Cattell.

• Hvaða próf sem hannað er til þess að mæla hugræna virkni eða hæfileika; hugtak sem var kynnt árið 1890 af Cattell.

Hugtakið kemur fram í kafla átta þar sem rætt er um nýju sálfræðina, á blaðsíðum 241-242. Hugtakið má rekja til Cattells en þegar hann snéri aftur til Ameríku 1889 ákvað hann að halda áfram með rannsóknir sínar á viðbragðstíma og kynnti þá aðferðir Galtons til sögunnar í Ameríku. Hann prófaði ákveðin tíu próf á nemendum sínum sem samanstóðu af mælingum á skynjun, viðbragðstíma, minni og hreyfingum. Árið 1890 gaf hann síðan út grein sem bar heitið „Mental tests and measurements“ en með þessari grein bjó hann til hugtakið greindarpróf. Í ljós kom þó að ekkert tölfræðilegt samband var á milli stiga á prófum Cattells og frammistöðu einstaklinga í náminu. Cattell hætti því rannsóknum sínum á greind og snéri sér að öðrum rannsóknum.

Fyrsta alvöru greindarprófið þróaði Alfred Binet ásamt Theodore Simon en greindarprófið þeirra var reist á grundvelli tilrauna með að bera kennsl á tvo hópa nemenda, einn sem var eðlilegur og annar sem var vitsmunalega skertur. Þeir gáfu sitthvorum hópnum raðir af prófum sem virtust vera tengd greind og leituðu að prófum sem virtust gefa mismunandi niðurstöður milli hópanna. Margir fræðimenn rannsökuðu einnig hugtakið á eftir Cattell, má þar nefna Hermann Ebbinghaus, Henry H. Goddard, Lewis M. Terman og Robert M. Yerkes. Í beinu framhaldi af rannsóknum á greindarprófum kom Lewis M. Terman með hugtakið greindarvísitala árið 1916.

Greindarpróf á einfaldlega við um öll þau próf sem notuð eru til þess að mæla vitsmunalega hæfileika hjá einstaklingum. Þau hafa þróast mikið í gegnum tíðina en í dag eru mismunandi greindarpróf notuð fyrir leikskólabörn, börn í grunnskóla, unglinga og fullorðna. Í dag eru þau t.d. notuð til þess að bera kennsl á þá einstaklinga sem eiga erfitt með nám, einstaklinga sem eru eftir á í þroska eða eru að glíma við ákveðnar raskanir líkt og einhverfu og ofvirkni svo eitthvað sé nefnt.

MERITOCRACY

Meritocracy (bls. 50, 255, 266, 274).

A model of society based on the idea that the most mentally competent should be the leaders: championed by most American testers, especially Terman.

Fyrirmynd að samfélagi sem byggir á þeirri hugmyndafræða að einstaklingar sem bera af hvað varðar hugræna getu ættu að vera leiðtogar. Þessari hugmyndafræði var haldið af lofti af flestum amerískum próffræðingum og einna helst Terman.

Meritocracy er hugtak sem vísar til ákveðinnar hugmyndar um fyrirmyndarsamfélag. Hugmyndin gengur út á það að leiðtogar samfélags eigi að vera valdir í stjórnunar- og ráðastöður út frá hugrænni getu og færni en ekki vegna samfélagsstöðu eða efnahags. Meritocracy er þannig frábrugðin því stjórnskipulagi sem var og er ríkjandi í Bandaríkjunum, lýðveldi eða democracy sem gengur út á það að almenningur velur sér fulltrúa sem það treystir til að stjórna.

Fjallað er um meritocracy í 8. kafla bókarinnar í tengslum við Terman og rannsóknir hans á afburðagreindum börnum. Terman var hlynntur samfélagi sem byggðist á meritocracy og lagði þar af leiðandi áherslu á að greina og fylgjast með velgengi afburðragreindra barna. Einnig hafði þessi hugmyndafræði áhrif á marga þeirra fræðimanna sem kappkostuðu við að búa til bróf sem greindu þá greindu frá þeim vitlausu.

Áhugavert er að benda á að skv. Online Etymology Dictionary kom hugtakið meritocracy fyrst fram árið 1958 og var sett fram af Michal Young (e.d). Aftur á móti gerði Turman rannsóknir sínar á afburðabörnum árið 1921, sem sagt 37 árum áður en hugtakið var smíðað. Jafnvel þótt hugtakið sjálft hafi ekki verið til þegar Turman var að störfum var hugmyndin að baki þess samt sem áður til staðar.

MESMERISM

Mesmerism 12: 392

Early version of hypnotism, associated with Mesmer; held that hysteria and other disorders could be cured through the use of magnets.

Grunnútgáfa af dáleiðslu, Mesmer hélt því fram að sefasýki og aðrir sjúkdómar gætu verið læknaðir með segulmeðferð.

Það er Franz Mesmer sem stendur á bak við memerism, en hann kláraði læknanám í Háskólanum í Vienna og fór fljótt að vinna að segulmeðferð á fólki sem var bæði andlega og líkamlega veikt. Meðferðin skilaði árangri og stuðlaði að betri líðan. Aftur á móti var þessi meðferð ekki studd af læknavísindum. Hann lét einstaklinga í meðferð hjá sér innbyrða lyf sem innihéldu mikið af járni, þar á eftir hélt hann á segli sem hann hélt yfir fólkinu. Fólk féll þá í trans og hélt því fram að hafa fundið heilsumun á sér að lokinni meðferð. Seinna meir fann hann svo út að hann gat sleppt því að nota segul og notaði því hendurnar á sér og var því staðráðinn í því að hann byggi yfir einhverjum galdramætti. Eftir að hafa lent í miklum deilum innan læknadeildarinnar í Háskólanum í Vienna var honum ekki boðið frekari dvöl þar. Hann fluttist því til Parísar þar sem hann hélt áfram sínum meðferðum og fór að bjóða upp á hópmeðferðir til þess að mæta mikilli eftirspurn.

Sá prófessor sem tók meðferð Mesmers með mest opnum huga var John Elliotson, en hann var prófessor í London og var einn af þessum vísindamönnum sem fann það út að með því að dáleiða einstaklinga var hægt að stinga þau með nál án þess að þau fyndu fyrir sársauka. En dáleiðslan kom svo í kjölfar mesmerism. Á blaðsíðu 391-393 í kennslubók er hægt að lesa ítarlegar um sögu hans.

Sem dæmi, einstaklingur sem kemur í meðferð til Mesmers á annað hvort við líkamlega eða andlega örðuleika að stríða. Sjúklingur kemur inn í meðferð til hans með því hugarfari að ganga þaðan út með betri heilsu. Sjúklingurinn fær því næst töflur hjá honum og leggst niður, svo byrjar Mesmer á því að halda höndum sínum yfir líkamanum ásamt því að snerta líkamsparta til þess að losa um. Sjúklingurinn fer þá í trans og kemur svo til baka úr því með betra líkamsjafnvægi. Þetta er í rauninni gamaldags aðferð af dáleiðslu og er hægt að líkja þessu við það.

MORAL TREATMENT

Moral treatment - Siðferðileg meðferð

Bls. 384.

,,For Pinel and for Tuke, an approach to treating mental illness that included improved nutrition and living conditions, and rewards for productive behavior.”

Fyrir Pinel og fyrir Tuke, var þetta nálgun til þess að meðhöndla geðsjúkdóma. Nálgunin inniheldur betri næringu og lífkjör fyrir þessa einstaklinga ásamt verðlaunum fyrir afkastamikla hegðun.

Moral treatment nálgunin þróaðist í tengslum við upplýsingar og áherslu á félagslega velferð einstaklingsins ásamt einstökum réttindum. Í upphafi 18. aldar, var litið á þá sem voru geðveikir sem “villt dýr” sem höfðu engan tilgang í lífinu lengur. Þeir voru fyrirlitnir, hafðir að athlægi meðal almennings, hafðir í svokölluðum “madhouses” við skelfilegar aðstæður þar sem þeir voru vanræktir, oft í mörg ár í einu.

Þeir geðveiku fengu ekki góða meðferð, þeir voru barðir, sveltir og settir í einangrun svo einhvað sé nefnt. Moral treatment nálgunin var sumsé, nálgun til þess að meðhöndla geðsjúkdóma með mið af mannúðlegri stefnu, það er, að koma betur fram við einstaklinginn eða í þessu tilfelli, sjúklinginn sem glímdi við geðröskunina. Nálgunin er tengd við það að meðhöndla þá sem voru veikir á geði, með betri næringu og lífskjörum, en ekki með þeim aðferðum sem notaðar hefðu verið hér áður fyrr. Þessum sjúklingum var einnig verðlaunað fyrir góða eða afkastamikla hegðun („Moral treatment“, 2014).

MORON

Moron/hálfviti

“Term invented by Goddard as a label for adolescents or adults scoring at a mental age of 8 through 12”.

Hugtak sem var fundið upp af Goddard til að flokka unglinga og fullorðna undir einn hatt sem skora á bilinu átta til tólf ára í greindarvísitölu/andlegum aldri.

Moron, 247-248.

Helstu fræðimenn: Henry Goddard.

Moron kemur úr grísku (moronia) og merkir að vera hálfviti. Fólk sem greinist sem morons eru þeir sem taldir eru vera með vitsmunalegan aldur á milli átta og tólf ára. Þetta hugtak er uppfinning Henry Goddard, hann var sálfræðingur sem skoðaði erfðir. Goddard notaðist við Binet-Simon skalann sem hans hjálpartæki til að greina börn og veita þeim viðeigandi aðstoð. Í Binet-Simon skalanum voru þrír flokkar; idiots sem skoruðu á milli eins til tveggja ára í aldri, imbeciles skoruðu milli þriggja til sjö ára og débile. Goddard stakk upp á að finna ætti betra nafn til að skilgreina þessi börn. Hann sagði að almenningur þyrfti að skilja þau þyrftu sérstaka meðferð og væru ákveðinn hópur og þyrftu þar með helst að vera inn á stofnunum.

Þetta virðist kannski ekki vera mikið afrek en mikilvægi þess er þó mikið. Með þessu nýja hugtaki og hans notkun á því átti hann þátt í því að hjálpa sálfræðinni að verða að lögmætari og faglegri stétt. Goddard hélt því fram að sálfræðingar eins og hann sjálfur væru bestir til þess fallnir til að greina þessa einstaklinga. Í annarra manna augum virtust morons eðlilegt fólk svo það myndi þurfa vel þjálfaða einstaklinga til að geta borið kennsl á þá. Hann hélt því fram að greindarvísitölupróf væru tólin sem fagaðilar ættu að nota við greiningar og þar af leiðandi ættu aðeins þeir að meta prófin. Ekki leið á löngu þar til þetta breiddist út og í kjölfarið byrjuðu margir aðrir að notast við sömu greiningarviðmið.

Andstætt hugtak við moron; undrabörn (gifted) IQ hærra en 140 að meðaltali.

MOTOR APHASIA

Motor aphasia (bls. 80).

Found in Broca´s patients Tan; speech apparatus normal, intelligence normal, but a serious inability to express ideas verbally.

Röskun sem einn af skjólstæðingum Broca – Tan – glímdi við. Talfæri og greind voru eðlileg en skjólstæðingur var ófær um að tjá hugmyndir í töluðu máli.

Árið 1861 fékk franski taugasérfræðingurinn Paul Broca til sín sjúkling vegna dreps í húð. Sjúklingurinn sem var að mestu heilbrigður og gáfaður gat ekki tjáð sig í töluðu máli, en það eina sem hann hafði tök á að segja var “tan tan” og var hann því kallaður eftir því. Tan skildi vel talað mál og var með góða heyrn. Til að gera upp fyrir skort á tali tjáði hann sig með bendingum og látbragði. Broca athugaði greind Tans með því að sýna honum úrið sitt og spyrja hann svo hvað klukkan væri. Tan svaraði Broca með handahreyfingum sem gáfu til kynna hvað klukkan væri og hafði hann rétt fyrir sér í hvert skipti. Tan gat einnig útskýrt í réttri röð hver einkenni hans voru áður en hann lagðist inn á spítalann fyrir 21 ári síðan. Eftir dauða Tans, aðeins 6 dögum eftir að hann hitti Broca, var hann krufinn og heilinn hans skoðaður. Í ljós kom að Tan var með heilaskemmd í vinstra gagnaugablaði (mynd 2). Heilkenni Tans var nefnt motor aphasia og er skilgreint sem vanfærni til að tjá sig í töluðu máli án vitsmunalegrar skerðingar, eða skerðingar á talfærum. Motor aphasia orsakast af skemmd í vinstra ennisblaði eða nánara tiltekið á Broca svæði (mynd 1), sem er málstöð heilans.

NATIVISM

Nativism hefur verið þýtt sem þjóðernishyggja á íslensku.

“Nativism is a defensive nationalism that viewed outsiders with suspicion and alarm. It was exacerbated in the 1920s by several factors. Immigration, which had declines during the war years, was surging again.”

Þjóðernishyggja: Er varnar þjóðernishyggja sem horfir hornauga á utanaðkomandi aðila, innflytjendur. Það jókst í kringum árið 1930, útaf nokkrum atriðum. Innflytjendur, sem hafði fækkað á stríðsárunum, voru aftur að flykkjast til Bandaríkjanna.

Nativism: “An extreme nationalist tendency, in which outsiders are considered inferior and dangerous; characterized by United States in 1920’s, contributing to restrictions placed on immigration.”

Þjóðernishyggja: Öfgakennd þjóðernishuggja þar sem utanaðkomandi aðilar eru taldir minna verðugir og hættulegir; komst af stað í Bandaríkjunum í kringum 1930; stuðlar að höftum á innflytjendur.

Goddart, Terman, Yerkes og Brigham voru meðal þeirra sem héldu því fram að innflytjendur gætu skaðað meðal greindarvísitölu Bandaríkjanna því þau væru ekki með jafn háa greindarvísitölu og Bandaríkjamenn. Þessi skoðun stuðlaði að her prófunum sem þeir höfðu sett fyrir og gáfu til kynna að meðal hugrænn þroski Bandarískra hermanna væri 13 en ætti í raun að vera 16. Þeir komust einnig að þeirri niðurstöðu að suður- og austur- Evrópubúar voru með meðal hugrænan þroska upp á 11 og þar með gætu þau dregið enn frekar úr greindarvísitölu Bandaríkjamanna.

Hugtakið kemur fram á bls. 265 í bókinni þar sem  sagt er frá aðdraganda þjóðernishyggju og umhverfis aðstæður eru útskýrðar.

Þjóðernishyggja er þegar fólk innan sömu þjóðar lítur hornauga til utanaðkomandi aðila. Þeir líta á innflytjendur sem ógn við sitt samfélag og vilja halda þeim fyrir utan. Þeir sjá þá líka sem óæðri manneskjur.

Nasismi er hugtak sem líkist þjóðernishyggju. Í nasisma skiptir þjóðin megin máli. Þeir töldu hvíta kynstofninn Aría vera æðri öðrum þjóðum. Þeir vildu tryggja hvíta kynstofninum heimsyfirráð og ryðja burt ógnum, en þeir töldu gyðinga helstu ógnina.

Sem dæmi um þjóðernishyggju má nefna al ameríska fjölskyldu sem lítur hornauga til þeirra sem flytjast til Ameríku til að byrja nýtt líf.

NATURAL SELECTION

Natural Selection – Náttúruval

Náttúruval (Natural Selection): the process whereby organisms better adapted to their environment tend to survive and produce more offspring. The theory of its action was first fully expounded by Charles Darwin, and it is now regarded as be the main process that brings about evolution. Enn skilgeining úr annarri heimild, hverrri veit ég ekki. Náttúruval er ferlið þegar lífverur laga sig að umverfinu og verða líklegri til að komast af og eignast afkvæmi. Afkvæmið sem fæðist erfir svo eiginleikana sem hjálpuðu foreldrinu/unum að komast af. Kenningin hefur haft áhrif á fjölmargar vísindagreinar (þar á meðal sálfræði) og nefnist í daglegu máli Þróunarkenningin. Hugtakið er í fimmta kafla kennslubókarinnar (bls. 136, 138-139, 141, 150, 152 og 165), þar sem fjallað er sérstaklega um þróunarkenningu Charles Darwin. Samkvæmt Þróunarkenningunni breytast lífverur vegna lífsbaráttu þeirra. Charles Darwin var þó ekki sá fyrsti til þess að nota hugtakið “hinir hæfustu lifa af (survival of the fittest),” heldur var Herbert Spencer sá fyrsti til að nota hugtakið eftir að hafa lesið bók Darwins (On the origin of Species). Hann yfirfærði síðar hugtakið yfir á félagsfræði og siðfræði. Dæmi um náttúruval: Fyrir rúmlega 200 árum voru ljós fiðrildi mun algengari í Englandi heldur en dökk fiðrildi. Á sömu öld kom upp mikil mengun í Bretlandi frá verksmiðjum og kolanámum (Industrial era), en mengunin varð til þess að allt umhverfi varð dekkra á litinn. Eftir því sem mengunin varð meiri, þá fjölgaði dökkum fiðrildum gríðarlega. Ástæðan er sú að þau höfðu eiginleika sem jók líkurnar á því að þau kæmust af. Enda gátu þau blandast umhverfinu sínu mun betur en þau sem voru ljós á litinn.

Charles Darwin fjallaði einnig um að hugtakið náttúruval gæti einnig útskýrt hvers vegna lífverur útrýmast.

NEOBEHAVIORISM

Neobehaviorism        Behaviorist movement that emerged in the 1930s;

Síðatferlisstefna        associated with Tolman, Hull, and others.

(347-349, 378-379)            Atferlisstefna sem kom fram í kringum 1930; tengd við Tolman, Hull, og fleiri. Atferlisstefnan áður fyrr skoðaði eingöngu sýnilega hegðun. Síðatferlisstefnan viðurkennir mikilvægi þess að skilja einnig þætti innra með einstaklingnum, en ekki bara sýnilega hegðun. Stefnan entist frá 1930 til 1960 og var miðpunktur amerískar tilraunasálfræði.

NEURYPNOLOGY

Neurypnology (bls. 394).

Hugtakið ,,Neurypnology’’ þýðir taugasvefn. Í bókinni A History of Modern Psychology er hugtakið skilgreint þannig:

,,Term created by Braid to reflect his belief that hypnotism was related to the state of sleep’’ (bls. 530).

Þýðing á skilgreiningu bókarinnar er: ,, Hugtak búið til af Braid sem endurspeglaði hugmyndir hans um að dáleiðsla tengdist svefnástandi.’’

Neurypnology eða taugasvefn er komið af hugtakinu mesmerism eða sefjun og þróaðist síðan í hypnotism eða dáleiðsla. James Braid kom með hugtakið taugasvefn vegna þess að hann trúði ekki nægilega vel á sefjun en sá að það voru einhverjir góðir hlutir við það. Í kjölfar þess útskýrði hann hugtakið taugasvefn sem einhverskonar svefnástand. Hugtakið Neurypnology er komið út frá tveimur hugtökum úr grísku; neuro eða stress og hypnos eða svefn og túlkaði Braid þetta ástand sem einhverskonar stress svefn.

NOMOTHETIC

Nomothetic 470

A research strategy that focuses on discovering general principles that apply, to a calibrated degree, to all individuals; contrasted with an idiographic strategy.

Algildishyggja

Er rannsóknarsjónarmið þar sem áhersla er lögð á almennar reglur, hversu mikið af einhverjum ákveðnum eiginleikum einstaklingur hefur; þetta er andstæða sérstæðishyggjunar.

Í persónuleikasálfræði er notast við tvo þætti eða sjónarmið, annað er algildishyggja og hitt er sérstæðishyggja en þau eru í raun andstæð. Rannsakendur í persónuleikasálfræði leita að almennum grundvallarþáttum hjá einstaklingum og áhrifum þeirra á hegðun viðkomandi. Algildishyggja er sjónarmið eða aðferð sem gerir ráð fyrir ákveðnum grundvallarþáttum í persónuleika fólks og að þeir séu algildir. Allir séu með ákveðið mikið af þessum grundvallarþáttum eða eiginleikum, bara mismikið eftir einstaklingum. Með þessu móti er hægt að bera einstaklinga saman.

Til dæmis ef við skoðum einstakling útfrá félagslyndi og setjum það upp á vídd þá getur hann fallið hvar sem er á víddinni, getur verið mis félagslyndur. Ekki annað hvort félagslyndur eða ekki. Það eru allir félagslyndir en falla á mismunandi stað á þessari ákveðnu vídd. Það sem er andstætt við algildishyggju er sérstæðishyggja en fjallað er um hana hér að neðan. Það er Gordon Allport sem er vanalega tengdur við algildis- og sérstæðishyggju þó hann sé ekki sá fyrsti sem kom með þessa hugmynd. Það eru nokkrar mismunandi kenningar og kenningasmiðir sem falla undir þessi sjónarmið. Til dæmis er það kenning Miller um takmarkaða getu skammtímaminnis betur þekkt sem 7+/-2, Hebb og hugmynd hans um tengingu fruma við ákveðin áreiti og kenning Festinger um ósamræmi eða það ferli sem gerist þegar upp kemur ósamræmi milli hegðunar og gilda eða skoðana einstaklings.

Nánar er fjallað um Nomothetic á blaðsíðu 470 í kennslubókinni.

NONSENSE SYLLABLES

Nonsense syllables / Merkingarlausar samstöfur

• Consonant-vowel-consonant combinations, invented by Ebbinghaus as stimulus materials in his studies on the formation and retention of associations.

• Orð samansett af samhljóða-sérhljóða-samhljóða. Fundið upp af Ebbinghaus sem áreiti fyrir rannsóknir hans um myndun og varðveislu orðatengsla.

Hugtakið kemur fram í kafla fjögur sem fjallar um Wundt og þýska sálfræði. Hugtakinu er lýst á bls. 115-118 en það kemur einnig fyrir á bls. 119-120, 190, 295 og 445-446. Hermann Ebbinghaus kom fram með hugtakið eftir að hann varð fyrir innblæstri frá Fechner, sem var að rannsakana skynjunarferli hugans. Ebbinghaus datt í huga að fyrst að hægt væri að rannsaka skynjunarferli, hví ekki að rannsaka andleg ferli? Hann ákvað því að skoða það hvernig tengsl á milli orða mynduðust og varðveittust yfir tíma. Hann gerði sér grein fyrir því að til þess að rannsaka þetta viðfangsefni þá þyrfti hann að skoða það með orðum sem væru einstaklingum ókunnug. Það varð til þess að hann bjó til merkingarlausar samstöfur (nonsense syllables) sem voru þriggja stafa einingar sem samanstóðu af tveimur samhljóðum með einum sérhljóða í miðjunni og bjó hann til um það bil 2300 slíkar samstöfur. Hann gerði sér grein fyrir því að sum þessara samstafa myndu hafa einhverja merkingu, til dæmis að ríma eða hljóma eins og önnur orð en hann hafði ekki áhyggjur af því vegna þess að hann vildi fyrst og fremst skoða myndun tengsla á milli orða.

Skýringarmynd: Fyrir ofan strik eru venjuleg þriggja stafa orð. Fyrir neðan strik er dæmi um merkingarlausar samstöfur, líkt og Ebbinghaus bjó til.

Til að prófa þessa tengslamyndun notaði hann minnisverkefni sem kallast rununám (serial learning) en rununám fer þannig fram að einstaklingurinn lærir röð svara, þar sem hvert svar kallar fram næsta áreiti, sem svo vekur næsta svar í röðinni o.s.frv. Ebbinghaus prófaði þetta verkefni á sjálfum sér og eyddi mörgum árum í það, þar af tveimur árum sem hann eyddi nánast eingöngu í að reyna að muna lista af merkingarlausum samstöfum. Ebbinghaus komst meðal annars að því að því lengri sem listi af merkingarlausum samstöfum er því fleiri endurtekningar þarf í lestri til þess að muna hann en styttri lista. Einnig komst hann að því að því oftar sem listi er lesinn yfir því fleiri samstöfur man maður síðar. Í einni af þessum tilraunum hans náði hann að muna um 1300 mismunandi lista af samstöfum. Af þessu má álykta að Ebbinghaus hafi verið afar metnaðarfullur maður.

NORMAL SCIENCE

Normal science = Venjuleg vísindi

Tæknilega hugtakið á ensku: In Kuhn's approach to the history of science, this is a period during which a paradigm is in control and scientist's activities are shaped by the constraints of the paradigm.

Þýðing: Í nálgun Kuhn til sögu vísinda, þá er þetta tími þar sem fyrirmynd er í stjórn og starfsemi vísindamanna mótast af hugmyndafræði fyrirmyndarinnar.

Um leið og hugmyndafræði hefur verið staðfest, er tímabil um venjuleg vísindi þar sem leiðbeinendur um hugmyndafræði stýra rannsókn sem ætlað er til að sanna venjuleg vísindi. Óeðlilegar niðurstöður geta yfirleitt verið hundsaðar eða útskýrðar strax, en stundum hafa spár rannsóknarmanna galla og vísinda fara á hættuástand og traust byrjar að minnka til hugmyndafræðinnar.

Fræðimenn: Tomas Kuhn.

Hugtak sem tengist venjulegum vísindum er hugmyndafræði (paradigm). Kuhn vildi meina að öll vísindi byrja á heimspekilegan hátt. Hugtakið er nefnt á einum stað í bókinni, á blaðsíðu 453.

OOOOOOOOOO

OBSERVER

Observer er hlutlaus áhorfandi á íslensku.

Observer

“Label for someone participating in a psychological experiment in the late 19th and early 20th centuries; used because the primary activity was observing one’s mental activities through introspection.”

Hlutlaus áhorfandi

Heiti fyrir einhvern sem tekur þátt í sálfræðilegri rannsókn seint á 19. og snemma á 20. öld.; notað vegna þess að aðal aðferðin var að skoða eigin andleg ferli með innskoðun.

Hugtakið kemur fyrir á bls. 205 í bókinni. Þar sem talað er um nemendur í rannsóknarkúrsum hjá Titchener. Þeir skiptist á að vera tilraunarmenn og hlutlaus áhorfandi sem er þá manneskjan sem við mundum kalla viðfangið eða þátttakandi í dag. Hlutlaus áhorfandi var að taka þátt í tilraun þar sem hann var að skoða eigin andlegu ferli og lýsa þeim. Síðan eru dæmi tekin.

Hlutlaus áhorfandi er sá sem reynir að lýsa einhverri upplifun án þess að taka afstöðu eða hafa einhverjar skoðanir, heldur lýsa upplifuninni eins og hún er.

Hugtakið minnir á árvekni sem er aðferð sem er fólk getur notað til þess að losna við neikvæðar hugsanir með því að vera meðvitaður um það sem er að gerast hér og nú án þess að dæma.

Hlutlaus áhorfandi er ekki það sama og maður sem stjórnar tilraun þar sem hann breytur frumbreytunni til að skoða áhrifin á fylgibreytuna. Hlutlausi áhorfandinn breytir engu heldur lýsir því sem hann upplifir.

Hlutlaus áhorfandi í tilraun upplifir skynjunar eða tilfinningalegan atburð, lýsir honum með innskoðun og svara síðan ákveðnum spurningum. Til dæmis ef hann ætlaði að kanna lyktarskynjun mundi hann finna mismunandi lykt í mismunandi styrk og síðan svara spurningum eins og hvort einhver hafi verið meira yfirþyrmandi en önnur eða hvort lyktarblanda bjó til nýja lykt.

OPERANT CONDITIONING

Operant conditioning – Virk skilyrðing

“Skinnerian conditioning in which a behavior occurs, and the immediate consequences of the behavior determine its future probability of occurrence” (bls. 369,372, 531).

,,Skilyrðing Skinners þar sem hegðun er undir áhrifum þeirra afleiðinga sem fylgja henni, ákvarðar framtíðar líkur á því að hegðun gerist.”

B.F. Skinner bar höfuð og herðar yfir aðra fræðimenn í sálfræði og átti stóran þátt í þekkingu okkar á hegðun og námi hjá bæði dýrum og fólki. Hann leitaðist frekar eftir því að lýsa hegðun heldur en að útskýra hana. Rannsóknir hans beindust einungis að skoðanlegri (observable) hegðun NEI RAUNAR EKKI, HANN LÝSIR LÍKA INNRI ÁREITUM og leituðust við að skilja samband milli áreita stjórnuðum af rannsakanda og þeirri svörun sem lífveran sýndi. Skinner er oft nefndur faðir atferlisfræðinnar og kom fram með virka skilyrðingu (operant conditioning) sem er nám þar sem hegðun er undir áhrifum þeirra afleiðinga sem fylgja henni. Þá er hegðunin sem er framkvæmd viljastýrð og hún verður lærð vegna þess hún hefur áhrif eða verkar á umhverfið. Hafi atferli jákvæðar afleiðingar eykur það líkurnar á því að það verið endurtekið, semsagt með þvi að veita styrki fyrir jákvæða/rétta hegðun, en ef atferlið hefur neikvæðar afleiðingar dregur það úr líkunum á endurtekningu sem sagt refsing í kjölfari hegðunar. Sem dæmi má nefna að ef ketti er kennd ákveðin hegðun og hann fær styrki fyrir þá hegðun að þá fær hann verðlaun sem kallast styrkir. Kötturinn lærir þá að með því að framkvæma hegðunina fær hann styrki. NEI, HEGÐUNIN VERÐUR EINFALDLEGA LÍKLEGRI (VIÐ SAMBÆRILEGAR AÐSTÆÐUR) Hegðunin er þá markháð því að framkvæma breytingu í umhverfinu. Tiltekin hegðun leiðir til markmiðsins, sem er að fá verðlaunin.

Uppruni virkrar skilyrðingar er tengdur við Edward L. Thorndike, en hann gerði rannsókn sína á köttum. B.F. Skinner byggði svo áfram á hugmynd Thorndikes og mótaði þá þekkingu sem við höfum á virkri skilyrðingu í dag. Skinner rannsakaði virka skilyrðingu í búri sem kallað er Skinnerbúr. Í búrinu var slá og fyrir neðan hana var op þar sem matur birtist þegar ýtt var á slána og setti síðan svanga rottu í búrið og mótaði hegðun hennar þar til hún lærði að ýta á slána í staðinn fyrir styrki sem var maturinn. Í hvert sinn sem rottan ýtti á slána fékk hún mat. Ef slökkt var á skammtaranum sem gaf mat fékk rottan ekki lengur mat fyrir að ýta á slána og fjölda þeirra skipta sem rottan ýtti á slána fór að fækka. Hegðun sem er ekki lengur styrkt fer í slokknun (extenction).

OPERATIONISM

Operationism er hægt að þýða á íslensku sem aðferðafræði. Aðferð til að nálgast huglæga hluti á vísindalegan hátt.

Philosophical position that scientific concepts were to be defined in terms of a set of operations used to measure those concepts – Heimspekileg nálgun þar sem vísindaleg viðfangsefni eru skilgreind með viðurkenndum aðferðum sem eru notaðar til að mæla þessi viðfangsefni.

Helstu fræðimenn eru S. S. Stevens og Hilgard.

Í bókinni kemur hugtakið fram á bls. 346-347 í 11. kafla.

Mín skýring á operationism: Viðurkennd stöðluð vísindaleg aðferðarfræði.

Þegar þú ert að reyna að fá ákveðna svörun, viðbragð eða einkenni þarf að gera það með viðurkenndri forskrift til þess að fleiri vísindamenn í heiminum geti borið saman sama hlutinn. Til að vísindamenn geti borið saman huglæg og sálfræðileg verkefni þá þarf að setja þau upp í ákveðið kerfi.

Það sem líkist hugtakinu operationism er embodiments sem merkir útfærsla.

Það eru búnir til ákveðnir alþjóðlegir samþykktir staðlar sem er mikilvægt til að samræma til að fólk leggi sömu merkingu í hlutina. Þetta er ákveðin aðferð til að nálgast huglæga hluti. Það er t.d. erfitt að mæla þunglyndi og kvíða og því er mikilvægt að það sé gert útfrá sama viðmiði. Ef vísindamenn setja þessa hluti í ákveðin kerfi verður til réttmætur og áreiðanlegur grunnur. Dæmi um þetta er DSM-5 greiningarkerfið þar sem einstaklingur þarf að uppfylla ákveðin einkenni til að greinast með viðkomandi röskun.

OPHTHALMOSCOPE

Ophthalmoscope

Device for examining the retina; invented by Helmholtz.

(Augnsjá)

Tæki til að rannsaka sjónhimnuna; fundið upp af Helmholtz.

Á tíma upplýsingarinnar (the Enlightment) fóru menn að berjast fyrir notkun vísindalegra vinnubragða byggða á skynsemi og raunhyggju til að afla þekkingar. Helmholtz talaði á móti vitalisma og fann upp augnsjána, tæki sem gerði mönnum kleift að rannsaka sjónhimnuna beint, og þetta gerði hann frægan meðal augnlækna. Hugtakið er á bls. 68 í bókinni.

OPPONENT PROCESS THEORY

Opponent process theory (gagnferlakenning um litasjón) – bls. 69

Theory of color vision associated with Hering; proposed that color-sensitive cells are arranged in opponent pairs (e.g., red-green, blue-yellow).

Kenning um litasjón, kennd við Hering; lagði til að litnæmar frumur raðist í gagnstæð pör (rauðar-grænar, bláar-gular).

Hugtakið kemur fram í kafla þrjú sem fjallar um lífeðlisfræðilega samhengið og hvernig fyrstu rannsóknirnar á taugakerfinu fóru fram. Hugtakið er komið frá Edwald Hering þar sem hann lagði til að litnæmar frumur væru hannaðar þannig að þær bregðist við gagnstæðum litapörum (rauður-grænn, gulur-blár, svartur-hvítur). Þegar við sjáum rauðan lit þá verður niðurbrot (catabolic process) á skynnemanum fyrir litaparið rauðan-grænan en þegar við sjáum grænan þá fer af stað eins konar uppbyggingarferli (anabolic process). Það sem gerist svo þegar við blöndum rauðum og grænum saman þá jafnast litirnir út á þann veg að við skynjum litinn sem gráan. Þetta átti þrílitakenning Young-Helmholtz erfitt með að útskýra. Þeirra kenning gerir ráð fyrir því að þegar rauðum og grænum er blandað saman þá sé skynjaður gulur litur. Helmholtz gerði því ráð fyrir því að fólk með litblindu fyrir rauð-græna litaparinu sæi ekki litinn gulann. Fólk með litblindu fyrir þessu litapari sér hins vegar gulann og því passar kenning Hering talsvert betur við það sem við vitum um litblindu.

Hering skoðaði einnig myndleif (after image). Hann tók eftir því að ef við horfum lengi á grænan lit og horfum síðan á hvítan flöt þá sjáum við rautt. Ef við horfum á rauðan flöt og svo hvítan þá sjáum grænan. Það sama virðist eiga við um gulan og bláan.

Kenningin hans er að mörgu leyti góð þó að hún sé takmörkuð. Hann hafði rétt fyrir sér með þessi gagnstæðu litapör en hann hafði rangt fyrir sér með það hver skráning þessara gagnstæðu eininga ætti sér stað. Helmholtz vildi meina að úrvinnslan færi fram í skynnemunum sjálfum en hún á sér stað seinna í ferlinu.

Á þessum link er hægt að sjá hvernig myndleif (after image) virkar.

http://faculty.washington.edu/chudler/after.html

ORTHOGENICS

Orthogenics (bls. 418)

Witmer´s term for his therapeutic strategy of helping those with school-related problems (e.g. learning disabilities) to recover.

Hugtak Witmers fyrir stefnu hans í meðferðarmálum sem gekk út á að hjálpa þeim sem glímdu við skóla-tengd vandamál (t.d. námserfiðleika) að ná bata.

Orthogenics er meðferðartækni sem var notuð og búin til af sálfræðingnum Lightner Witmer í kring um og eftir 1896 (fjallað um í 13. kafla). Witmer varð fyrsti bandaríski sálfræðingurinn til þess að stofna klíníska sálfræðistofu þegar hann opnaði stofu sem aðstoðaði börn með námsörðugleika. Sú sálfræði sem Witmer iðkaði var nátengd því sem er í dag kallað skólasálfræði. Meðferðarfræði Witmers gekk út á það að greina og aðstoða börn með námsörðugleika við að ná góðri færni í skóla.

Witmer var hefðbundinn vísindasálfræðingur áður en hann stofnaði stofuna og lærði m.a. hjá Wundt í Leipzig. Stefnubreyting Witmers hófst þegar kennari bað hann um að aðstoða sig við að kenna nemenda að stafa sem virtist ófær um það þrátt fyrir eðlilega greind á öðrum sviðum. Með því að greina drenginn komst Witmer að því að hann var með sjónskekkju og í kjölfar þess að skekkjan var löguð þjálfaði hann drenginn í því að stafa. Árangur þessa inngrips veitti honum innblástur til þess að aðstoða fleiri börn með námsörðugleika og setti í kjölfarið upp klíníska stofu sem var sérhæfð í því sem hann kallaði Orthogenics.

Orthogenics meðferðartæknin gengur út frá þeirri hugmyndafræði að námsfærni sé ekki fyrirfram ákveðin út frá erfðum heldur sé hægt að aðstoða börn við að hámarka árangur sinn og að flest börn geti lært fái þau rétta aðstoð. Á tímum Witmer náði þessi hugmyndafræði ekki hátt upp á pallborðið hjá flestum vísindamönnum jafnvel þótt að í dag, þökk sé tilkomu atferlisstefnunnar, séu þessar hugmyndir mjög ríkjandi.

PPPPPPPPPP

PAIRED-ASSOCIATE LEARNING

Paired-associate learning

Tæknilega hugtakið á ensku

Paired-associate learning.

Hugtakið þýtt á íslensku

Samstæðunám.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku

Popular learning procedure in which pairs of stimuli are presented; after a study time, stimuli are presented and the associated response must be given; invented by Calkins.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku

Vinsæl náms aðferð. Tvö áreiti eru birt, síðan er eitt af þeim tveimur áreitum birt og hitt áreitið sem var búið að tengja með hinu á að vera nefnt. Fundið upp af Calkins.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu

Mary Whiton Calkins.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni

Bls. 190.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu

Hlutir eru lærðir á sama tíma þar sem að annar hluturinn virkar sem áminning um hinn.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu

Association.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli

Þér er birt tvö orð, gæludýr (áreitið, örvun, hvatinn) og svo mús (svörunin). Síðan næst þegar þú sérð orðið gæludýr þá verður svarið þitt orðið sem var parað við gæludýr og í þessu tilfelli var það orðið mús.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur

PARADIGM

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Paradigm

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Viðmið eða viðtekinn rannsóknarrammi

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

In Kuhn’s approach to the history of science, an all-encompassing theory that determines which problems are to be solved and the methods used to solve them.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Í nálgun Kuhns í sögu vísindanna er þetta heildstæð kenning sem ákvarðar hvaða vandamál eru leyst og hvaða aðferðir eru notaðar til að leysa þau.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Thomas S. Kuhn, Kirsch, Palermo, Leahey og James Jenkins.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni:

Bls. 453-454 og 460.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Paradigm eða viðmið getur meðal annars verið notað um einstakt dæmi einhvers almenns eiginleika, fyrirmynd, mælikvarða eða mynstur. Stundum er þessu líkt við beygingu nafnorða í málfræði en þá er sagt að við skýrum fyrirbæri náttúrunnar með því að tengja þau ákveðnum þekktum fyrirbærum eða mynstrum. Öll vísindastarfsemi sem snýst um ákveðið viðmið fellur undir “hversdagsvísindi,” það er að eitt viðmið tekur við af öðru.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Hugtak sem er líkt paradigm er archetype eða prototype.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Dæmi um viðmið er meðal annars hvað er athugað, hvernig spurninga á að spyrja, hvernig eru þessar spurningar uppbyggðar, hvernig á að túlka niðurstöður og hvernig er tilraunin framsett.

PEAK EXPERIENCE

Peak Experience – Upplifunar toppar

“In humanistic psychology, a rare experience of extreme joy, pleasure, or accomplishment” (bls. 428, 531).

,,Hugtak úr mannúðarsálfræði, sjaldgæf upplifun á ofurgleði, felur í sér mikla hamingju og fullnægingu.”

Mannúðarsálfræðin (humanistic psychology) er sálfræðilegt sjónarmið sem leggur áherslu á rannsóknir af manninum sem heild. Mannúðarsálfræðingar telja að allir menn hafi möguleika til eigin vaxtar og sjálfsbirtingar. Sjálfsbirting (self-actualization) er hugtak sem mannúðar-sálfræðingurinn Abraham Maslow skoðaði mikið. Samkvæmt honum deila þeir sem ná sjálfsbirtingu með sér ákveðnum einkennum: þeir geta greint á milli óheiðarleika og einlægni, eiga mjög náin tengsl við fáa aðila og hafa sterka siðferðisvitund. Einnig njóta þeir sem upplifa sjálfsbirtingu oftar upplifunar toppa (peak experiences) nánar tiltekið sem augnablik mikillar sjálfsbirtingar og eru upplifanir þar sem einstaklingurinn upplifir sig annað hvort sem mjög smáan eða mjög stóran, eins og hann fari úr eigin líkama og verði einn með náttúrunni og Guði. Felur í sér mikla hamingju og fullnægju. Tímabundið ástand þar sem manneskja nær ákveðnu markmiði óháð sjálfri sér (non self-centered). Getur komið fram á mismunandi hátt sem dæmi hjá tónlistarmönnum geta komið upp skapandi aðstæður. Samkvæmt mannúðarsálfræði býr maðurinn yfir sterkri löngun til að ná sínum æðstu möguleikum eða öðlast sjálfsbirtingu. Til þess að ná því stigi þarf maðurinn að nýta alla kosti sína og hæfileika. Maslow áleit að þessi þörf til sjálfsbirtingar væri meðfædd en til að komast á þetta æðsta stig þyrfti maðurinn fyrst að uppfylla grunnþarfir sínar. Í kenningu sinni um þarfapíramídann (hierarchy of needs) raðar hann þessum grunnþörfum í fimm þrep og þarf að uppfylla þarfir hvers þreps til að geta farið yfir á næsta. Píramídinn byrjar á lífsnauðsynlegum þörfum, líkt og þörfin fyrir súrefni og vatn. Síðan kemur þörfin fyrir öryggi og stöðugleika. Þar fyrir ofan kemur þörfin fyrir ást og að tilheyra einhverjum. Fjórða þrepið er svo þörfin fyrir jákvætt sjálfsálit og jákvætt álit annarra og efst kemur sjálfsbirting. Sé þessum grunnþörfum uppfyllt gat einstaklingurinn öðlast sjálfsbirtingu.

PERIODIC FUNCTION

Periodic function

Tæknilega hugtakið á ensku

Periodic function.

Hugtakið þýtt á íslensku

Vanhæfni kvenna á blæðingum.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku

Concept used in the early 20th century to refer to a women´s alleged incapacity during the time of menstruation.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku

Hugtak notað snemma á 20. öldinni sem vísar til meintrar vangetu/vanhæfni kvenna á meðan þær eru á blæðingum.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu

Leta Hollingworth.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni

Bls. 165 & 258.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu

Konur fara á blæðingar einu sinni í mánuði og átti því að fylgja mikill óstöðugleiki. Þar af leiðandi var sagt að þær voru vanhæfari en karlmenn.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu

Líkist: Prejudice. Andsætt: Equality.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli

Leta Hollingworth rannsakaði 23 konur á meðan þær voru á blæðingum og safnaði einnig gögnum frá nokkrum karlmönnum. Hún rannsakaði hraða, nákvæmni, skynjun, stöðugleika og fleira og fann engann kynjamun sökum blæðinganna.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur

PERSONAL EQUATION

Personal equation/ persónuleg jafna

Personal equation getur verið þýtt á íslensku sem persónuleg jafna.

„Even thought the astronomers were highly trained, their judgments, of transit times were inevitably affected by small individual differences in reaction times. To solve the problem, an attempt was made to calibrate one astronomer against another by determining each one´s personal equation” bls. 106.

Hugtakið á upptök sín í stjörnufræði. Helmholtz rannsakaði viðbragðstíma á rannsóknarstofu Wundts. Stjörnufræðingar höfðu einnig verið að glíma við erfiðleika með þessar mælingar í nokkur ár. Til að reikna lengdargráðu þurfti að vita nákvæmlega stöðu ýmissa stjarna og reikistjarna á tilteknum tímum. Að skilgreina þessar stöður fól í sér flóknar aðferðir. Jafnvel þótt stjörnufræðingarnir voru vel þjálfaðir og menntaðir voru óhjákvæmileg áhrif einstaklingsmunar á viðbragðstíma þeirra. Þetta vandamál var leyst með personal equation eða persónulegri jöfnu. Þessi jafna fól í sér að einn stjörnufræðingur var kvarðaður við annan.

Aðrir fræðimenn tengdir hugtakinu voru F.C Donders og James McKeen Cattell.

Hugtakið er hægt að finna á bls. 106 í 4. kafla.

Breytileiki eða villa í athugun eða mati hjá einstaklingum á sér stað og til að koma í veg fyrir þessa villu er notuð persónuleg jafna.

Setning sem væri hægt að líkja við personal equation væri: variability attributable to individual differences, sem þýðir einfaldelga breytileiki sem má rekja til einstaklingsmunar.

Dæmi: Ef stjörnufræðingur A var reglulega 0,12 sek hægari en stjörnufræðingur B, gæti flutningstími þeirra verið sambærilegur í gegnum persónulegu jöfnuna, A = B + 0,12 sek.

PHI PHENOMENON

Phi phenomenon (bls. 284).

Wertheimer´s term for apparent motion, chosen to avoid the connotation that „apparent“ motion was not really perceived, but was illusory.

Nýtt hugtak Wertheimers fyrir apparent motion, hann valdi það til þess að komast hjá þeim merkingablæ sem fyrra hugtakið “apparent motion” (hreyfing sem virðist vera) gaf í skyn þ.e. að hreyfing væri í raun ekki skynjuð, heldur tálsýn.

Í kjölfar þess að farið var að gera kvikmyndir í kring um 1910 jókst áhugi vísindamanna á fyribæri sem þeir kusu að kalla apparent motion. Kvikmyndir virka á þann hátt að raðir mynda eru sýndar á miklum hraða og jafnvel þótt ekki sé raunverluleg hreyfing til staðar upplifum við myndina sem hreyfimynd (e. apparent motion). Gestalt –fræðimaðurinn Max Wertheimer var meðal þeirra sem rannsakaði og skoðaði þetta fyrirbæri. Wertheimer gerði fjölda rannsókna á fyrirbærinu og tókst með þeim að hrekja rök smættarhyggjumanna fyrir þessari skynjuðu hreyfingu. Wertheimer vildi meina að þar sem fólk skynjaði hreyfingu í slíkum tilvikum væri ekki hægt að greina skynjunina í smærri einingar eða kyrrmyndir, líkt og smættarhyggjumen gerðu, heldur þyrfti að skoða upplifunina í heild sinni.

Wertheimer mislíkaði hugtakið apparent motion þar sem það gaf sterklega til kynna að hreyfingin væri tálsýn ein. Hann leit svo á að fólk skynjar heildarmyndir með merkingu en ekki einstaka þætti sem síðar mynda heild. Þessi hugmynd Wertheimer var ein fyrsta árásin á smættarhyggjuna sem var þá ráðandi og upphafið að nýrri stefnu innan sálfræðinnar, Gestalt.

PHRENOLOGY

Phrenology (bls. 71)

 Íslenska þýðingin á phrenology er höfuðlagsfræði. Hugtakið er skilgreint í bókinni A history of modern psychology á þennan hátt:

„The first serious localization of function theory; proposed

that “faculties” were located in specific brain locations, that

the strength of a faculty was proportional to the amount of brain assigned to it, and that faculties could be assessed by measuring skull contours.”

Skilgreiningin er þýdd svona: „Fyrsta alvöru kenningin um staðsetningu virkni í heilanum þar sem var lagt til að hæfileikar væri staðsettir á sérstökum stað í heilanum, að styrkur hæfileikans væri í stærðarhlutföllum við það heilasvæði sem hann tilheyrði og að hægt væri að meta hæfileikana út frá höfuðkúpunni.“

Gall og Spurzheim komu með þessa kenningu. Samkvæmt þeim átti að vera hægt að bera kennsl á og staðsetja ákveðna hæfileika í ákveðnum svæðum heilans. Þetta var fyrsta alvöru kenningin um staðsetningu heilavirkni.

Höfuðlagsfræðingar trúðu því að mismunandi svæði í heilanum þjónuðu mismunandi hæfileika/tilgangi og að stærð á svæðum í heilanum væri í samræmi við hversu sterkum tilgangi þessi hluti sinnti. Styrkinn væri hægt að mæla útfrá höfuðlaginu/lögun höfuðkúpunar (doctrine of the scull).

Aðalatriði höfuðlagsfræðinnar samkvæmt Gall:

1. The brain is the organ of the mind.

2. The mind is composed of multiple, distinct, innate faculties.

3. Because they are distinct, each faculty must have a separate seat or "organ" in the brain.

4. The size of an organ, other things being equal, is a measure of its power.

5. The shape of the brain is determined by the development of the various organs.

6. As the skull takes its shape from the brain, the surface of the skull can be read as an accurate index of psychological aptitudes and tendencies.

Vegna óvísindalegra sönnungarganga (anecdotal evidence) þá missti höfðulagsfærði trúverðugleika sinn. Fritsch og Hitzig þróuðu seinna aðferð til þess að örva ákveðin svæði heilans með rafboðum sem varð til þess að Ferrier fór að kortleggja virkni heilans. Þarna varð til vísindaleg höfuðlagsfræði.

POSITIVISM

Positivism

1. Tæknilega hugakið á ensku. Positivism.

2. Hugtakið þýtt á íslensku. Raunhyggja eða raunspeki.

3. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

Philosophical position associated with Comte, who argued that the only certain knowledge is obtained through objective, publicly observable events.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku. Raunhyggja er heimspekikenning sem oftast er eignuð Auguste Comte en kenningin hafnar allri frumspeki og byggir einungis á rannsóknaraðferðum raunvísinda.

2. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu. Auguste Comte, John Stuart Mill, Sir Francis Bacon og John Watson.

3. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”). Blaðsíður 311-312.

4. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Raunhyggjumenn hafna þeim skýringum sem byggjast á einhverju öðru en vísindalegum staðreyndum eða lögmálum. Þá telja þeir að framfarir byggi á réttri þekkingu og réttum gögnum sem einungis er fengin á vísindalegan hátt, í formi athugana og tilrauna. Raunhyggja byggir því ekki á meðfæddri þekkingu heldur er lögð áhersla á reynslu einstaklings. Í rauninni mætti kalla raunhyggju vísindahyggju.

5. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Rökhyggju mætti nefna sem ákveðna andstæðu raunhyggju þar sem hún leggur áherslu á hlutverk skynseminnar þegar öflun þekkingar er annars vegar. Raunhyggjan leggur aftur á móti áherslu á reynslu. Því má segja að það helsta sem greinir á milli rökhyggju og raunhyggju sé öflun þekkingar.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Ef allir einstaklingar hefðu meðfædda þekkingu um að segja alltaf satt frá hlutunum þá vita nú flest allir að sú er ekki raunin. Mörgum þykir ekkert stórmál að ljúga ef það kemur sér ekki illa fyrir þá og sýnir það þá að það að segja satt sé ekki meðfætt. Ef þekkingin um lyga væri meðfædd þyrfti ekki að kenna börnum að segja alltaf satt en sú er þó raunin.

10. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

PRAGMATISM

Pragmatism (Nytjahyggja) 6: 171. ,,Position taken by several late 19th-century American philosophers, most notably William James; judged the value of ideas by their usefulness in helping someone to adapt to the environment” (bls. 453-454). Ákveðin afstaða sem tekin var seint á 19. öld af nokkrum bandarískum heimspekingum, þá mest athyglisverðastur var William James; hann setti út á gildi hugmyndanna eftir notagildi þeirra í að hjálpa einhverjum að aðlagast að umhverfi sínu.

William James er maðurinn á bak við pragmatism. Hann samtvinnaði heimspeki og sálfræði og kenndi meðal annars kúrs í Harvard um samband á milli heimspeki og sálfræði. En pragmatism snýst um samspil lífvera og umhverfis. W. James var functionalisti og taldi að raunsætt efni er flest heimspekilegt málefni, eins og eðli þekkingar, tungumála, hugtaka, trú og vísinda. Þetta er allt hægt að skoða í því samhengi að við hagnýtum notkun þeirra og náum frekari árangri en ákveðnir fyrirfram ákveðnir skilmálar. Við eigum fyrst og fremst að nýta umhverfið og aðlaga okkur að því ásamt því að leyfa umhverfinu að aðlagast okkur. Þú ert í rauninni að nýta þér hlutina í umhverfi þínu til þes að komast af.

William James setti mikið út á Wundt og notaði bass instrumental psychology (málmtækjasálfræði) í rauninni bara til þess að gera grín af honum og hans tilraunum. James skilgreindi sín hugtök hugrænt og var því ekki á sömu blaðsíðu og Wundt. Idealist er andstætt hugtak við pragmatist, en idealistar eru meira á andlega sviðinu, eru mikið að vinna með það sem er ósnertanlegt á meðan pragmatistar eru að vinna með snertanlega hluti. Hér fyrir neðan má sjá mynd sem lýsir vel muninum á idealsta og pragmatista.

Dæmi, pragmatík eða nytjahyggja er mikið notuð í skólakerfinu, við reynum að kenna börnum það sem nýtist þeim í því samfélagi sem þau búa í. Erfitt er fyrir kennara að ná til nemenda sinna með efni sem þau hafa aldrei heyrt um eða hafa lítil sem engin tengsl til. Í íslensku skólakerfi er börnum kennd danska sem þriðja tungumál vegna sambands okkar við Danmörk. Einnig læra þau mikið um fiskinn sem við eigum umhverfis og innan Íslands. Þessi kennsla mun nýtast þeim í framtíðinni að vita um eitthvað sem er í nær umhverfi þeirra. Íslenskir nemendur myndu græða minna á að læra um hitabeltisfiska eða læra kóreisku, það er eitthvað sem myndi ekki nýtast þeim eins vel og danska og íslenski fiskistofninn.

PRÄGNANZ

Prägnanz (bls. 289).

Prägnanz er hugtak sem gestaltistar komu með sem stundum er kallað lögmál einfaldleikans. Það á við tilhneigingu skynfæra okkar til að skynja raunveruleikann eins vel og hægt er. Þegar aðstæður eru tvíræðar veljum við einföldustu og líklegustu kenninguna. Til dæmis má nefna í sambandi við myndina hér að neðan værum við líklegust til að lýsa myndinni þannig að hvítur þríhyrningur væri ofan á öðrum þríhyrningi og þrem hringjum. En í raun er engin þríhyrningur á myndinni og engir hringir. Við höldum að þetta sé þríhyrningur þar sem það er líklegasta skýringin. Packman hringir eru ekki algengir í náttúrunni og finnst okkur þess vegna líklegast að þríhyrningur sé ofan á hringjunum. Öll skipulagslögmálin (gestalt organization principle) sem Wertheimer skrifaði um eiga þetta lögmál einfaldleikans sameiginlegt.

PRIMARY REINFORCER

Primary reinforcers – Aðal styrkir Bls. 363.

,,For Hull, unlearned reinforces (e.g., food).”

Fyrir Hull ólærðir styrkir (t.d. matur).

For Hull, reinforcement was defined in terms of drive reduction (“diminution of a need”) and as a result, his theory is sometimes known as a drive reduction theory. Primary drives are those connected directly with survival, and they can be reduced with primary reinforces like food and water.

Lögmál Hulls um frumstyrkingu (law of primary reinforcement) segir að þegar stimulus-response samband leiðir til þess að þörf minnkar (reduction in need) þá aukast líkurnar á því að í svipuðum aðstæðum veki sama áreiti upp sömu svörun.

Hvað eiga til dæmis hundakex, stuð af rafmagni og matur sameiginlegt? Þetta eru allt styrkir. Þetta eru styrkir notaðir til þess að auka líkur á hegðun sem við viljum fá fram, til dæmis hegðunarvandamálum. Það sem skilur primary reinforcers eða aðalstyrki, frá öðrum tegundum af styrkjum, eru að þeir hafa gildi fyrir einstaklinginn. Önnur verðlaun eða styrkir, eins og til dæmis peningur, sem getur líka verið styrkur er aðeins annað því að peningar hafa ekki þetta gildi fyrir einstaklinginn, þetta er ekki meðfætt að þykja peningar vera góðir eða skemmtilegir. Einstaklingurinn þarf að læra að meta peninginn. Með primary reinforcers eða aðal styrkjum, þurfum við ekki að læra það, þetta kemur bara náttúrulega („Primary Reinforcers“, e.d.)

Sem dæmi má taka styrkir sem felur í sér að verðlauna barni um leið og það leggur frá sér leikfangið sitt. Með því að verðlauna þessa hegðun er barnið líklegra til þess að endurtaka hegðunina.

Við getum tekið nemendur í skólastofu sem dæmi. Einhverjir styrkir gætu mögulega aukið líkur á hegðun sem kennarinn vill fá fram hjá nemendunum, t.d. hrósa þeim, leyfa þeim að mögulega komast undan verkefnavinnu sem þau vilja ekki gera, verðlauna þau með t.d. nammi, auka frítíma eða öðru skemmtilegu sem þau sækjast eftir.

PROBLEM OF PERCEPTION

Problem of perception

Tæknilega hugtakið á ensku

Problem of perception.

Hugtakið þýtt á íslensku

Vandamál skynjunar.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku

For Helmholtz, the dilemma posed by the fact that human perception is extraordinary, while the mechanisms (e.g., eye, ear) appear to have design flaws.

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku

Helmholtz fannst vera vandamál hve skynjun okkar er merkileg/góð en búnaðurinn sem við notum til að skynja (augu, eyru etc.) inniheldur hönnunargalla.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu

Hermann von Helmholtz.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni

Bls. 70.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu

Vegna hönnunargalla í skynlíffærum okkar þá förum við hugsanlega á mis við enn betri/dýprari skynjun.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu

Color blindness & color deficiency.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli

Helmholtz sagði að skekkja í hormhinu augans afmyndaði ljósbylgjur; vökvinn í auganu rangtúlkaði/afmyndaði lögun, hreyfingu og lit. Helmholtz fannst það versta við sjónskynjun að eftir að ljós færi í gegnum hornhimnuna þá þyrfti það að fara í gegnum mörg lög af blóðugum æðum og taugaþráðum áður en það næði að komast til viðtakana.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

PROGRESSIVE EDUCATION

Progressive education – Framsækni í námi (bls. 218)

Skilgreining

Enska: Associated with Dewey; an approach to education that emphasized making the student an active learner (learning by doing).

Íslenska: Tengt við Dewey; kennslunálgun sem leggur áherslu á að nemendinn sé virkur í námi (læra með því að framkvæma).

Fróðleikur

Sem kennari var Dewey ekki hlynntur hefðbundnum leiðum í kennslu, það er að segja aðferðum sem lögðu áherslu á ákveðna námskrá, ákveðnar æfingar og mikinn aga. Hann taldi að slíkar aðferðir stuðluðu að slæmu andrúmslofti sem gerðu kennslustofuna að stað sem bæri að forðast frekar en stað til að læra. Dewey trúði því að nám væri lykillinn að lýðræði og að menntun gæfi öllum jafnt tækifæri til þess að ná langt. Dewey stofnaði rannsóknarstofu skóla þar sem hann rannsakaði hvernig væri best fyrir börn að læra í kennslustofum. Hann komst að því að börn læra með því að hafa samskipti við umhverfi sitt, með öðrum orðum að börn læra með því að framkvæma. Skólinn þarf að búa til umhverfi sem hvetur börn til þess að prófa sig áfram á eigin spítur. Börnin verða að vera í umhverfi þar sem þau geta lært gagnrýnda og skapandi hugsun og þar sem þau getur tekið virkan þátt í námi.

Andstæða hugtaksins væri þá kennslu aðferðir sem Dewey var á móti (sagt frá hér að ofan).

PROGRESSIVE RELAXATION

Progressive relaxation er hægt að þýða á íslensku sem djúpa slökun, progressive merkir framsækinn og relaxation merkir slökun.

“Technique of gradually and systematically relaxing major muscle groups; pioneered by Jacobson and used by Wolpe in systematic desensitization.“ – Tækni af markvissri og kerfisbundinni slökun helstu vöðvahópa. Jacobson var brautryðjandi og þetta var notað af Wolpe í kerfisbundinni afnæmingu.

Helsti fræðimaður hugtaksins: Edmund Jacobson. („The Chicago physiologist Edmund Jacobson, described a technique called progressive relaxation. Jacobson had been using relaxation to treat patients with nervous disorders.)

Í bókinni kemur hugtakið fram á bls. 426-427 í 13. kafla.

Progressive relaxation í mínum huga er ákveðin slökunaraðferð sem er notuð til að takast á við streitu og kvíða með kerfisbundinni afslöppun. Byggð á þeirri forsendu að vöðvaspenna sé lífeðlisfræðileg viðbrögð líkamans við kvíðavekjandi hugsunum. Einstaklingur er þjálfaður til að bera kennsl á vöðvaspennu í líkamanum sem myndast við kvíða og streitu. Einstaklingnum er síðan hægt og rólega kennt að slaka á þessari spennu. Vöðvaslökunin minnkar þessa lífeðlisfræðilegu spennu, dregur úr hröðum hjartslætti, háum blóðþrýstingi og oföndun.

Samheiti yfir “progressive relaxation” gæti verið loosening, mitigation eða enjoyment. Andheiti við slökun er streita eða “stress” en þessi aðferð “progressive relaxation” byggist á að komast yfir streituna með djúpri slökun.

Ákveðinni tækni er beitt í þessari slökunaraðferð en hér er dæmi:

1. Liggðu á bakinu með augun lokuð, fætur örlítið í sundur, hendur örlítið í burtu frá hliðum og lófa upp.

2. Hægðu á öndun. Öll athyglin sett á andardráttinn (inn og út) – telja upp 20.

3. Spenntu vöðvana í fótunum í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

4. Spenntu vöðvana í kálfunum í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

5. Spenntu magavöðvana í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

6. Spenntu brjóstvöðvana í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

7. Spenntu greipar í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

8. Spenntu olnbogann og tvíðhöfðann í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

9. Spenntu hálsinn í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

10. Spenntu alla vöðva höfði og andliti í 5 sek. og slakaðu á í 20 sek. – endurtaktu 5 sinnum.

Hér má líka sjá mynd sem sýnir svipaða tækni í „progressive relaxation.”

PROXIMITY

Proximity (skynheild) Nálægð 9: 289.

,,Gestalt organizing principle of perception, a tendency to perceive that objects in close proximity “belong” together” (bls. 532). Skynheildar skipulagning meginreglu skynjunar, tilhneiging til að skynja hluti sem eru nálægt hvor öðrum “tilheyra” hvorum öðrum.

Max Wertheimer hóf klassískar gestalt skynjunarrannsóknir í sambandi við skynjun okkar á hluti og hreyfingar, rannsóknir á skynjun urðu því mikilvægur partur af gestalt reglunum. Einnig eru þekktir fræðimenn á borð við Kurt Koffka sem setti þróunarsálfræði og skynjun í víðara samhengi og var mikill fræðimaður. Wolfgang Köhler setti einnig sinn svip á gestalt fræðin, en hann gerði frægar rannsóknir á öpum og fékk áhugaverðar niðurstöður um innsæi hjá þeirra og hvernig þeir sjá hlutina sem heild.

Það var samt Werthheimer sem skilgreindi Proximity, að einstaklingar hafa ákveðna tilhneigingu fyrir því að ákveða að hlutir eða tákn tengist saman ef þeir eru nálægt hvor öðrum. Wertheimer sýndi fram á mátt þessara einföldu reglu með því að skora á lesendur til þess að skynja fyrstu doppuna sem einingu, næstu sem aðra einingu og svo framvegis (sjá í bók bls. 290). Hann hélt því fram að það væri ómögulegt að skynja þær sem einingu þar sem þær lægu allar saman. Þau hugtök sem tengjast proximity eru similarity og good continuation. Similarity er þegar tvö mismunandi mynstrum eru raðað saman, þá gerir þú ráð fyrir því að þau mynstur sem eru eins séu saman. Aftur á móti er good continuation þegar við höfum tilhneigingu til að skipuleggja skynjun okkar í fljótandi stefnu, speglast af hvort öðru.

Skynheildarstefna og formgerðarstefna eru algjörar andstæður vegna þess að þú verður að hafa heildina til að ná árangri, ef þú rýnir í smáatriðin þá sérðu ekki heildina.

Hér á mynd fyrir neðan erum við með dæmi um proximity, á mynd A gerum við ráð fyrir því að allar doppurnar séu saman sem ein heild vegna þess að þær eru allar jafn nálægt hvor annarri, á mynd B og C gerum við hinsvegar ráð fyrir að mynd B sé aðskilin mynd C vegna þess að þar er meiri lengd á milli og þar af leiðandi skynjum við það sem sitthvoran hlutinn.

PSYCHOPHYSICS

Psychophysics (bls. 95).

Er hugtak sem Ernst Weber kom fyrst fram með en Gustav Fechner skilgreindi betur. Í Psychophysics er rannsakað samband sálfræðilegrar skynjunar af áreiti og líffræðilegra viðbragða við sama áreiti. Fechner leit á Psychophysics sem leið til að leysa vandamálið um samband hugar og líkama (mind-body problem).

Skilgreining Gustav Fechners á psychophysics var “an exact theory about the functional relationship between body and soul and between bodily, mental, somatic and psychological world”.

PURPOSIVENESS

Purposiveness

Edward C. Tolman var bandarískur sálfræðingur og atferlissinni sem kom með kenninguna um “Purposiveness” eða “Goal-Directedness” eins og hún er einnig kölluð. Það sem Tolman vildi meina með kenningu sinni var að öll hegðun ætti það sameiginlegt að vera knúin áfram af einhverju markmiði eða takmarki. Tolman gerði margar atferlisrannsóknir á fólki og dýrum og það sem hann tók eftir var einfaldlega að meina með kenningu sinni um “Purposiveness” að hegðun virtist alltaf hafa það eðli að annað hvort komast nær eða lengra frá einhverju ákveðnu markmiði, t.d. þegar rotta er látin hlaupa í völundarhúsi þá er hún fyrst og fremst að reyna komast út til þess að fá mat.

Þessi kenning Tolmans er partur úr áhrifamikilli bók sem að hann skrifaði sem kallast Purposive Behavior in Animals and Men og er hún skrifuð undir miklum áhrifum af þróunarfræði. Markmiðabundin hegðun er partur af aðlögunarhæfni og er lykilþáttur fyrir dýrategund til þess að komast lífs af.

RECAPITULATION

Recapitulation er hægt að þýða á íslensku sem endurtekning; endursögn. Þróun er endurtekningarmunstur.

Hall´s theory, taken from a similar idea in biology, that the development of the individual mirrors the evolution of that indiviual´s species. - Kenning Hall, tekið úr svipaðri hugmynd í líffræði, að þróun einstaklingsins endurspeglar þróun tegunda.

Helsti fræðimaður hugtaksins er Hall, hann byggði sína sálfræði kenningu útfrá lífræðilegu kenningu Ernst Haeckel, en hann mótaði hugtakið og útskýrði það sem þróunarferil fósturs.

Í bókinni kemur hugtakið fram á bls. 186-187 í 6. kafla.

Mín skilgreining á Recapitulation: Þroskastig einstaklingsins fer í gegnum ákveðin stig sem fylgja ákveðnu fastmótuðu mynstri. Alveg eins og fósturvísir verður að manni í gegnum ákveðin líffræðileg ferli. Einstaklingur fer af einu þroskastigi á annað af sama þroskastigi af sömu tegund. Þróun einstaklings fylgir sama mynstri þeirrar tegundar sem hann tilheyrir.

Það orð sem líkist best recapitulation gæti verið period sem þýðir tímabil. Tímabil ákveðins æviskeiðs.

Hall tengir þetta í sinni sálfræði kenningu við mismunandi þroskastig einstaklingsins á lífsleiðinni. Hvert tímabil í lífi einstaklingsins hefur ákveðin einkenni. Þau hafa áhrif á það hvernig einstaklingar takast á við lífið á mismunandi æviskeiðum. Ég get tekið dæmi um börn á aldrinum 10-12 ára sem eru yfirleitt í líkamlegu og andlegu jafnvægi. Síðan taka unglingsárin við, gelgjuskeið sem oft einkennist af átökum og ójafnvægi í tilfinningalífinu samfara miklum líkamlegum breytingum. Hvert æviskeið hefur sín einkenni. Hall vill meina að einstaklingurinn þroskist í gegnum ferli sem hefur skírskotun til líffræðilegrar þróunar fósturvísis. Á þennan hátt verður hans þróunarsálfræði kenning myndræn og hlutlæg.

RECIPROCAL INNERVATION

Reciprocal innervation

1. Tæknilega hugakið á ensku. Reciprocal innervation.

2. Hugtakið þýtt á íslensku. Gagnkvæm taugatenging.

3. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

For Sherrington, the idea that muscles work in coordinated pairs under nervous system control – when one muscle flexes, a second, paired muscle, extends; the action allows complex and coordinated actions (e. g., walking).

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku. Fyrir Sherrington var sú hugmynd að vöðvar vinni í samstilltum pörum undir stjórn taugakerfisins – það er þegar einn vöðvi dregst saman þá slakar á öðrum vöðva sem vinnur á móti honum. Þetta athæfi leyfir flóknum og samhæfðum aðgerðum að eiga sér stað (eins og til dæmis að ganga).

2. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu. Sir Charles Sherrington, Robert Whytt, Ramón y Cajal og Descartes.

3. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”). Blaðsíða 85.

4. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Gagnkvæm taugatenging eða reciprocal innervation lýsir því ferli í taugakerfinu þegar einn vöðvi kreppist þá slakar hinn samvinnandi vöðvinn. Þá verður samdráttur í andstæðum vöðvum hindraður á meðan vöðvar í viðeigandi aðgerð eru spenntir. Gagnkvæma taugatengingin gerist því þannig að samdráttur vöðva veldur samtímis slökun á samsvarandi andstæðum vöðva.

5. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Gagnkvæm hömlun eða reciprocal inhibition má segja líkjast gagnkvæmri taugatengingu á einn eða annan hátt. Um er að ræða lögmál í atferlismeðferð þar sem tilfinningar eru undanskildar ekki aðeins með því að slökkva á sambandinu milli tilfinningatengdu áreiti og ógnandi afleiðingu heldur er einnig tilfinningaaukandi áreiti tengt við sem er ósamrýmanlegt kvíðanum.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Dæmi um gagnkvæma taugatengingu er þegar einstaklingur er til dæmis að lyfta lóðum. Þá teygist á tricep vöðvanum í upphandlegg á meðan bicep vöðvinn kreppir og svo öfugt.

Einnig nota til dæmis læknar þá aðferð þegar þeir eru að athuga sinaviðbrögð í hnjám skjólstæðinga sinna. Til þess að athuga sinaviðbrögðin þurfa einstaklingar að vera alveg slakir í fótunum og á fólk stundum erfitt með það vegna truflandi boða. Þá fá læknarnir einstaklingana til að kreppa hnefana en það gerir það að verkum að þeir slaka betur á í fótum og boðin verða líflegri í hnjánum.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

RECODING

Recoding – Endurkóðun

Bls. 454.

,,For Miller, a process of reorganizing information to increase the amount of information per chunk.”

Fyrir Miller, ferli þar sem upplýsingar eru endurskipulagðar í þeim tilgangi að auka magn upplýsingar með því að búta þær niður í smærri einingar.

George Miller benti á töfratöluna 7 +/- 2 í sambandi við skammtímaminnið. Við erum með takmarkað minni og við getum ekki unnið úr öllum upplýsingum. Þegar við tölum um 7 +/- 2 erum við að tala um það sem einstaklingur getur haldið í vinnsluminninu á sama tíma. Það að búta niður er leið til að muna. Til dæmis orð, staf eða stutta setningu. Það er hægt að hugsa þetta sem box sem inniheldur minni. Miller kannaði skammtímaminni og fann að meðal einstaklingur getur haldið um það bil sjö bútum í minninu í einu. Þetta gildir bæði um hvort sem stafi var að ræða, tölur eða orð.

Stóra uppgvötun Millers var það að skipulögð bútun virkar eins og einn hlutur í minni. Þannig er einn stafur einn bútur og eitt orð er líka aðeins einn bútur. Miller áttaði sig á því að ef hlutir geta verið flokkaðir eins og bútar í minni, þá getur minnið verið betra með því að flokka og raða hlutum.

Sem dæmi má taka þegar þú ert að reyna að muna tölurnar 7-4-1-4-9-2-1-9-4-5 allar í einu myndi það ekki ganga mjög vel. Ef þetta eru allt tíu tölur sem hafa enga tengingu þá er þetta erfitt. En ef þú horfir á þetta sem nokkra búta, t.d. flokkar eftir einhverju sem tengist þér, til dæmis ártöl eða lítur á nokkrar tölur sem heild, þá er auðveldara fyrir minnið að muna t.d. fjóra búta af tölum heldur en tíu tölur vegna þess að minnið ræður ekki við meira en 7 +/- 2, samkvæmt Miller. Það að búta niður þegar kemur að minni hjálpar okkur að auka þær upplýsingar sem við getum haldið í minninu í einu.

REFLECTION

Reflection

1. Tæknilega hugakið á ensku. Reflection.

2. Hugtakið þýtt á íslensku. Endurvarp eða speglun.

3. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

Therapy technique used by Rogers to show that the therapist could empathize; involved rephrasing a client’s comment to show understanding.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku. Meðferðartækni notuð af Rogers til að sýna fram á að meðferðaraðili sé fær um að setja sig tilfinningalega í spor skjólstæðings; felst í því að umorða athugasemdir skjólstæðings til að sýna skilning.

2. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu. John Locke og Carl Rogers. Varla Locke.

3. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”). Blaðsíður 39 og 431.

4. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Endurvarp er mikilvægur kostur hlustanda en það felur í sér að hlustandi gefur jafn mikið af sér og mælandi. Einstaklingum getur þótt erfitt að fara til ókunnugs aðila (sálfræðings) og segja frá öllu sem liggur þeim á hjarta. Því er endurvarp mjög góður kostur í fari meðferðaraðila en það veitir skjólstæðingi meira traust og vellíðan. Meðferðaraðili svarar, hughreystir og lifir sig inn í frásögn skjólstæðings síns.

5. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Það sem er andstætt endurvarpi er til dæmis vanræksla. Sálfræðingur getur í einhverjum skilningi vanrækt skjólstæðing sinn með því að sýna honum litla athygli, niðurlægt og ekki gefið uppbyggjandi ráð.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli. Dæmi frá Carl Rogers segja að ef foreldri sýnir barni sínu endurvarp í uppeldi þá er líklegra að barnið verði þroskaðara, sjálfstæðara og blandi frekar geði við aðra. Einnig geta kennarar sýnt nemendum sínum enurvarp og verða nemendurnir í kjölfarið frumlegri, agaðari og upplifa minni kvíða.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

REFLEX ARC

Reflex arc (7: 217): The reflex arc is not a comprehensive, or organic unity but a patchwork of disjointed parts (kóperað af 217-218). The reflex is best concieved of as an integrated, coordinated whole that serves the function of adapting the organism to its environment.

Íslensk þýðing: Viðbragðsbogi: Viðbragðsbogi er ekki heildstæður heldur er þetta saman safn af sundurliðuðum pörtum. Viðbragð er best hugsað sem samræmd heild sem þjónar því hlutverki að aðlaga lífveru að umhverfi sýnu.

John Dewey skilgreindi hugtakið öðruvísi en fyrri fræðimenn höfðu gert. Hann leit ekki á viðbragðsbogann sem eina heild heldur leit hann á viðbragðsbogann sem röð sundurliðaðra atburða. Dæmi: Barn sér eld og teygir sig í eldinn á sama tíma (barnið hefur þá ekki áður brennt sig á eldi). Það brennir sig á eldinum og dregur hendina til sín. Eldurinn hefur nú nýja þýðingu fyrir barninu. Að sjá eldinn þýðir að sjá „eld-sem-þýðir-sársauki-ef-hann-er-snertur“. Barnið hefur þar af leiðandi lagað sig betur að umhverfinu vegna reynslu þess.

RELIABILITY

Reliability

The extent to which repeated measures yield the same outcome; some of Tolman´s research on maze learning concerned the factors influencing the reliability of mazes.

Áreiðanleiki Að hve miklu leyti endurteknar mælingar gefa sömu niðurstöður; sumar af rannsóknum Tolmans sem byggðu á að læra leiðina í gegnum völundarhús fólu í sér þætti sem höfðu áhrif á áreiðanleika völundarhúsa.

Árið 1920 voru sálfræðingar farnir að efast um áreiðanleika völundarhúsa sem rannsóknartækis. Mæling er áreiðanleg svo framarlega sem endurteknar mælingar gefa svipaðar niðurstöður. Allt frá því að Williard Small hannaði Hampton Court völundarhúsið í kringum 1890 voru komnar til sögunnar margar gerðir af völundarhúsum sem voru ólíkar að stærð og gerð. Ólík völundarhús framkölluðu oft á tíðum ólíkar niðurstöður. Jafnvel fengust óstöðug gögn frá sama völundarhúsinu.

Eftir margar rannsóknir ákvað Tolman og nemendur hans að rannsaka vandamálið og bera kennsl á þá þætti sem drógu úr áreiðanleika. Þeir þróuðu stöðuga verkferla í tengslum við framsetningu tilraunarinnar sem fól í sér að rotta lærði leiðina í gegnum völundarhús. Þeir töldu að þessir stöðugu verkferlar myndu tryggja áreiðanleika í rannsóknum þeirra á völundarhúsum og námi. Í stað þess að nota tímann sem það tekur að klára þrautina sem mælieiningu (sumar rottur hlaupa einfaldlega hraðar en aðrar), gáfu þeir stig fyrir hverja villu. Þeir lögðu einnig til að ólíkar gerðir völundarhúsa hefðu samræmd stig fyrir val (t.d vinstri – hægri val í T beygju) og að uppbygging völundarhúsa byggði á fjölda stiga fyrir val í stað fárra (t.d 14 eininga T – völundarhús). Einnig vildu þeir hafa hlið sem lokast eftir að rotta hefur tekið rétta ákvörðun til að koma í veg fyrir að hún færi til baka. Þeir þróuðu jafnframt sjálfvirkt tæki sem færði dýrið frá búrum sínum að upphafspunkti í völundarhúsinu og fjarlægði dýrið frá endapunkti. Þar með felldu þeir út meðhöndlun rannsóknarmanna á dýrinu fyrir og á meðan rannsókn stóð. Með þessu nýja verklagi jókst áreiðanleiki rannsóknargagna til muna og Tolman og nemendur hans gátu nú þróað námskenningar sínar út frá sjónarhorni ný-atferlissinna (e. neobehaviorism) á mun áreiðanlegri hátt. Ný-atferlissinnar töldu að út frá lögmálum Darwins og þróunarlegar forsendur um samfellu (e.continuity) á milli tegunda, mætti rannsaka mannlega hegðun með dýrarannsóknum.

Tolman sagði árið 1937 að allt sem er mikilvægt í sálfræði má í kjarnanum rannsaka með endurtekinni tilraun og í gegnum kenningarlega útskýringu á hvað ákvarðar að rotta hegðar sér á þann hátt að hún velur að beygja til hægri eða vinstri í völundarhúsi. Þessi fullyrðing þótti á þeim tíma og þykir enn fullmikil staðhæfing og Tolman var þekktur fyrir að ýkja áhrif/gildi tilraunanna um nám í völundarhúsi. Tilraunirnar voru þó mjög mikilvægar fyrir sálfræðina, þá sérstaklega með tilliti til áreiðanleika tilrauna og staðlaðra aðferða.

Nánar er fjallað um reliability á blaðsíðu 354 í kennslubókinni.

REPLICATION

Replication

Process of repeating an experiment to judge its validity and generality.

Endurtekning

Ferli þar sem tilraun er endurtekin til að meta gildi (réttmæti) og hversu almenn (alhæfanleg) hún er.

Endurtekning (e. replication) er hornsteinn vísindalegrar rannsóknar. Þær tilraunir sem ekki er hægt að endurtaka hafa ekkert gildi þar sem þær segja ekkert til um réttmæti eða alhæfanleika tilraunarinnar. Ivan Pavlov (1849 – 1936) var rússneskur lífeðlisfræðingur og er þekktastur fyrir tilraunir sínar á klassískri skilyrðingu (e. classical conditioning). Pavlov kom á ströngu eftirliti á rannsóknarstofu sinni og skapaði faglegt rannsóknarumhverfi. Hann gætti sérstaklega að því að viðhalda sótthreinsandi umhverfi við skurðaðgerðir sem voru framkvæmdar á rannsóknarstofunni. Pavlov hafði tugi aðstoðarmanna sér innan handar í tilraunum sínum og þróaði skilvirka leið til að þjálfa þá upp. Í hvert sinn sem nýr aðstoðarmaður kom að tilraununum lét hann reyndann starfsmann leiðbeina honum markvisst í gegnum staðlaðar aðgerðir. Á þann hátt tryggði hann gæði rannsóknarinnar og á faglegan hátt komst hann hjá því að ólíkar niðurstöður kæmu fram vegna ólíkra aðferða og á sama tíma var unnið að því viðhalda áætlanir um endurtekningar. Hilgard (1987) hefur fært rök fyrir því að áhrif aðgerðasinna (e. operationism) í sálfræði væri einfaldlega að þvinga tilraunasálfræðinga til að skilgreina hugtök sín á nákvæmari hátt. Einn helsti kosturinn væri að endurtaka tilraunirnar. Ef hugtök eru skilgreind á sem nákvæmasta hátt, eiga aðrir rannsakendur að geta endurtekið nákvæmlega sömu tilraun og fengið svipaðar niðurstöður. Árangursríkar endurtekningar framkalla því aukna trú á ákveðnar rannsóknar niðurstöður. Ef ekki tekst að endurtaka tilraun og framkalla svipaðar niðurstöður er þörf á frekari rannsóknum til að koma í veg fyrir ósamræmið. Ef notaðar eru örlítið ólíkar aðgerðarbindingar á hugtökum sem engu að síður framkalla sömu niðurstöður eykst alhæfingargildi niðurstöðunnar. Þetta ferli er skilgreint sem samleitnar aðgerðir (e. converging operations) og vísar til þess að tengdar en ólíkar rannsóknargreinar eða rannsóknaraðferðir, skilgreina og takast á við ákveðið vandamál og styðja allar við sameiginlegar niðurstöður.

Nánar er fjallað um replication á blaðsíðum 315 og 347 í kennslubókinni.

REPRESSION

Repression – Bæling (405 407-408)

Repression eða bæling er einn af varnarháttum í kenningum Sigmund Freud og er einnig algengasti varnarhátturinn. Bæling er einn af varnarháttum sjálfsins þar sem hugsanir, langanir og erfiðar minningar eru bældar niður í undirmeðvitund þannig að við erum ekki meðvituð um þær. Þetta er gert svo að einstaklingur finni ekki fyrir togstreitu milli sjálfsins og yfirsjálfsins. Bæling getur verið gerð bæði ómeðvituð og meðvituð.

Atferlissálfræðingar reyndu að skilja sálgreiningu með því að yfirfæra sálgreiningu á atferlisstefnuna. Hjá atferlissálfræðingum var bæling ekki eitthvað ómeðvitað afl sem að réði við óviðeigandi hugsanir og ýtti þeim niður í undirmeðvitund, heldur var bæling frekar svörun við neikvæðum minningum, með því að einfaldlega hugsa ekki um þær. Bæling var í rauninni eins og í skilyrðingu, það að hugsa ekki um atburðinn var skilyrt við það að útrýma kvíðanum sem var tengdur við atburðinn sem olli kvíðanum. Þannig að á meðan þú hugsaðir ekki um atburðinn, þá varstu ekki kvíðinn.

RESISTANCE

Resistance – Viðnám

Bls. 401.

,,In Freudian psychoanalysis, occurs when a person is unable to free associate; this indicates (to a Freudian) the persence of repressed material.”

Í sálgreiningu Freuds, gerist þegar að manneskja er ekki fær um rjúfa tengingu; Þetta bendir til (samkvæmt Freud) tilveru bældra minninga (efnis).

Freud þróaði þessa free association meðferð, en það er þegar sjúklingar segja hvað sem er, sem þeim dettur í hug. Þar sem taugaveiklaðir sjúklingar gátu ekki verið dáleiddir áttu þeir að nota free association aðferðina, hvort sem það væri óþægilegt eða þeir skömmuðust sín fyrir eitthvað, þá áttu þeir að tala frjálslega um allar sínar hugmyndir. Með þessari meðferð komst hann að því að minningar sjúklinganna náðu aftur í barnæsku og margt af því sem þeir voru að bæla var reynsla um viðkomandi um kynferðisleg málefni.

Freud vissi að með free association meðferðinni kæmi alltaf að resistance eða repression þar sem einstaklingurinn hafði lokað á minningar, eða vildi ekki muna eftir óþægilegri reynslu. Freud taldi að í draumum þessara einstaklinga, væri hægt að finna vandamálin sem hrjá þá, ásamt lausnum á þessum tilteknu vandamálum. Þegar einstaklingurinn var að tjá sig um drauma sína, þá var hann í rauninni að tjá sig um ómeðvitaðar langanir sem hann hafði.

RESONANCE THEORY

Resonance theory

Tæknilega hugtakið á ensku

Resonance theory.

Hugtakið þýtt á íslensku

Samsveiflun/Meðsveiflun.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku

Theory of hearing associated with Helmholtz; proposed that different frequencies of sound stimulated receptors located in different places along the basilar membrane of the cochlear (found in the inner ear).

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku

Kenning um heyrn, Helmholtz lagði fram þá tillögu að mismunandi tíðni hljóðs örvaði viðtaka staðsetta á mismunandi stöðum meðfram grunnhimnu kuðungsins.

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu

Hermann von Helmholtz.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni

Bls. 69-70.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu

Sérhver tíðni sem við heyrum hefur sinn viðtakastað á grunnhimnu okkar í kuðungnum.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu

Specific energy of nerves.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli

Hægt er að staðsetja háa tíðni á grunnhimnunni nálægt ,,the oval window” og láa tíðni nálægt ,,the apex”. Þetta segir okkur það að tíðnin lendir ekki bara eitthvers staðar á himnunni heldur eru viðtakar staðsettir á mismunandi stöðum á himnunni sem taka við boðunum.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

RETROACTIVE INHIBITION

Retroactive inhibition / Afturvirk hömlun

1. Tæknilega hugtakið á ensku: Retroactive inhibition.

2. Hugtakið þýtt á íslensku: Afturvirk hömlun.

3. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku: Interference from some activity that intervenes between the learning of a list of stimulus items and its recall.

4. Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku. Hömlun á einhverri starfsemi sem kemur á milli þess að læra lista af áreitum og og upprifjun þess.

5. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu Johannes Müller og Alfons Pilzecker.

6. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni Blaðsíða 120 í bókinni.

7. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu Þegar það sem þú gerir milli þess að læra lista af orðum og rifja hann upp er truflað.

8. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt hugtakinu) Framvirk hömlun er hugtak sem líkist hugtakinu Afturvirk hömlun, en það er þegar fyrra nám hefur áhrif á það síðara. Dæmi: Ég læt þig læra lista af orðum, daginn aftir mannstu 80% af honum, en svo læt ég þig fá annan lista, þú mannst bara 70% af honum af því að fyrst listinn er að hafa áhrif á að þú munir lista númer 2.

9. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli. Dæmi um afturvirka hömlun: Þú færð lista af 10 orðum, átt svo að sofa í tvo klukkutíma, og þegar þú vaknar áttu að rifja hann upp. Afturvirk hömlun er þá þegar ég trufla klukkutíma svefn þinn og það hefur áhrif á minni þitt því þá eru fleiri áreiti að trufla þig.

SSSSSSSSSS

S-O-R MODEL

S-O-R model

1. Tæknilega hugtakið á ensku Stimulus – Organism – Response model. 2. Hugtakið þýtt á íslensku. Áreiti – lífvera – svörun (hegðun) líkan.

2. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-553). Proposed by Woodworth to recognize the importance of the organism intervening between stimulus and response.

3. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku. Lagt til af Woodworth til að leggja áherslu á mikilvægi lífveru sem er á milli áreitis og viðbragðs.

4. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu. Woodworth.

5. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni ( nota ‘’index’’) Blaðsíðu 231 og 464.

6. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Það að lögð sé áherslu á lífveruna sem kemur með viðbragð í kjölfar áreitis. Að lífvera geti brugðist við á mismunandi hátt við sama áreitinu eftir hugarástandi.

7. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andsætt) hugtakinu. S – R model. (stimulus response model). Það að lífvera sé ekki tekin með inn í myndina. Aðeins áreiti og viðbragð en ekki að munur sé á viðbragði á milli lífvera.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli. Alltaf þegar Siggi litli sér tölvuleik verður hann spenntur og fer að leika sér í honum. Þegar mamma hans Sigga sér hann spila tölvuleiki þá skammar hún hann. Næst þegar Siggi sér tölvuleik (eftir skilyrðingu) vill hann ekki spila tölvuleikinn því að mamma hans skammaði hann síðast þegar hann spilaði. Þar með erum við með tvö mismunandi viðbrögð við sama áreitinu.

SAVINGS METHOD

Savings method

er hugtak í tengslum við Ebbinghaus og rannsóknir hans á minni.

„The most famous of the studies completed by Ebbinghaus concerned the rate of forgetting for information that had already been learned. Here, Ebbinghaus relied on an ingenious measure of recall that he called the savings method, which enabled him to measure memory after the passage of time, even if, initially, nothing could be recalled after the interval.” Bls. 117.

Hermann Ebbinghaus var með rannsóknir á svipuðum tíma og Wundt. Hann framkvæmdi rannsóknir sem voru miklu hlutlægari. Hann vildi skoða minni. Hann lærði lista af orðaleysum og síðan skoðaði hann hvað það tók langan tíma að gleyma. Með því að skoða minnið notaði hann aðferð sem hann kallaði savings method.

Hugtakið má finna í bókinni á bls. 117 í 4 kafla. Hugtak sem tengist savings method er Ebbinghaus forgetting curve sem útskýrir það sama, sjá mynd.

Dæmi: Hann lærði orðalista utan að og beið í 19 mín. og þá datt frammistaðan niður í 60%. Hann beið í klst. og þá var hann kominn niður fyrir 50%. Eftir 2 daga var hann kominn niður í sirka 30% frammistöðu og þessi 30% sem einstaklingur man eftir 2 daga, þær upplýsingar haldast. Þannig að læra upplýsingar utan að er ekki góð leið uppá minni.

Minni virkar þannig að þú manst miklu betur þegar þú ert að nota upplýsingar, vinna með þær og tengja þær vel.

SCHEMATA

Schemata 14:446

,,Term used both by Piaget and Bartlett to refer to hypothetical mental structures that represent knowledge” (bls. 533). Hugtak notað af Piaget og Bartlett til að vísa í ímyndaða andlega formgerð sem standa fyrir þekkingu.

Þetta hugtak kom frá Frederick C. Bartlett, hann notaði orðið schemata sem er í raun orðið schema nema í fleirtölu. Barlett vildi að í rannsóknum á minni ætti að einblína betur á eiginleika minnis frekar en að einblína á eiginleika efni áreitisins. Hann vildi meina að minnið væri meira en samblanda af endurtekt og æfingu ásamt því að við flokkum það sem við munum í einhverja heild sem er minnistæð og kallar hann það schemata. Hann sagði að schema væri virkt efni af eldri viðbrögðum okkar eða reynslu.

Við höfum þróað með okkur schemu um flest allt í umhverfinu. Schema eru bakgrunnupplýsingar sem við höfum um umhverfið. Þegar við komum í búð þá vitum við hvar við eigum að borga og þegar við erum í afmælisboði þá vitum við hvernig við eigum að haga okkur. Þetta höfum við lært með árunum og kallast það schema. Það merkilega við schemu er það að þær eru mjög mismunandi eftir hvar í heiminum við ölumst upp og hvernig nær umhverfið okkar er.

Til dæmis, við þróum með okkur schemu um hluti sem tengast dauðanum. Schema hefur áhrif á okkar sjónarhorn á málum sem tengjast dauðanum og litar minningar okkar af hlutum sem tengast dauðanum. Við lærum hvernig við eigum að haga okkur þegar við tölum um dauðann eða förum í jarðafarir. Fólk með mismumandi reynslu og kemur frá mismunandi menningu hefur mjög ólíka schemu um dauðann og hvernig ber að haga sér í kringum þá reynslu að missa einhvern. Sumstaðar í heiminum er það t.d. hefð og virðing við þá látnu að grafa upp lík ástvina sinna og klæða það upp á nýtt og greiða áður en þau eru grafin aftur niður í jörðina. Þetta er gott dæmi um mismunandi schemu því hér á landi er það talin vera mjög mikið óvirðing í garð þeirra sem látnir eru að grafa þá aftur upp.

Myndin útskýrir hvernig schemu virka hjá okkur, við heyrum einhvern tala um nýja sportbílinn sinn og byrjum strax að sjá fyrir okkur þessa hluti sem við tengjum við sportbíl. Schema okkar gæti verið sú hugsun að sportbíll sé dýr, hraðskreiður, glansandi og lítill.

SCHOOL PSYCHOLOGY

School psychology (bls. 417).

Hugtakið school psychology eða skólasálfræði er skilgreint í bókinni A history of modern psychology á þennan hátt:

„Field of psychology concerned with the development of

                        programs treating children and adolescents with school-

                        related problems (e.g., learning disabilities); pioneered by

                        Witmer, although he did not use the term” (bls. 533).

Skilgreiningin er þýdd svona: „Grein innan sálfræðinnar sem leggur áherslu á að þróa leiðir til þess að hjálpa börnum og unglingum með vandamál sem tengjast skólanum (t.d. námsörðugleika); Witmer var frumkvöðull í þessu þó svo að hann hafi ekki notað hugtakið.”

Skólasálfræði er einskonar samblanda af nokkrum greinum innan sálfræðinnar þar stuðst er við kenningar úr námssálfræði, þroskasálfræði, klínískri sálfræði, félagssálfræði og atferlisgreiningu. Þessar kenningar eru svo hagnýttar til að búa til aðferðir til að aðstoða þessa nemendur.

Hlutverk skólasálfræðinga er að sjá til þess að námsumhverfi barna og unglinga sé gott. Á Íslandi eru skólasálfræðingar starfandi við alla grunnskóla og er börnum vísað til þeirra þegar talið er að þau þurfi á meiri stuðning að halda. Þetta er gert í samráði við kennara og foreldra til að tryggja að hagsmunum nemenda sé gætt.

Börn sem eiga við raskanir að stríða, t.d. ADHD og einhverfu, fara oft fyrst til skólasálfræðinga vegna námsörðugleika þar sem þeim er svo vísað í áframhaldandi greiningarferli.

SCIENTIST-PRACTITIONER MODEL

Scientist-practitioner model (13: 421): Out of the Boulder conference came a blueprint for clinical training that was designed to balance what Shakow saw as the three primary types of expertise that any clinical psychologist should have-they should be experts in the diagosis of mental disorders, they should be skilled psychotherapists, and they should be able to complete high-quality empirical research. The „Boulder model,“ because it combined training in the science and in the practise of psychology, came to be known as the scientis-practitioner model of clinical training (kóperað af bls. 421)

Íslensk þýðing: Rannsóknar-kliníska módelið: Eftir Boulder ráðstefnuna kom áætlun um kliníska þjálfun sem átti að leggja jafn mikla áherslu á það sem Shakow sá sem þrjár meginsérfræðiþekkingar sem klinískir sálfræðingar áttu að hafa. Þeir áttu að vera sérfræðingar í greiningu geðraskana, þeir áttu að vera hæfileikaríkir geðmeðferðaraðilar og áttu að geta framkvæmt vísindalegar rannsóknir af háum gæðaflokki. Boulder módelið varð þekkt sem rannsóknar-kliníska módelið vegna blandaðri þjálfun í rannsóknum og klinsíkrar sálfræði.

Rannsóknar-kliníska módelið er sem sagt sú blanda sem sálfræðinám átti að vera byggt á. Sálfræðinemar áttu bæði að vera færir í rannsóknum og í klinískum meðferðum.

SECONDARY REINFORCER

Secondary reinforcer - Afleiddir styrkir (363-364)

Frumstyrkir eru áreiti sem eru í eðli sínu styrkir því þeir tengjast líffræðilegum þörfum, eins og matur er í eðli sínu frumstyrkir því hann er tengdur við frumþörfina svengd og vökvi er tengdur við frumþörfina þorsta. Aftur á móti eru afleiddir styrkir ekki beintengdir við frumþarfir, en hægt er að nota þá á mjög hvetjandi hátt. Best er að lýsa afleiddum styrki með dæmi. Til dæmis peningum.

Peningar hafa ákveðið gildi þar sem hægt er að kaupa hluti með þeim. Aftur á móti ef peningarnir hefðu ekkert gildi þá væru engin not fyrir þá. Þannig er hægt að styrkja einstakling t.d. með launum. Hann vinnur og fær laun fyrir vinnuna. Fyrir peninginn getur hann fullnægt frumþörfum sínum eins og með því að kaupa mat. Afleiddir styrkir eru þannig tengdir við frumstyrki. Gildi afleidds styrk eru lærð með reynslu, það er þú verður að læra að peningar hafa ákveðið gildi, til þess að þeir virki sem afleiddur styrkir fyrir þig.

Annað dæmi: Segjum sem svo að þú hefur skilyrt fugl þannig að í hvert sinn sem að þu gefur honum mat þá heyrist píp. Á endanum yrði það orðið þannig að í hvert sinn sem fuglinn heyrði píp, þá myndi hann búast við að fá mat. Þannig er pípið orðið að afleiddum styrki fyrir fuglinn.

SECONDARY TRAIT

Secondary trait (14:472): Secondary traits are the less obvious characteristics (than central traits), manifested in relatively few behaviors, and perhaps known only to close friends of an induvidual.

Afleiddir eiginleikar eru ekki eins augljósir eiginleikar (eins og aðal eiginleikar), sem sjást ekki mikið í hegðun, og kannski aðeins nánir vinir manneskjunnar þekkja. Gordon Allport (1897-1967) rannsakaði persónuleika mikið. Hann taldi eiginleika vera minnsta eining persónuleikans. Hann skipti eiginleikum í höfuðeiginleika (e. cardianl traits), miðeiginleika (e. central traits) og afleidda eiginleika. Afleiddir eiginleikar manneskjunnar eru þeir eiginleikar sem kannski aðeins nánir vinir vita um og koma ekki oft upp á yfirborðið á meðan mið og höfuðeiginleikar eru augljósari. Dæmi um afleidda eiginleika manneskju eru þá kannski að hún sé feimin eða kvíðin í vissum aðstæðum.

SEDUCTION HYPOTHESIS

Seduction hypothesis (íslensk þýðing er misnotkunartilgáta eða sifjaspellskenning)

Misnotkunartilgátan eða sifjaspellskenningin spratt hjá Sigmund Freud þegar að hann var að rannsaka sefasýki einnig þekkt sem móðursýki. Freud varð staðráðinn því að óleyst kynferðisleg vandamál væru rótin að vanda sjúklinga hans. Þegar að sjúklingar hans voru að tjá sig óþvingað um æsku sína og lýsa fyrir honum draumum sínum, þá varð Freud var við að algengt var sjúklingar hans ættu það sameiginlegt að hafa orðið fyrir kynferðislegri misnotkun á unga aldri. Upp úr 1980 hafði Freud heyrt svo mörg svona samskonar dæmi að hann lagði fram þessa kenningu um “Misnotkunartilgátuna”.

Móðursýki taldi Freud örsakast af misnotkun í æsku af höndum foreldra eða öðrum fullorðnum einstaklingi. Freud taldi að vegna þess að barnið hefði engan skilning á þvi hvað hefði gerst á þessum tímapunkti, þá myndi barnið ýta frá sér reynslunni og myndi grafa upplifuninna í undirmeðvitundinni. Einhverntímann eftir kynþroskan þegar einstaklingurinn færi að skilja og upplifa kynóra. Þá færi löngu grafin minningin af misnotkun að koma upp á yfirborðið og myndi birtast í einu eða fleiri einkennum af móðursýki.

SELECTIVE FILTER

Selective filter

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Selective filter.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Sértæk (athyglis) sía.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

For Broadbent, a model of selective attention emphasizing our tendency to separate information on the basis of physical characteristics (e.g., pitch) and then focus on one message while filtering out other ones.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Frá Broadbent, módel af sértækri athygli þar sem lögð er áhersla á tilhneigingu okkar að aðskilja upplýsingar á grunni efnislegra einkenna t.d tónhæð eða að einbeita sér að einu skilaboði á meðan við síum út aðrar upplýsingar.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Donald Broadbent.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”).

Blaðsíða 455.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Það að við getum einbeitt okkur að ákveðnu áreiti eins og að rödd eins einstaklings í miklum hávaða.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Cocktail party effect er þegar einstaklingar beina athygli að einu áreiti og koma í veg fyrir að þeir beini athygli að öðru áreiti á meðan.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Siggi fór á kaffihús með Írisi vinkonu sinni. Það voru mjög margir að tala í kringum þau og tónlistin var há en einnig kom hávaði frá eldhúsinu. Samt gat hann hlustað á Írisi með að sía röddina hennar úr hávaðanum.

SELF-ACTUALIZATION

Self-actualization (sjálfsbirting)

For humanistic psychologists, a state in which people have reached their full potential.

Fyrir mannúðarsálfræðingum, ástand þar sem manneskjan hefur náð sínum æðstu möguleikum.

Upplýsingar um hugtakið er að finna í 13. kafla, á bls. 428-429 í bókinni A History of Modern Psychology eftir C. James Goodwin.

Útskýring

Sjálfsbirting er afar stórt hugtak innan mannúðarsálfræði. Mannúðarsálfræðin er í raun andstæða atferlisstefnu og var mótuð sem einskonar uppreisn gegn gildum hennar, en mannúðarsálfræðingar telja þau gildi „vélræn“. Stefnan gerir meðal annars út á frjálsan vilja og leit fólks að tilgangi og hamingju.

Einn þekktasti mannúðarsálfræðingurinn var Abraham Maslow (1908-1970). Hann kom meðal annars með hugmyndina að þarfapýramídanum (hierarchy of needs), en í þeim pýramída situr sjálfsbirting efst (sjá mynd). Sjálfsbirting er skilgreind sem það viðvarandi ástand að nýta hæfileika og möguleika til fulls með það í huga að uppfylla einhvern tilgang eða markmið manneskjunnar. Samkvæmt Maslow minnkar þetta átök innan manneskjunar, gerir hana heilrænni og kemur henni í sátt við sjálfa sig.

Það er ekki sjálfgefið að ná sjálfbirtingu því til að komast á það stig pýramídans þarf þörfum allra hinna stiganna að vera svarað. Sjálfbirt manneskja hefur því náð að sinna öllum sínum líffræðilegum þörfum, finnur fyrir öryggi og umhyggju fjölskyldu og vina auk þess sem hún hefur traust á eigin getu og hæfileikum. Ef hún missir hins vegar umhyggju aðstandenda sinna (til dæmis vegna rifrildis) hefur það neikvæð áhrif á sjálfstraustið og sjálfsbirting næst ekki. Hún er sem sagt föst í að reyna að koma aftur jafnvægi á þriðja stigi pýramídans og kemst ekki ofar fyrr en því er náð.

Manneskja sem nær sjálfsbirtingu hefur náð æðsta stigi tilverunnar. Að mati Maslow er þetta fólk sem nær langt á sínu sviði og deilir ýmsum eiginleikum, eins og til dæmis sjálfstæði, skapandi og siðferðislegri hugsun og réttri sýn á raunveruleikann. Auk þess ná þessir einstaklingar svokölluðum hámarks upplifunum (peak experiences), sem lýsa sér með svakalegri! gleði eða ánægju.

Með hugmyndinni um sjálfsbirtingu er lögð áhersla á það jákvæða sem drífur einstaklinginn frekar en að skoða of náið hið neikvæða (leggja áherslu á geðsjúkdóma og óheilbrigði). Þetta hefur svo verið tekið lengra í svokallaðri jákvæðri sálfræði, sem leggur einnig áherslu á hamingju og jákvæðni í lífi einstaklingsins. Sjálfsbirting og mannúðarsálfræði voru afar vinsæl upp úr 1960 fram á áttunda áratuginn en hafa alltaf verið mikið gagnrýnd (aðallega fyrir óskýra stefnu og gildi) og því aldrei tekin fullkomlega í sátt.

SELF PSYCHOLOGY

Self psychology - Sjálf sálfræði (191-192)

Mary Whiton Calkins var fyrst til að uppgötva sálfræði sjálfsins. Hún vildi meina að sjálf sálfræði væri samrýming á formgerðar/structural og virkni/functional sálfræði. Þrátt fyrir að Calkins hafi “uppgötvað” sjálfsálfræði, þá var hún samt sem áður undir miklum áhrifum frá mentor sínum William James.

Samkvæmt Calkins var meðvitað sjálf það sem sálfræðin ætti helst að einblína á, því að það væri aðal fókus sálfræðinnar. Calkins útskýrði sjálf-sálfræði þannig að ekki væri hægt að skilgreina sjálfið, heldur aðeins væri hægt að útskýra það. Sjálf sálfræðin lítur inná við, er persónuleg og hún leitast við að skilja sjálfið sem persónu eða lifveru þar sem mikil áhersla er á tengsl einstaklingsins við umhverfið. Þessi persóna eða lífvera er með meðvitund og hún getur upplifað og reynt hluti, og drífur eða er drifin áfram.

Í þessu kerfi sjálf-sálfræðinnar þá er það sjálfið og svo hlutir fyrir utan sjálfið sem tengjast, og það eru þessi tengsl sem skipta máli. Calkins vildi meina að sjálfið væri einstakt, eins og ég er ég og þú ert þú. En hún vildi einnig meina að sjálfið væri nákvæmlega eins hjá manneskju, það er “ég er sama sjálfið og ég var þegar ég var 12 ára”, en að sjálfið væri einnig breytilegt, “ég sem fullorðið sjálf, er öðruvísi en 10 ára sjálf”. Það er, manneskjan hefur sama sjálfið, en það breytist með reynslu og því að hafa upplifað hluti.

SENSORY APHASIA

Sensory aphasia/skynjunarmálstol

“A disorder characterized by the inability to comprehend speech; while there is no difficulty in producing speech, the speech product is incoherent and/or illogical”.

Röskun sem lýsir sér í vanhæfni í því að skilja talað mál; á sama tíma og það er enginn vandi fyrir einstaklinginn að tala sjálfur, þetta er samhengislaust og/eða órökrétt.

Sensory aphasia, 81.

Helstu fræðimenn: Carl Wernicke.

Carl Wernicke var þýskur taugasérfræðingur, meinafræðingur og geðlæknir sem gerði merkilegar uppgvötanir um virkni heilans.

Einstaklingar sem greinast með skynjunarmálstol eiga yfirleitt mjög erfitt með skilja hvað aðrir eru að segja og virðast sjálfir ekki geta tjáð sig svo aðrir skilja. Talmál hjá þessum einstaklingum hefur þá yfirleitt enga merkingu en samt sem áður hafa þeir hafa getuna til að tjá sig rétt. Það er að segja þeir geta notað rétt málfar, nota málið reiprennandi og greina rétt á milli orða. Carl Wernicke nefndi þessa röskun skynjunarmálstol svo hægt væri að aðgreina hana frá annarri röskun, motor aphasia.

Motor aphasia er röskun sem lýsir sér sem svo að einstaklingur getur ekki fullmótað hugmyndir sínar í orðum. Það er hann getur hugsað eitthvað til enda sem er röklegt/skynsamlegt en getur ekki tjáð það í orðum svo það sé skiljanlegt. Samt sem áður er greind viðkomandi ekki óeðlileg miðað við meðalgreind og ekkert séð að raddsviðinu.

SERIAL LEARNING

Serial learning.

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Serial learning.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Raðnám.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

Procedure used by Ebbinghaus that involved memorizing a list of verbal stimuli (e.g., nonsense syllables) and then recalling them in the exact order of presentation.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Aðferð sem Ebbinghaus notaði sem fólst í því að leggja á minnið lista af orðum, t.d orðaleysur og svo rifja þau upp í réttri röð sem einstaklingur lærði þau.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Hermann Ebbinghaus.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”).

Blaðsíða 115.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Að læra og rifja upp röð af lista í nákvæmri röð. Mannst best það sem er fremst og í endanum en ruglast í miðjunni.

2. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Free recall / frjáls endurheimt. Lærir orð og mátt rifja þau upp í hvaða röð sem þú vilt.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Nemandi er að reyna læra lista af öllum forsetum sem hafa verið við völd, byrjar á fyrsta og þylur svo áfram.

SERIAL ORDER PROBLEM

Serial order problem

1. Tæknilega hugakið á ensku. Serial order problem.

2. Hugtakið þýtt á íslensku.

Raðnáms vandinn.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

The problem of explaining sequences of behavioral events in neurological terms; proposed by Lashley as a problem not solvable by tradtitional S-R behaviorist models.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Vandinn við að útskýra röð hegðana í taugafræðilegum skilningi. Lagt til af Lashley sem vandamál við hefðbundnum Áreitis-Svarana líkönum sem atferlissinnar gátu ekki útskýrt.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Lashley.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”). Blaðsíður 449 - 450.

2. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Vandinn að það er ekki hægt að útskýra röð atburða einungis með taugafræðilegum skilningi. Ekki það sem Lashley meinti.

3. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Serial order. Röð atburða sem eru framkvæmdir í einu ákveðnu verkefni.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli. Að spila á fiðlu gerist svo hratt að það er ekki „tími” til að bíða eftir taugafræðilegu viðbragði til að vita hvað gerist næst.

2. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

SERVICEABLE ASSOCIATED HABITS

Serviceable associated habits (gagnsemistengdar venjur?) (bls. 143).

Darwin´s belief that emotional expressions were the product of evolutionary forces; certain expressions (e.g., sneer) originally had some survival function.

Hugmyndir Darwins um að tilfinningatjáning væri afleiðing þróunarlegra afla; ákveðin líkamstjáning, t.d. hnerri, hafði upphaflega afkomugildi.

Árið 1872 gaf Charles Darwin út bókina The Expressions of the Emotions in Man and Animal. Í bókinni fjallar Darwin um kenningu sína um þróunarlegt gildi tilfinninga og tjáningu þeirra, og skiptist kenningin niður í 3 lögmál. Serviceable associated habits var fyrsta af þremur lögmálum sem fjallað var um í bókinni en samkvæmt því var tilfinningaleg tjáning upphaflega gagnleg og hafði afkomugildi. Sem sagt voru þetta fyrst einungis líkamleg viðbrögð við aðstæðum/áreiti, eða nokkurs konar aðlögunarhæfni. Með tímanum þróuðust viðbrögðin og fóru að tengjast öðrum aðstæðum sem voru þó líkar þeim sem kallaði viðbrögðin fram til að byrja með. Samkvæmt Darwin hefur til dæmis það að sýna tilfinningalegu tjáninguna að vera hissa, það einkenni að opna augun meira og lyfta brúnum, afkomugildi þar sem áður fyrr þurfti fólk að finna ástæðu þess að því brá eða varð hissa til að geta forðast hættu. Með því að lyfta brúnum og opna augun enn frekar erum við að víkka sjónsvið okkar og auka líkur á að við komum auga á hættu sem við gætum þurft að forðast, og þannig auka lífslíkur okkar.

SEXUAL SELECTION

Sexual selection

1. Tæknilega hugakið á ensku. Sexual selection.

2. Hugtakið þýtt á íslensku. Kynferðislegt val.

3. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

Darwins theory, expressed in his Descent of Man, that mate selection is influenced by factors (e.g coloration), not necessarily relevant for natrual selection, that favor one male over another in the competition for females.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku. Kenning Darwins, sem kom framm í bók hans Descent of man. Að makaval er undir áhrifum ákveðinna þátta t.d hárlit, en ekki endilega einhvað sem skiptir máli fyrir náttúruval, sem lætur einn mann vera æðri örðum manni í keppni um konur.

2. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu. Charles Darwin.

3. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”). Blaðsíða 141.

4. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu. Þú laðast að einhverjum ákveðnum eiginleikum í maka sem gerir hann meira aðlaðandi en annar maður. En skiptir í raun ekki í máli fyrir afkomu hans.

5. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

When females choose their male partners, it is called intersexual selection, and when males fight over access to females it is called intrasexual selection.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli. Stél á páfuglum er aðeins til að laða að maka.

10.       1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

SIGN-GESTALT

Sign-gestalt/ Tákn-gestalt

“For Tolman, intervening variable referring to learned relationships between stimuli and an animal’s expectation about the consequences of choosing path A over path B.”

Fyrir Tolman, inngrips breyta sem á við lært samband á milli áreitis og væntinga dýra til afleiðingana af því að velja leið A yfir leið B.

Sign-gestalt, 352.

Helstu fræðimaður þessarar kenningar var Edward C. Tolman. Hann var kenningasmiður og hafði mikil áhrif á námssálfræði. Hann lærði verkfræði hjá MIT og lærði svo Gestalt sálfræði með Koffka árið 1912. Hann fékk doktorsgráðu árið 1915 frá Harvard og vann mikið með nemendum sínum og segist hafa fengið margar helstu hugmyndirnar sínar frá þeirri reynslu.

Helstu rannsóknir hans voru með rottum í völundarhúsum. Í kenningu hans um tákn-gestalt, setti hann fram þá tilgátu að það eru þrjár reglur til náms sem virka saman sem gestalt. Þessi tákn innan tákn-gestalt eru þá markmið hegðunar, merki fyrir aðgerð og innri ferla og sambönd. Hann sagði að nám væri samansett af þessu öllu og þetta væri oft sett upp í hugræn kort.

Þegar hann vann með rottum þá áttaði hann sig á rotturnar þróuðu með sér ákveðnar væntingar, það er sumar sjónrænar vísbendingar voru tengdar ákveðnum útkomum. Tákn-gestalt var þá orðið sem var notað yfir þessar vísbendingar. Rottan endaði þá með að þróa með sér hugræn kort.

SIMILARITY

Similarity

Gestalt organizing principle of perception, a tendency to percieve that objects resembling each other „belong“ together.

Líkindi Heildræn skipulagsregla skynjunar, sú tilhneiging að skynja að hlutir sem líkist hvor öðrum séu flokkaðir saman.

Líkindi (e. similarity) er ein af gestalt-reglum skipulagningar sem felur í sér grunnreglur sem ákvarða hvernig fyrirbæri er skipulagt í heildrænan og merkingabæran hlut. Þessi heildrænu-lögmál um skipulagningu (e. gestalt organizing principles) voru fyrst sett fram af Wertheimer og eru nú þekktar í almennum sálfræðibókum þegar fjallað er um skynjun. Þegar aðstæður eru óljósar gera gestalt-reglurnar okkur kleift að nýta okkur bestu ágiskunina um eðli hlutarins sem við erum að skynja. Meðal þekktustu gestalt-reglnanna fyrir utan similarity eru t.d. proximity; hversu nálægt hlutir eru hvor öðrum og lokun; að fylla inn í eyður og skynja heildrænan hlut.

Similarity er sú tilhneiging að flokka hluti sem líkjast hver öðrum saman. Hlutir sem hafa ólík einkenni eru vanalega ekki skynjaðir sem sami hluturinn. Heilinn metur hversu líkir hlutirnir eru til að greina á milli hluta sem skarast eða eru samliggjandi. Á þann hátt greinir heilinn hvort hluturinn er sá sami eða sitthvor hluturinn. Gott dæmi um hvernig við greinum á milli hluta í hinum raunverulega heimi er um bónda sem hefur ræktað stórt land sem er leigt út til smábónda. Hver bóndi hefur sinn stíl á því hvernig hann plantar uppskerunni og því er hægt að greina á milli akranna byggt á útliti þeirra. Annað dæmi er garður með sömu tegund af blómum sem eru þó með ólíkan lit. Þau blóm sem eru eins á litinn eru flokkuð saman.

Wertheimer og þeir sem aðhylltust gestalt-reglurnar töldu að þessar reglur væru eðlislægar öllum hlutum í heiminum, þ.e. að skynkerfi okkar eru hönnuð til gera bestu ágiskunina.

Nánar er fjallað um similarity á blaðsíðu 289 í kennslubókinni.

SOCIAL CONTRACT

Social contract – Bls. 37 (Félagslegur samningur)

,,Proposal that an implied contract exists between government, which provides for the common good, and the governed, which agrees to follow laws, pay taxes, and so on.”

Tilaga um að óbeint samband eigi sér stað á milli stjórnvalda, sem sjái fyrir almannaheill og almennings sem samþykkir að fylgja lögum, borga skatta og svo framvegis.

Locke developed a liberal political philosophy based on tolerance of dissent and the right of the people to determine how they would lead both their worldly and their more spiritual lives, and in particular, how they would be governed. In his best-known political work. Two Treatisies on Government, he described social contract between government and the people. The government would agree to govern wisely and protect the common good of its citizens; the citizens in turn would agree to support the government and participate in it. Citizens failing to do so could expect the government to act against them (e.g., throw them in jail for not paying taxes). On the other hand, governments failin their end of the bargain expect to be overthrown by the people and replaced by a more just government.

SOCIAL DARWINISM

Social Darwinism

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Social Darwinism.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Félagslegur Darwinimi.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

The belief that evolutionary forces were natural and inevitable and that any attempt to disrupt them (e.g. by creating programs for the poor) was misguided and doomed to failure; associated with Spencer.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Sú trú að þróunarleg öfl voru náttúruleg og óhjákvæmileg og að allar tilraunir til að raska þeim (t.d. með því að búa til áætlanir fyrir fátæka) væru reistar á röngum rökum og dæmd til að mistakast; tengt við Spencer.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Herbert Spencer: Kom með survival of the fittest (ekki Darwin).

Charles Darwin.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”).

Bls. 215 – 216.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Félagslegur Darwinismi er nútíma heiti á ýmsum kenningum um samfélagið sem komu í Bandaríkjunum og Evrópu í kringum árið 1870.

Félagslegir Darwinistar færa yfirleitt rök fyrir því að hinir sterku vaxi af auði og völdum á meðan hinir veikari tapi. Mismunandi félagslegir darwinistar hafa mismunandi skoðanir um hvaða hópar eru sterkir og veikir. Þeir hafa líka mismunandi skoðanir um þá nákvæmu verkfræði sem nota ætti til að upphefja hina sterku og refsa hinum veiku.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Kenningin um félagslegan Darwinisma leitaðist við að beita líffræðilegum hugtökum um náttúrulegt val og að þeir hæfustu lifi af (survival of the fittest) á félagsfræði og pólitík.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Sem dæmi má nefna að félagslegir Darwinistar þvinguðu trúarleg viðskipti.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

SPECIES PROBLEM

Species problem= Tegund vandamála Tæknilega hugtakið á ensku: Problem of the origin of species, addressed by Enlightenment thinkers faced with increasing uncertainty over Biblical accounts. Þýðing: Uppruni vandamála við tegunda, þar sem upplýsinga hugsuðir standa frammi fyrir vaxandi óvissu á því sem biblían fjallar um.

Hugtak útskýrt: Eitt af vangaveltum vísindarinnar er sú hversu satt það er allt sem stendur í biblíuni um t.d. uppruna jarðarinnar og dýrin. Hvernig gat jörðin komið til með að vera byggð af slíkri fjölbreytni og hvernig öll dýrin komust fyrir í örkina hans Nóa. Allar þessar spurningar urðu að tegund vandamála, stundum einnig nefnt ''leyndarmál leyndardómanna''. Hugtakið er nefnt á einum stað í bókinni, á blaðsíðu 127-128.

SPECIFIC ENERGY OF NERVES

Specific energy of nerves (sérstök taugavirkni) 3:65 ,,Doctrine proposed by Bell and Müller that different sensory nerves convey different qualities; pointed out that we perceive the world indirectly through the action of our nervous systems” (bls. 534).

Meginregla sem var lög fram af Bell og Müller um að mismunandi skyntaugar flytja mismunandi eiginleika; bendir á að við skynjum heiminn óbeint í gegnum hvað gerist í taugakerfinu okkar.

Sir Charles Bell var skoskur skurðlæknir, taugasérfræðingur og heimspekingur. Hann er þekktastur fyrir að finna muninn á milli skyntauga og hreyfitauga og myndirnar hér að neðan sýna að það er þó nokkur munur á útliti þeirra og virkni. Johannes Müller komst svo að því að skyn- og hreyfitaugar væru staðsettar sitthvoru megin við mænuna með því að rannsaka taugavirkni á dýrum. Bell og Müller héldu því fram að allar skyntaugar hafa mismunandi einkenni. Þó svo að við séum með tvær skyntaugar sem líta út fyrir að hafa sömu einkennin og sömu “verkfærin” framleiða þær samt tvær ólíkar tilfinningar. Getum nefnt sem dæmi að skyntaugar í auga virka og bregðast allt öðruvísi en skyntaug í eyra. Bell kom einnig með dæmi um skyntaugar í tungunni, sumar taugar eru næmar fyrir bragði en aðrar snertingu. Þegar þú snertir tunguna með beittum stálpinna þá finnur ein sérhæfð skyntaug hvað pinninn er beittur, önnur skyntaugin finnur að pinninn bragðast eins stál. Ef pinninn, sem hefur tvö áreiti snertir bara eina taug þá mun skynupplifunin fara eftir því hvaða taug áreitið lendir á.

SPIRITUALISM

Spiritualism

Popluar 19th-century belief in the afterlife and in the ability

(Spíritismi/Andatrú) to communicate with the dead; William James was a strong believer that spiritualist claims needed to be evaluated seriously.

Vinsæl trú á 19du öld á eftirlíf og hæfnina til að hafa samskipti við þá látnu; William James trúði því sterklega að það þyrfti að meta spíritisma fyrir alvöru.

Spíritismi, eins og tvíhyggja, er trú á það að heimurinn sé byggður upp af að minnsta kosti tveimur grundvallarefnum; efni og anda. Spíritismi er trú á það að meðvitund lifi af eftir dauða okkar og að það sé hægt að hafa samband við þá dauðu í gegnum miðla. Hugtakið er á bls. 177-178 og 181 í bókinni.

STIMULUS CONTROL

Stimulus control (bls. 371).

Bókin, A History of modern Psychology, skilgreinir hugtakið stimulus control eða áreitastjórnun á blaðsíðu 534 svona:

„In a stimulus environment in which a behavior is reinforced regularly, the stimulus is said to gain stimulus control over the behavior.“

Skilgreiningin er þýdd svona: „Í umhverfi þar sem hegðun er styrkt reglubundið með notkun áreita má segja að áreitið fari að stjórna hegðuninni.“

Alhæfing og aðgreining eru fyrirbæri sem sameina það sem Skinner kallar áreitastjórnun eða stimulus control.

Sem dæmi má nefna þegar verið var að skilyrða rottu til að ýta á slá þá var ljós kveikt í Skinner boxinu eða operant chamber. Með því að deyfa ljósið hægðist á tíðni viðbragða (e. rate of response) og kallast það alhæfing. Með því að styrkja hegðun þegar kveikt var á ljósinu en ekki þegar slökkt var á ljósinu komst Skinner að því sem kallast aðgreining. Þetta þýðir í raun að rottan hefur áttað sig á aðstæðunum.

Áreitastjórnun er sögð gerast þegar lífvera hegðar sér á einn hátt í nálægð áreitis og á annan hátt þegar áreitið er ekki til staðar. Þetta þýðir að ef hún hefur stjórn á áreitinu þá eru líkur á mismunandi hegðun eftir því hvort áreitið er til staðar eða ekki. Til dæmis, nálægð stöðvunaskilta eykur líkur á að hemlunarhegðun eigi sér stað. Annað dæmi, talvenjum einstaklings sem er málglaður í nærveru vina sinna en lætur aldrei í sér heyra í kennslustund er stjórnað af félagslegu umhverfi hans. Einnig má nefna að einstaklingur sem borðar alltaf þegar hann horfir á sjónvarp þá stjórnast matarvenjur af áreitinu að horfa á sjónvarp. Þannig getur það þegar einstaklingurinn fær sér að borða kallað á aukið sjónvarpshorf. En að sama skapi getur sjónvarpshorf kallað á aukna inntöku á mat. Áreitastjórnun eða stimulus control er hugtak sem er notað til að lýsa aðstæðum þar sem hegðun framkallast þegar ákveðið áreiti er til staðar eða ekki.

STIMULUS ERROR

Stimulus Error           To be avoided for proper introspection, according to

Áreitisvilla                  Titchener, this was a tendency to report the products of

(211)                          conscious experience instead of the conscious experience itself.

Til að afreka góða innskoðun, samkvæmt Titchener, átti að forðast áreitisvillu, en áreitisvilla er sú tilhneiging til að tilkynna afurð meðvitaðrar reynslu í staðinn fyrir sjálfa meðvitaða reynsluna.

Áreitisvilla er sú tilhneiging til að skýra frá hlutum með því að lýsa áreitinu sem er til staðar í staðinn fyrir að lýsa þeirri meðvituðu reynslu sem varð til vegna áreitisins. Þegar tré er skoðað, þá væri rétt aðferð að segja frá þeirri skynjun sem maður hefur á trénu, t.d. lögun þess, lit, hreyfingu og áferð. Áreitisvilla væri að tilkynna að maður sjái tré. Til að falla ekki í þessa gildru fannst Titchener mikilvægt að innskoðendurnir væru vel þjálfaðir.

STRUCTURALISM

Structuralism

School of psychology associated with Titchener; focused on identifying the structural elements of human conscious experience, primarily through basic laboratory and introspective methods.

Er skóli sálfræðinnar í tengslum við Titchener; markvisst borin kennsl á að finna grunneiningar meðvitaðrar mannlegrar upplifunar, aðallega með sjálfsskoðun eða tilraunum á rannsóknarstofu.

Formgerðarstefna

Það var Wilhelm Wundt og E. B. Titchener sem komu með nýja nálgun nefnd formgerðarstefna. Það má segja að með tilkomu rannsóknarstofu Wilhelm Wundts hafi rannsóknir á hugarstarfi formlega byrjað. En megintilgangur skóla hans eða rannsóknarstofu var að greina innihald hugans niður í smærri einingar en til þess notaði hann ákveðið form af sjálfsathugun sem hann sjálfur hannaði og kenndi þeim sem tóku þátt. Það var svo nemandi hans E. B. Titchener sem að tók þetta til Ameríku þar sem hann bjó um skeið og kynnti þar formgerðarstefnuna.

Titchener líkti stefnunni við líffærafræði þar sem megintilgangur er að greina líkamann, brjóta niður í smærri einingar til þess að sjá samsetningu hans og virkni. Það er eins og í formgerðarstefnunni þar er hugurinn rannsakaður eða meðvituð upplifun einstaklings er rannsökuð á markvissan hátt með sjálfssskoðun. Reynt er að greina þessa upplifun niður í smærri einingar til þess að fá undirstöðuatriði hugarstarfsins og greinagóða mynd af virkni þess.

Wundt vildi meina að meðvituð upplifun væri samsett úr smærri einingum, sem dæmi sérð þú rós, þú upplifir hana, við skynjum form hennar, lykt, lit og mögulega tilfinningar tengdar henni. Allar þessar litlu einingar eru svo settar saman í eina heild eða eina upplifun. Andstæða formgerðarstefnunnar er virknihyggja en þar er lögð áhersla á virkni hugans frekar en uppbyggingu. Það var William James sem kom með þessa hugmyndafræði og var sett fram sem mótsvar við formgerðarstefnu Wundt en hann vildi ekki skoða einingar hugans hann vildi frekar skoða hugarstarf útfrá hver tilgangurinn væri.

Fjallað er um formgerðarstefnuna á blaðsíðum 23, 110 og 201-214 í kennslubókinni.

SUBVOCAL SPEECH

Subvocal speech: Þögult mál; þar sem varir eru hreyfðar en engu hljóði er varpað.

Watsons’s definition of thinking.

Skilgreining Watson á hugsun.

Atferlissálfræðingurinn John B. Watson taldi árið 1913 að sálfræðin sem fræðigrein þyrfti að færa sig frá innskoðun og í átt að atferlisfræðum. Hann gagnrýndi innskoðun harðlega í fyrirlestri sínum við Columbia háskóla en sagði þar að innskoðun uppfyllti ekki kröfur vísindalegra rannsókna.

Hann taldi að sálfræðingar ættu að hafna öllum hugmyndum um meðvitund. Subvocal speech á við um þær vöðvahreyfingar eða taugaboð sem eiga sér stað í talfærum okkar þegar við hugsum (tal án orða). Watson nefndi rannsóknir sér til stuðnings þar sem titringur á raddfærum var mældur við hugsun. Þetta var hans svar við innskoðun, að hægt væri að mæla hugsun en ekki væri hægt að mæla innskoðun.

Hugtakið kemur fram í 10. kafla á bls. 329. Andstæðan við subvocal speech væri talað mál (að tala upphátt).

SUGGESTION

Suggestion – Sefjun Bls. 394.

,,The ability to uncritically accept an idea or command from another; underlies hypnosis and was central to the view of hypnosis held by Liebeault and Bernheim of the Nancy school.”

Hæfni til þess taka á ógagnrýninn hátt á móti hugmyndum eða skipunum frá öðrum; grunnur dáleiðslu og var miðpuntkur í dáleiðslu Liebeault og Berheims af Nancy skólanum.

Ef við skoðum hugtakið “suggestion” þá er hægt að taka nokkur dæmi um notagildi þess. Sem dæmi er hægt að taka:

• Hefur þú einhvejar tillögur?

• Endilega sendið athugasemdir eða tillögur í póstkassan.

• Ég hef tillögu: hringjum í búðina og spurjum þau úti þetta.

• Mig langar til þess að koma með tillögu.

• Ég mótmæli hans tillögu um að við hefðum ekki átt að hjálpa þeim.

• Að reyna að hvetja fólk til umhugsunar með því að nota tillögur.

• Leikstjórinn notar frekar sterka tillögu heldur en að sýna alveg hvernig morð í myndinni hans t.d. gerðist og hver gerði það.

Þegar einhver gefur þér skipun. Getum tekið dæmi um ef einstaklingur væri í hernum, þá yrði hann að fara eftir fyrirmælum. Á annað borð, er tillaga hugmynd sem bíður uppá valmöguleika. Tökum sem dæmi, að ef þú værir á veitingastað og þjónustustúlkan stingur upp á því að þú fáir þér súpuna á matseðlinum, að hún sé mjög góð. Þá hefur þú val um það, hvort þú farir eftir hennar tillögu eða fáir þér eitthvað annað. Annað dæmi gæti verið að vinur þinn stingi uppá að fara í bíó til þess að sjá bíómynd, þú getur annað hvort tekið þeirri tillögu eða hafnað henni. Þannig í raun og veru eru tillögur hugmyndir sem þú getur annað hvort tekið við eða hafnað, það er undir manneskjunni komið að velja hvað hún vill gera („suggestion - Dictionary Definition“, e.d.)

SURVEY METHOD

Survey method / Könnunar aðferð bls. 153 og 173 í bókinni

Skilgreining úr bókinni á ensku og íslensku

Survey method: Research method that originated with Darwin´s questionnaires on emotion and Galton´s questionnaires on a variety of topics; Galton is normally credited with creating the survey method.

Könnunar aðferð: Rannsóknaraðferð sem á rætur sínar að rekja til spurningalista Darwins um tilfinningar og spurningalista Galtons um ýmiss efni; Galton er venjulega heiðraður fyrir að hafa búið til könnunar aðferðina.

Helsti fræðimaður: Francis Galton.

Francis Galton var fyrstur til þess að nota könnunar aðferð sem aðferð til þess að safna gögnum í rannsóknum. Spurningalistann notaði hann til að kanna mental imagery/huglægar myndir í mismunandi hópum af fólki. Könnunaraðferð er aðferð þar sem ákveðnar spurningar eru valdar og notaðar til að skoða úrtak eða úrtök af einstaklingum. Það hugtak sem er andstætt við spurningarkönnunar aðferð myndi ég telja að væri eigindleg rannsóknaraðferð þar sem ekki er notast við staðlaðan spurningalista heldur frekar opnar spurningar, lítinn hóp af fólki sem talar um viðfangsefnið, eða jafnvel er bara ein manneskja notuð fyrir rannsókina þar sem rætt er við hana einslega og/eða fylgst með hegðun hennar. Í eigindlegum rannsóknum er mun minna af stöðluðum athugunum.

Dæmi um könnunar aðferð er t.d. að ef ég ætla að kanna unglingadrykkju. Ég myndi útbúa staðlaðan spurningalista og leggja fyrir hóp af unglingum. Allir myndu fá sömu spurningarnar, og svo myndi ég vinna úr niðurstöðum.

Hér má sjá dæmi um svarmöguleika í spurningalista.

SYNAPSE

Synapse – Taugamót (bls. 85-86)

Skilgreining

Enska: Physical space between neurons; first proposed by Sherrington.

Íslenska: Sýnilegt bil á milli tauga: fyrst lagt til af Sherrington.

Fróðleikur

Taugamót er örlítið bil á milli símaenda eins taugungs og gripluenda þess næsta. Taugaboðefni flæða yfir taugamótin og setjast á viðtaka í himnu frumunnar/frumnanna handan mótanna.

Sherrington uppgötvaði taugamótin ekki við beinar rannsóknir á þeim heldur dró hann ályktun um tilvist þeirra í kjölfar rannsókna sinna á mænu viðbrögðum. Rannsóknirnar gerði Sherrington á hundum.

Hugtakið synapse eða taugamót kemur frá grísku orða merkingunni “to joing together” eða “að sameina.”

Á undan Sherrington höfðu fræðimennirnir Camillo Golgi og Santiago Ramón y Cajal einnig komið með kenningar um uppbyggingu og tengsl tauga.

SYSTEMATIC DESENSITIZATION

Systematic desensitization (kerfisbundin ónæming)

Behavior therapy procedure in which fear response is replaced by an incompatible response (e.g., relaxation); pioneered by Jones and Wolpe, who named it.

Aðferð í atferlismeðferð þar sem óttasvörun er skipt út fyrir ósamrýmanlega svörun (t.d. afslöppun); frumkvöðlar aðferðarinnar voru Jones og Wolpe en Wolpe gaf aðferðinni nafn.

Í bókinni A History of Modern Psychology eftir C. James Goodwin er hægt að finna upplýsingar um hugtakið í kafla 10, á bls. 335 og í kafla 13 á bls. 426-427.

Útskýring

Sú sem rannsakaði fyrst þessa tegund af atferlismeðferð, án þess þó að gefa henni nafn, var Mary Cover Jones (1897-1987). Síðar kom Joseph Wolpe (1915-1997) fram með þessa tækni og gaf henni nafnið kerfisbundin ónæming.

Kerfisbundinni ónæmingu er beitt gegn fælni. Ferlið fer þannig fram að einstaklingur sem til dæmis þjáist af köngulóafælni er kynntur fyrir vægri útgáfu af áreitinu og er í návígi við það þangað til kvíði af völdum áreitisins dvínar. Eins og sjá má á myndinni hér fyrir neðan þá gæti þetta áreiti til dæmis verið mynd af könguló. Því næst er einstaklingurinn kynntur fyrir áreiti sem er sterkara en upphaflega áreitið, en samt sem áður vægara en sjálft viðfangsefni fælninnar (raunveruleg könguló). Aftur þarf einstak-lingurinn að vera í návígi við áreitið þar til dregið hefur úr kvíða hans. Er þessu svo haldið áfram stig frá stigi þar til einstaklingurinn getur jafnvel haldið á könguló án þess að upplifa verulegan kvíða.

Með frægari tilraunum sálfræðinnar er tilraun John B. Watson (1878-1958) og Rosalie Rayner (1899-1935) á Albert litla. Þau skilyrtu ungabarnið Albert (sem var reyndar ekki raunverulegt nafn hans) til að óttast hvítar rottur með því að tengja þær við hávært hljóð. Ein gagnrýni á þessa rannsókn er sú að í lok hennar láðist rannsakendum að sjá til þess að Albert litli væri í sama andlega ástandi og þegar rannsóknin hófst. Hann óttaðist enn hvítar rottur og hafði yfirfært þann ótta á ýmis önnur áreiti (til dæmis Watson sjálfan). Þar hefði verið kjörið að nota kerfisbundna ónæmingu til að draga úr ótta hans eftir skilyrðinguna og koma Albert aftur í fyrra horf. Síðar hafði Watson hins vegar umsjón með rannsókn Mary Cover Jones á atferlismeðferðinni sem seinna var kölluð kerfisbundin ónæming. Þannig bætti hann í einhverju ljósi upp fyrir mistök sín gagnvart Albert litla.

Svipuð meðferð sem einnig er notuð við fælni kallast flæði (flooding), en aðferðirnar tvær eru ólíkar að því leyti að þegar flæði er beitt þá fer einstaklingurinn strax í návígi við það sem veldur ótta hans og er í návist við það þar til fælnin er ekki lengur til staðar. Ef Albert litli er tekinn sem dæmi þá hefði verið hægt að láta hann vera í návígi við hvíta rottu þar til hann hætti að sýna ótta. Sumir segja þó að þessi aðferð sé of harkaleg og valdi einstaklingnum of miklu álagi, því sé kerfisbundin ónæming ákjósanlegri.

TTTTTTTTTT

THANATOS

Thanatos

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Thanatos.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Þanatos (var grískur guð).

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

Is Freudian theory, the name given to the death instinct and manifested in aggression.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Í kenningu Freuds er þetta það nafn sem var gefið dauða eðlishvötinni sem birtist í árásarhneigð.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Sigmund Freud.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni:

Bls. 404.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Thanatos er gríska orðið fyrir dauða. Mín túlkun er í raun að hugtakið sé andstæða við hugtakið ,,Eros” sem felur í sér að búa til líf eða hafa lífsvilja. Hugtakið bendir þannig til viljans til að deyja eða að vera ekki til. Þannig eru þeir sem hafa viljan til að deyja oft tengdir við störf eins og hermennsku.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Hugtakið ,,Eros”. Sem felst í að búa til líf eða viljanum til að lifa.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Það er til dæmis hægt að fella ýmsa áhættuhegðun undir hugtakið, t.d. fallhlífastökk. Ef einstaklingur hefur farið í fallhlífastökk mundi Sigmund Freud segja að viðkomandi væri haldin dauðahvöt þar sem fallhlífastökk fellur undir slík athæfi.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

TOPOLOGY

Topology:

1. Tæknilega hugtakið á ensku.

Topology.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Grannfræði.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

Mathematical field of nonquantitative spatial geometry, used by Lewin as a basis for his field theory.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Lewis notaði notaði eigindlega rannsókn á svæðis rúmfræði til að styðja við sína kenningu.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Kurt Lewin.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.

Blaðsíður 298 – 299.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Grannfræði fjallar um samfelldni og vensl og er grein stærðfræðinnar. Ef hægt er að lýsa mengi á samfelldan hátt er sagt að það sé grannfræðilegt. Grannfræði fjallar um rannsóknir á grannfræðilegum eiginleikum. Grannmótun fellur undir grannfræði og er það samfelld breyting úr einni mynd í aðra. Dæmi um það er þegar kennaratyggjó er tekið og búið til mismunandi lögun úr því án þess að það sé slitið í sundur, brotið saman eða gerð göt á það.

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Gestalt sálfræði og mismunaskimunar rúmfræði.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Dæmi um hvað er grannfræðilega mögulegt er að hægt er að ummóta kleinuhring í kaffibolla og öfugt.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

TRAIT

Trait

1. Tæknilega hugtakið á ensku.

Trait.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Einkenni / Eðlisþáttur.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

A characteristic and distintive attribute of a person.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Einkennandi og auðkennandi (sérkenni) eiginleiki manneskju.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Gordon Allport og Hans Eysenck.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni (nota “index”).

Blaðsíða 472.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Gordon Allport var brautryðjandi á sviði persónu einkenna og eru þessar kenningar kallaðar þáttakenningar. Hann sagði að persónuleikinn væri samsettur úr mismunandi þáttum og að hægt væri að skoða persónuleika einstaklinga með því skoða hvern einstakling vandlega.

Fyrir Allport var þetta ákveðið mynstur hugsana, tilfinninga og hegðunar sem voru persónueinkenni hvers og eins og sem greindi eina manneskju frá annari. Þetta væru almennar hegðunartilhneigingar sem mynda reglulegt mynstur í hegðun okkar, óháð aðstæðum og tíma.

Samkvæmt hans sjónarmiði eru persónuleika einkenni frekar stöðug yfir tíma en ólík á milli einstaklinga. Hann sagði að persónuleikinn hefði þrjá mismunandi þætti. Í fyrsta lagi var það meginþátturinn. Allar athafnir einstaklingsins endurspegla þær þar sem þær hneigðir eru mjög ríkar. Í öðru lagi eru miðlægir þættir sem eru þættir sem búa innra með þér en eru ekki áberandi í öllum aðstæðum. Í þriðja og seinasta lagi eru annars stigs þættir sem eru háðir aðstæðum.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Hugtakið ástand (state). Ástand er andstæða hugtaksins einkenni (traits) þar sem einstaklingur er einungis í því ástandi tímabundið. Einkenni breytast lítið og fylgja þér í öllum aðstæðum.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Dæmi um persónuleikaeinkenni er að vera feiminn, vera opinn, vera árásargjarn og frv.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

TRANSFER

Transfer (7:230): Learning topic A makes learning topic B easier. However the amount of transfer occuring is directly proportional to the number of elements shared by the tasks. Kóperað af (230-231)

Íslensk þýðing: Yfirfærsla: Að læra atriði A gerir það auðveldara að læra atriði B. Hinsvegar skiptir magn á yfirfærslu mæli og á sér stað í beinu hlutfalli við fjölda staka hluta af verkefninu. Thorndike notaði yfirfærslu hugtækið í samhengi við ketti. Hann sagði að að kettir áttu mun auðveldara að flýgja frá einu boxi ef þeir höfðu áður flugið frá boxi. Hann gerði ráð fyrir því að boxin höfðu sameiginlega flóttaleið.

TRANSFERENCE

Transference – Yfirfærsla

“In Freudian pschoanalysis, occurs when the patient develops a strong emotional attachment to the therapist” (bls. 400, 534).

,,Í sálgreiningu Freuds, á sér stað þegar sjúklingur þróar sterk tilfinningaleg tengsl til þerapistans.”

Sigmund Freud kom með sálgreiningu, megininntak stefnunnar er að hegðun, hugsanir, líðan og viðhorf manna ákvarðist að verulegu leyti af ómeðvituðum ferlum sem eru dulvitund og hvatir. Freud þróaði frjáls hugrenninga aðferð (free association) sem var meðferð sem fólst í því að sjúklingar hans áttu að tala óhindrað við sálgreininn. Freud taldi að einstaklingar væru sífellt að berjast við ómeðvitaðar langanir og hvatir og því ættu þær til í að brjótast fram við óhindrað tal. Freud vann lengi með Josef Breuer sem var læknir sem notaði dáleiðslu til að lækna einstaklinga af móðursýki. Einn af sjúklingum Breuer var kona sem hafði verið í meðferð hjá honum í meira en ár. Þessi kona var kölluð Anna O. Freud taldi að hún væri með óeðlileg tengsl við föður sinn og undir lok meðferðar sá hann að hún hafði þróað sterk tengsl við Breuer. Freud kallaði þessi tengsl yfirfærslu (transference). Yfirfærsla er eitt af þeim hugtökum sem kom fram í sálgreiningarmeðferð hans og merkir að skjólstæðingur upplifir tilfinningar eða yfirfærir tilfinningar yfir á meðferðaraðila. Nánar tiltekið verður meðferðaraðili skotmarkið á tilfinningalegu viðbragði skjólstæðings og hegðar sér við meðferðaraðila eins og hann væri mikilvæg manneskja í lífi þeirra. Tilfinningar sem vakna í tengslum við sálgreinirinn geta verið af ýmsum toga, engar tilteknar tilfinningar eru réttar eða meira viðeigandi en aðrar. Sem dæmi ef að skjólstæðingur innbyrðir mikla reiði í garð föður síns fer sú reiði yfir á meðferðaraðila. Freud taldi þetta mikilvægt skref til þess að ná bata. Fremur en að leiðrétta misskilninginn er lögð áhersla á að skoða mynd skjólstæðingsins þar hún á sér yfirleitt að einhverju leyti rót að rekja. Þessi aðferð á að gefa skjólstæðingi skilning á tilfinningum sínum.

TRIAL AND ERROR LEARNING

Trial and error learning

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Trial and error learning.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Happ og glappa aðferð.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku.

Thorndike´s explanation for the behavior of his cats in puzzle boxes – they escaped by trying various behaviors until hitting on one that worked; also used by Morgan as a parsimonious explanation for the behavior of dogs escaping from yards.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Skýring Thorndikes á hegðun kattana sinna, þegar hann hafði þá í þrautabúri. Þeir reyndu að sleppa með því að reyna mismunandi hegðun áður en þeir hittu á réttan hlut sem virkaði; Morgan notaði þessa aðferð líka sem sundurliðaða skýringu á hegðun hunda til að sleppa út úr garði.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Lloyd Morgan og B. F. Skinner.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.

Bls. 226, 292 og 312.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Grundvallar aðferð við að leysa vandamál. Það einkennist af endurteknum, fjölbreyttum tilraunum þar sem er haldið áfram þangað til árangri er náð eða þangað til þátttakandi hættir að reyna. Thorndike gerði mjög fræga rannsókn þar sem hann bjó til mjög ólíkar útgáfur af kössum og setti svangan kött endurtekið inn í búrið. Fyrir utan búrið var matardiskur. Hann fylgdist með kettinum, tók tímann hvað hann var lengi þar inni og skráði hvað hann gerði. Hann komst að því að dýrið prófaði óendanlega margar leiðir til þess að komast út og lærði því smám saman að komast út úr búrinu.

Thorndike komst að því að kötturinn lærði smám saman að komast út úr búrinu, en áður en hann komst út prófaði dýrið marga hluti. Hann sagði að það væri dæmigerð námskúrfa þar sem þróun sést. Thorndike sagði að dýrið þyrfti að læra að tengja hlutina saman, þaðan kom hann með árangurslögmálið (Law of effect).

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Samkvæmt William Homan Thorpe var það Lloyd Morgan sem mótaði hugtak Thorndike með svipuðum rannsóknum “trial and failure” og “trial and practice”. Einnig kom L. Morgan með hugtakið Lloyd Morgan canon. Það er lögmál sem segir; ef þú hefur tvær útskýringar á sama atburðinum áttu alltaf að velja útskýringu sem felur í sér færri forsendur eða er einfaldari.

Einnig er hugtakið tenging við Gestalt sálfræði. Tilraunirnar voru svipaðar. Ólíkt með þessum tveimur aðferðum var að Gestalt sagði að dýrið þyrfti að sjá þetta í samhengi en Thorndike ekki.

Tenging hugtaksins við Skinner er að Thorndike svelti dýrin svo að þau væru virkari líkt og Skinner gerði.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Barn sem snertir eldavél og brennir sig. Í næsta skipti sem barn kemur nálægt eldavél mun það að það á ekki að snerta hana, því þá mun það brenna sig.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

TRICHROMATIC THEORY

Trichromatic theory

The young Helmholtz theory of color vision, which proposed the existence of three different color-sensitive cells in the eye, one for each of the primary colors (red, green, blue); color vision was believed to result from various combinations of firings of these cells, bls. 534.

Kenning Helmholtz um sjónskynjun. Hann lagði fram þá kenningu að í auganu væru þrjár tegundir litarnema eða fruma. Einn nemi fyrir hvern grunnlit; þeir eru rauður, grænn og blár, en sjónskynjun er talin vera vegna mismunandi samsetningu þessara lita.

Þrílitakenningin

Það var í upphafi nítjándu aldar sem Thomas Young lagði fram grunnhugmyndina sem að kenning um litaskynjun er byggð á. Það var svo Helmholtz sem þróaði þá hugmynd lengra en kenningin er oft kölluð Young-Helmholtz kenningin eða eins og Helmholtz nefndi hana: þrílitakenninguna. Þrílitakenningin byggist á því að í nethimnu augans séu þrjár tegundir ljósnema eða keilur eins og þær eru kallaðar. Hver og ein keila er svo næm fyrir einum af þremur grunnlitum sjónskynjunar sem er rauður, grænn og blár. Hver þessara lita er af ákveðinni bylgjulengd sem fellur á nethimnuna.

Þessi þrír litir og hvernig hægt er að blanda þeim saman eru sagt vera undirstaðan í öðrum litum sem við skynjum. Bylgjulengd bláa er stutt, græna er meðal og rauða er löng.Tökum sem dæmi að ef rautt ljós fellur á nethimnuna örvast keilur sem að eru næmar fyrir löngum bylgjulengdum og við sjáum rautt ljós. Sama á við um blátt og grænt en þegar alla keilurnar örvast jafnt þá sjáum við hvítt eða mjög föl litbrigði. Þrílitakenningin líkist einn helst gagnferlakenningu Edward Hering en hann lagði þar fram að hver ljósnemi væri næmur fyrir tveimur gagnstæðum litum: rauðum og grænum, gulum og bláum og svo svörtum og hvítum. En hans hugmynd var sú að hver nemi örvast eða dregur úr virkni eftir bylgjulengd ljóssins sem fellur á nethimnu.

Fjallað er um þrílitakenninguna á blaðsíðum 68-69 í kennslubókinni.

TROPISMS

Tropisms (10:325): Tropism is movements of plants or animals that are forced automatically by some aspect of the environment (kóperað af bls. 325).

Íslensk þýðing: áreitisviðbragð Stýrð hegðun: Áreitisviðbragð er hreyfing dýra eða plantna sem gerist sjálfkrafa vegna umhverfisáreita. Dæmi um áreitisviðbragð er blóm sem alltaf snýr að sólinni. Það sýnir jákvætt sólaráreitisviðbragð . Jacques Loeb var þýskur sálfræðingur sem rannsakaði áreitisviðbrögð (e. tropism).

TWIN STUDIES

Twin studies/Tvíburarannsóknir bls. 153-154 í bókinni

Skilgreining úr bókinni á ensku og íslensku

Twin Studies: First suggested by Galton as a means of demonstrating the heritability of intelligence.

Tvíbura rannsóknir: Fyrst stungið uppá af Galton sem aðferð til að sýna fram á arfgengi greindar.

Helsti/fyrsti fræðimaður: Francis Galton.

Það sem Francis Galton gerði var að senda spurningalista til tvíbura. Galton vildi skoða bæði líkamlega og andlega eiginleika tvíburanna og rannsaka áhrif erfða á þessa eiginleika. Það sem hann fann út var að erfðir höfðu áhrif. Þeir tvíburar sem jafnvel höfðu búið frá hvor öðrum í lengri tíma, sýndu samt mikil líkindi. Hann viðurkenndi þó að spurningalistinn og hvernig hann túlkaði niðurstöður hefði haft áhrif á niðurstöður úr greindarprófinu, þar sem hann hafði verið svo viss um að erfðir hefðu mikil áhrif á þessa eiginleika.

Til að lysðu mikil kekkt bæði spurningalistann og niðrustöður ið ð vera lært. ot have to be learned???.

f england. þar ýsa ???því betur hvernig erfðir hafa áhrif á einstaklinginn er best að koma með dæmi. Palli og Siggi eru tvíburar sem bjuggu saman frá fæðingu til 16 ára aldurs. Þá fór Palli til útlanda og Siggi í menntaskóla. Núna eru þeir báðir fertugir, Siggi býr á Akureyri en Palli í Reykjavík. Þrátt fyrir að svona langt sé á milli þeirra og langt sé síðan að þeir bjuggu saman, þá er þeir báðir greindir með þunglyndi og kvíða, og einnig reykja þeir sömu sígarettu tegundina. Að auki eru ýmiss önnur atriði sem eru lík með bræðrunum.

Það sem að líktist þessu hugtaki/kenningu Galtons um að gáfur væru beintengdar erfðum er rannsókm Henry H. Goddard á Kallikas ættinni um það sama, það er að gáfur væru beintengdar erfðum. Í þeirri rannsókn skoðaði hann ættarsögu konu sem var greindarskert og reyndi þar að sýna fram á hvernig erfðirnar hefðu orsakað greindarskerðinguna hjá konunni.

UUUUUUUUUU

UNCONDITIONED REFLEX

Unconditioned reflex / Óskilyrt viðbragð bls 318 í bókinni

Skilgreining úr bókinni á ensku og íslensku

Unconditioned reflex: For Pavlov, any stimulus-response connection (e.g., food-salivate) that does not have to be learned.

Óskilyrt viðbragð: Fyrir Pavlov, hvert áreitis- svörunar tenging (t.d. matur-munnvatn) sem þarf ekki að læra.

Helsti fræðimaður: Ívan Petrovítsj Pavlov/ Иван Петрович Павлов.

Óskilyrt viðbragð er eitt af grunnlögmálum í kenningu Pavlovs um klassíska skilyrðingu. Óskilyrt viðbragð er meðfætt. T.d. ef við snertum heita hellu þá ósjálfrátt kippum við hendinni frá hellunni. Óskilyrt viðbragð er ekki lært og gerist af líffræðilegum orsökum. Þó er hægt að skilyrða viðbragð, þannig að hægt sé að kalla það fram með einföldum lærdómi sem kenning Pavlovs fjallar um. Í kenningu Pavlovs um klassíska skilyrðingu er það þannig að óskilyrt áreiti veldur óskilyrtu viðbragði, eins og t.d þegar matur er færður til hunds þá er maturinn óskilyrt áreiti og það að hann byrji að slefa óskilyrt viðbragð. Þó er hægt að skilyrða viðbragð.

Best er að lýsa þessu með dæmi. Þegar matur er settur fyrir framan hund þá vekur það upp slef viðbragð hjá hundinum. Þarna er maturinn óskilyrt áreiti og slefið óskilyrt svar. Svo látum við bjöllu alltaf hringja rétt áður en matur er látinn fyrir framan hundinn og þá er bjallan hlutlaust áreiti ( þar sem að bjallan þýðir venjulega ekkert fyrir hundinn). Ef þetta er gert nógu oft, það er að bjallan hringir um leið og matur er látinn fyrir framan hundinn og hann byrjar að slefa, þá verður nóg fyrir hundinn að heyra aðeins í bjöllunni og þá byrjar hann ósjálfrátt að slefa. Með þessu verður hlutlausa áreitið (bjallan) að skilyrtu áreiti, og slefið verður skilyrt svar (Áreiti og svar er viðbragð; svarið er seinni helmingurinn) þar sem hundurinn byrjar að slefa án þess að fá matinn.

Það hugtak sem er í raun andstæðan við óskilyrt viðbragð er skilyrt viðbragð. Þar liggur munurinn helst í því að óskilyrta viðbragðið er meðfætt og ekki lært, en skilyrta viðbragðið er búið að tengja við áreiti sem áður hefði ekki gefið þetta ósjálfráða viðbragð. Eins og í dæminu, það er eðlilegt að slefa þegar maður fær mat, en það er ekki eðlilegt að slefa þegar maður heyrir í bjöllu nema búið sé að skilyrða hundinn þannig að ef hann heyrir í bjöllu þá sé hann að fara að fá mat.

UNCONDITIONED STIMULUS

Unconditioned stimulus (UCS) - Óskilyrt áreiti (ÓÁ)

„Any stimulus that will produce a specific reflex response (e.g., food elicits saliva)“ (bls. 318, 535).

„Hvert það áreiti sem kallar fram ákveðna viðbragðssvörun (t.d. kallar matur fram munnvatn)“.

Pavlov lýsti aðferðinni við að ná fram skilyrtu viðbragði. Kjarni þeirrar aðferðar sem kölluð er klassísk skilyrðing er að para saman áreiti eins og mat sem vitað er að kallar fram ákveðið viðbragð, t.d. slef við hlutlaust áreiti eins og ákveðið hljóð. Í klassískri skilyrðingu er óskilyrt áreiti það áreiti sem vekur sjálfkrafa upp tiltekið óskilyrt viðbragð, ákveðna áskapaða svörun án þess að til þurfi nám. Óskilyrta áreitið er svo parað endurtekið við skilyrta áreitið, sem áður var hlutlaust áreiti, eins og bjalla, þangað til skilyrta áreitið er farið að vekja upp skilyrt viðbragð eitt og sér eins og t.d. slef. Skilyrt viðbragð er lærð eða áunnin svörun við áreiti sem upphaflega vakti ekki þessa svörun eins og það að slefa við bjöllu er lært.

Óskilyrt áreiti er það sem vekur meðfædda svörun, oft ósjálfrátt viðbragð, áður en skilyrðing á sér stað. Óskilyrt áreiti geta verið ýmisleg eins og t.d. matur, ljós, blástur í auga, högg á hnjé o. fl. En það sem þau eiga öll sameiginlegt er að þau kalla öll fram meðfædd viðbrögð. Eins og það að munnvatn eykst þegar við sjáum mat, sjáöldur dragast saman við ljós, við blikkum augum þegar blásið er í þau og við spörkum þegar högg kemur á hné, eins og sjá má á mynd 3 hér að neðan.

Fyrir skilyrðingu, eins og sjá má á mynd 1, er óskilyrt áreiti steikin, sem kallar fram óskilyrt viðbragð, sem er slef hjá dýrinu. En á meðan á skilyrðingu stendur, eins og sjá má á mynd 2, er óskilyrta áreitið, matur, parað saman við hlutlaust áreiti, þ.e. bjölluna, þangað til bjallan er orðin skilyrt áreiti og farin að kalla fram skilyrta svörun sem væri slef. Hundurinn slefar því við það að sjá matinn en eftir skilyrðinguna er hann farinn að slefa við það eitt að heyra í bjöllunni.

UNIFORMITARIANISM

Uniformitarianism (bls. 131-132).

Theory in geology, championed by Lyell, that geological change occurred gradually, over a long period of time, and as a consequence of such regular phenomena as erosion.

Kenning í jarðfræði sem var haldið á lofti af Lyell og fjallaði um það að jarðfræðilegar breytingar gerðust smám saman, yfir langan tíma og sem afleiðingar af reglulegum fyrirbærum eins og t.d. landrofi.

Charles Lyell (1797-1875) var skoskur jarðfræðingur og í bókinni Principles of Geology fjallaði hann um kenningu sína um hvernig jarðfræðilegar breytingar áttu sér stað. Á þessum tíma var kenning sem kallast catastrophism allsráðandi en hún reynir að upphalda orði biblíunnar og trúnni á guð ásamt því að útskýra náttúrubreytingar. Samkvæmt catastrophism gerast jarðfræðilegar breytingar skyndilega og af völdum guðs. Lyell taldi hinsvegar breytingarnar gerast yfir langan tíma og undir áhrifum náttúruafla eins og eldgoss, jarðskjálfta og veðurs. Sjónarmið Lyells var kallað uniformitarianism og gekk út frá þeirri forsendu að samtvinning náttúrulögmála yfir lengri tíma myndaði jarðfræðilegar breytingar s.s. fjöll, flóð og fleira. Þess má geta að Charles Darwin var mikill aðdáandi Lyells og hafði fyrsta prent af bókinni hans Principles of Geology með sér í heimsförinni sem leiddi til uppgötvunar hans á náttúruvali og þróunarkenningunni.

VVVVVVVVVV

VALENCE

Valence

Tæknilega hugtakið á ensku

Valence.

Hugtakið þýtt á íslensku

Löð/Gildi/Virði.

Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku

For Lewin, term used to describe whether an object is valued by the person (positive valence) or not valued (negative valence).

Skilgreining hugtaksins þýdd á íslensku

Að mati Lewins, hugtak notað til að útskýra hvort hlutur er eitthvers virði fyrir manneskju (jákvætt gildi) eða einskis virði (neikvæðs virði).

Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu

Kurt Lewin.

Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni

Bls. 299.

Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu

Skilmáli sem notast er hægt við til að athuga hvort hlutur sé eitthvers virði fyrir okkur eða ekki.??

Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu

Approach-approach conflict. Avoidance-avoidance conflict. Approach-avoidance conflict.

Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli

Smákaka í augum hungraðs barns er dæmi um jákvætt virði/gildi (valence). Þar sem barnið er hungrað þá skapar smákakan jákvætt virði.

1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

VITALISM

Vitalism

1. Tæknilega hugakið á ensku.

Vitalism.

1. Hugtakið þýtt á íslensku.

Lífhyggja; lífsorkukenning.

1. Tæknilega hugtakið skilgreint á ensku (kóperað af bls. 523-535).

Belief that a “life force” or vital force existed that went beyond the physical and chemical components of living organisms; opposed to materialism.

1. Skilgreining hugtaksins þýdd (af ykkur) á íslensku.

Sú trú að lífs aflið eða nauðsynlegt afl er til og fer út fyrir eðlis- og efnafræðilega þætti lífverana; öfugt við efnishyggju.

1. Helstu fræðimenn nefndir, sem tengjast hugtakinu.

Johannes Peter Müller.

Hermann von Helmholtz.

1. Allir staðir nefndir þar sem hugtakið kemur fyrir í bókinni.

Blaðsíður 66 – 68.

1. Þín eigin skýring á íslensku á hugtakinu.

Muller var vitalisti og taldi að líf-orka væri send í gegnum taugakerfið (andi dýra). Samkvæmt vítalistum er miðlunarferli talið vera tafarlaust þegar upplýsingar eru skynjaðar.

1. Það hugtak nefnt sem helst líkist (og/eða er andstætt) hugtakinu.

Efnishyggja er andstætt hugtakinu.

1. Eitt dæmi tekið af fyrirbærinu og útskýrt í stuttu máli.

Sá sem er vítalisti er að staðfesta það fyrir öðrum að hann lifir í heimi þar sem hann getur ekki haft áhrif á allt umhverfi sitt, né getur það nokkur annar maður.

1. 1-2 myndir af fyrirbærinu, ef þess er nokkur kostur.

VOLUNTARISM

Voluntarism

Wundt’s system of psychology, so called because of his

(Viljahyggja)              emphasis on the idea that the mind actively organizes information.

Kerfi Wundt’s í sálfræði, svokallað því hann lagði áherslu á þá hugmynd að hugurinn tekur virkan þátt í að skipuleggja upplýsingar.

Þessi kenning Wundts fjallar um getu okkar til þess að taka virkan þátt í að velja hverju við veitum athygli í meðvitnd okkar. Til dæmis ertu að velja að beina athyglinni að því að lesa þetta og skilja það jafnvel þó það heyrirst hljóð fyrir aftan þig. Hugtakið er á bls. 112-113 í bókinni.

VON RESTORFF EFFECT

Von Restorff effect.

Increased recall of information that stands out in some manner from other to-be-learned information.

Aukin afturköllun á upplýsingum sem stendur upp úr á einhvern hátt frá öðrum upplýsingum sem þurfti að muna eða læra. Hedwig von Restorff sýndi fram á aðra gestal-reglu á hugarstarfi sem inniheldur að minni er betra gagnvart upplýsingum sem standa út úr bakgrunninum eða umhverfi þess. Herwig von Restorff uppgötvaði að fólk man betur upplýsingarnar með því að láta einstaklinga læra lista af orðaleysis orðum úr bókstöfum ásamt einu þriggja tölustafa runu á milli þeirra í listanum. Talnarunan myndaði skarpa ímynd sem stóð út úr orðaleysu orðunum sem gerði einstaklingunum kleift að muna tölustafina betur en orðin úr bókstöfunum. Dæmi um tilraun á Von Restoff Effect:

Reyndu að muna þennan lista (taka nokkrar sekúndur og líta svo í burtu):

Hoppa Klippa Hlaupa Fljúga Önd-Nef-Goggur Lesa Byggja Leggja

Líkurnar eru að auðveldrar er að muna Önd-Nef-Goggur af því það sker sig frá hinum orðunum vegna þess að það er nafnorð, lengra, skáletrað og rautt. Þetta er öfgakennt dæmi en dæmið er að varpa ljósi á áhrif þess að atriði sem standa út úr er auðveldara að muna.

WWWWWWWWWW

WEBER'S LAW = LÖGMÁL WEBERS. K4:85-86.

Weber's law: As stimulus A increases in intensity, it takes progressively larger differences between stimulus A and stimulus B for a person to detect a difference between the two; the jnd divided by the size of the standard stimulus is a constant.

Lögmál Webers: Þegar áhrif áreitis A eykst, þá þarf sífellt meiri mun á milli áreitis A og áreitis B fyrir manneskjuna að greina á milli áreitanna tveggja; munur sem maður tekur eftir deilt með stærð upprunalegs áreitis er fasti.

Helstu/fyrstu fræðimenn: Ernst Weber og Gustav Theodor Fechner.

Webers Law er lögmál sem kennt er við Ernest Weber og sýnir samband milli sálfræðilegrar upplifunar og þess líkamlega með stærðfræði formúlu. Weber gerði rannsóknir á því hvernig einstaklingar greindu á milli mismunandi eiginleika hluta. Hann hafði mikin áhuga á vöðvaminni og notaðist við stærðfræðilega formúlu til þess að útskýra minnstu mögulegu breytingu sem einstaklingur gæti skynjað á milli þyngdar hluta. Hann skoðaði mismunandi þröskuldi einstaklinga eftir því hvernig þeir mátu þyngd lóða. Ef að þátttakandi í tilraun mat hlut sem var 30 gr. og annan hlut sem var 32 gr. sem jafn þunga, en mat 30 gr. öðruvísi en 33 gr. þá kallaði Weber þann mun just noticeable difference eða á íslensku munur sem maður rétt tekur eftir. En bilið verður stærra eftir því sem hluturinn verður þyngri. Ef áreitið er 60 gr. þá mun þátttakandi ekki taka eftir mun fyrr en hitt áreitið er orðið 66 gr. Þar með setti hann fram formúluna; jnd (munurinn sem maður tekur eftir)/S (stærð upprunalegs áreitis) = K (fasti).

Lögmálið hefur stundum verið kallað Weber-Fechner’s law þar sem nemandi Webers, Gustav Theodor Fechner tók lögmálið og notaði í sínum rannsóknum á skynjun. Þar skýrði hann út samband milli raunverulegrar stærðargráðu áreitis og huglægri skynjun á styrkleika áreitis og er það kallað lögmál Fechners eða Fechner‘s law.