Girl, Interrupted

James Mangold. 1999. Girl, Interrupted (Imdb 7,3*).

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=qHeqq6b6Vtw

Andri Einarsson, Edda Gerður Garðarsdóttir, Gintare Butkute og Snæþór Bjarki Jónsson.

 

Kynning

Linkur að mynd: https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71KcY4wz51L._SL1278_.jpg

Myndin sem við völdum að taka fyrir heitir Girl, Interrupted. Leikstjóri myndarinnar er James Mangold og fær myndin 7,3 í einkunn á IMDB. Hún er frumsýnd árið 1999. Myndin er byggð á bók eftir Susanna Kaysen, sem er byggð á sönnum atburðum frá eigin upplifun höfundarins sem var lögð inn á geðspítala í lok sjöunda áratugarins.

 Aðalleikkonan í myndinni er Winona Ryder sem leikur 18 ára Susönnu Kaysen sem fær taugaáfall og tekur of stóran skammt af verkjatöflum með vodka til að ná töflunum niður. Susanna hefur verið að skaða sjálfa sig og á í erfiðleikum með að muna hluti. Eftir að hafa tekið of stóran skammt af verkjatöflum er hún lögð inn á geðspítala, þrátt fyrir að hafa neitað því að hafa reynt að fremja sjálfsvíg. Stuttu eftir innlögnina er hún greind með Jaðarpersónuleikaröskun. Á þeim tíma sem hún dvelur á geðspítalanum kynnist hún nokkrum áhugaverðum stelpum. Þar á meðal er Lisa, leikin af Angelina Jolie. Lisa er með Andfélagslega persónuleikaröskun og hefur dvalið lengi á geðspítalanum. Hún hefur oft reynt að flýja af spítalanum en endar alltaf þar aftur. Flestar stelpurnar á spítalanum líta upp til hennar.. Lisa hafði oftar en ekki mjög slæm áhrif á Susanna og platar hana oft í allskonar vitleysu með sér. Lisa sannfærði Susanna að hætta að taka lyfin sín og neyta því að fara í meðferð.

Á meðan Susanna dvelur á spítalanum veltir hún fyrir sér veikindum sínum og hvernig þau hafa áhrif á hana. Hún heldur dagbók um allar hugsanir sínar, álit hennar á hinum stelpunum og tilfinningar sínar sem segja söguna af dvöl hennar í gegnum daglegar færslur sínar.

 Dvöl hennar skiptist í ákveðin tímabil [1] [2] þar sem hún á erfitt með að átta sig á stöðunni sem hún er í og einkennist þetta tímabil af miklum óstöðugleika og geðheilsa hennar hrakar. Á þessum tímabilum treystir hún mjög mikið á lyfin sem hún fær á spítalanum til þess að forðast ofsahræðslu og þráhyggju. Á öðrum tímabilum er hún skýrari og reynir að bæta geðheilsu sína og líðan. Þegar Susanna er tilbúin að útskrifast af spítalanum og fara heim þá kemst Lisa inn til hennar og stelur dagbókinni hennar og byrjar að lesa upp úr henni sem leiðir til leiðinda en endar á því að hún segir Lisu að þegar hún fer af spítalanum mun hún hefja líf sitt aftur án hennar og án allra hinna stelpnanna á spítalanum. Morguninn eftir þegar Susanna er að fara heim kveður hún alla vini sína og fer inn í leigubílinn og segir að það að vera geðveik snúist ekki um að halda leyndarmáli heldur að það snúist í raun um það að allir séu persónugerðir.

Heimild: https://www.imdb.com/title/tt0172493/mediaindex

II

Ástæðan fyrir því að við völdum þessa mynd er vegna þess að okkur finnst hún gríðarlega áhugaverð. Við ákváðum að velja myndina vegna þess að aðalpersóna myndarinnar er greind með Jaðarpersónuleikaröskun sem okkur finnst áhugavert vegna þess hve lítil umfjöllun er um geðröskunina. Við vissum sjálf lítið um geðröskunina áður og nýttum því tækifærið til að kynna okkur hana nánar fyrir þetta verkefni. Einnig fannst okkur merkilegt að myndin væri byggð á sönnum atburðum og að höfundur bókarinnar hafi verið að skrifa bókina af eigin reynslu og upplifun hennar á geðspítala á þessum tíma. Einnig vorum við búin að heyra góða hluti um myndina og fékk hún góða einkunn á IMDB.

III

Susanna Kaysen er aðalpersónan í myndinni okkar og á hún erfitt uppdráttar í allri myndinni. Susanna Kaysen er 18 ára unglingur sem fær taugaáfall og tekur inn of stóran skammt af aspirin verkjalyfjum. Sagt er að Susanna sé að reyna fremja sjálfsmorð með þessum of stóra skammti af verkjalyfjum en þegar spurt er hana út í það þá neitar hún fram í rauðan dauðann að hún hafi verið að reyna fremja sjálfsmorð og segir að hún hafi verið með hausverk.Við hausverknum sínum hafi hún þá gleypt heilt box af aspirin með flösku af vodka. Í kjölfarið af þessum atburði er hún lögð inn á geðsjúkrahúsið Claymoore.

Heimild: https://pvillafl.wixsite.com/etc-etera/single-post/1999/12/21/review-girl-interrupted

            Einn morguninn fær hún heimsókn frá fyrrverandi kærasta sínum sem vildi að hún myndi koma með sér til Kanada. Susanna hins vegar neitar því að fara, því hún var búin að vingast við svo mikið af fólki á spítalanum. Þar með talið John sem var vörður á spítalnum. Susanna vissi að John var skotinn í henni svo eitt kvöldið þá kyssti Susanna John og þau sofnuðu saman á gólfinu. Ekki var það gaman daginn eftir þegar yfirhjúkrunarfræðingurinn, Valerie, sér þau sofandi á gólfinu og einnig með Lisu.

Þrátt fyrir að Lisa hafi verið að koma Susanna í allskonar vitleysu með sér þá var Susanna mjög klár og yfirleitt mjög meðvituð um hvað hún væri að gera. Eins og kvöldið sem að Valerie sér þau öll 3 sofandi á gólfinu þá hleypur Susanna aftur upp í rúm og þykist vera sofandi þrátt fyrir það að hjúkrunarfræðingurinn hafi séð hana, en Susanna skammast sín bara svo mikið fyrir að hafa verið Valerie fyrir vonbrigðum.

Við sjáum hversu mikill munur er á geðröskunum hjá vinkonunum Susanna og Lisu í einu atriðinu í myndinni þegar gömul vinkona þeirra sem var með þeim á Claymoore sem var útskrifuð fremur sjálfsmorð. Susanna er sú fyrsta sem sér líkið og hún brotnar niður og líður mjög illa. Susanna öskrar þá á Lisu að koma upp en þegar hún kemur að líkinu er hún sultuslök yfir þessu og tekur pening úr vasanum hennar.

Myndband sem lýsir þessu atviki: https://www.youtube.com/watch?v=Tq9zhCo-PTQ

Heimild: https://theface.com/culture/oral-history-of-girl-interrupted-james-mangold

IV

Við teljum, líkt og sálfræðingarnir í myndinni, að Susanna sé með Jaðarpersónuleikaröskun. DSM-5 skilgreinir Jaðarpersónuleikaröskun meðal annars sem „Einkennandi hegðunarmynstur í samskiptum við aðra, sjálfsmynd og geðhrifum og merkjanleg hvatvísi frá upphafi fullorðinsára.” Við teljum þetta eiga mjög vel um Susönnu.

Heimild: https://data.whicdn.com/images/71834989/original.png

Talið er að 75% fólks með Jaðarpersónuleikaröskun gera tilraun til sjálfsmorðs a.m.k. einu sinni en tíðni þeirra með röskunina sem tekst ætlunarverk sitt er ekki nema 10%. Það tengist vel við myndina þar sem að hún byrjar á því að Susanna gerir tilraun til sjálfsmorðs hjá Susönnu sem tekst einmitt ekki og leiðir þá af sér atburðarás myndarinnar eftir að hún er lögð inn á geðdeild. Ásamt sjálfsvígshegðun sýnir myndin að Susanna sýni sjálfsskaðahegðun. Hún er marin og sködduð á höndunum þegar hún er lögð inn á spítala eftir sjálfsmorðstilraunina.

Annað greiningarskilmerki Jaðarpersónuleikaröskunar er „hvatvísi á minnst tveimur sviðum sem eru mögulega sjálfskaðandi”. Susanna sýnir hvatvísi á nokkrum sviðum sem eru sjálfskaðandi. Þar á meðal eru fjölbreytilegt og óvarlegt kynlíf, sem hún sýnir meðal annars þegar hún sefur hjá John þótt hún vissi að það gæti komið henni í vandræði innan geðspítalans og þegar hún svaf hjá prófessornum þó hann væri giftur. Annað dæmi um hvatvísi kemur fram þegar hún fylgir Lisu í að strjúka af spítalanum. Það getur líka verið dæmi um annað greiningarskilmerki, ýktar tilraunir til að forðast raunverulega eða ímyndaða höfnun.

Þessi ótti við höfnun kemur ítrekað fram í sambandi Susönnu og Lisu, Susanna eltir Lisu út í margt sem hún veit alveg að er ekki gott fyrir hana, eins og hún sé að forðast að vera hafnað af Lisu. Fleiri greiningarskilmerki koma fram í sambandi þeirra tveggja, þar á meðal „endurtekið, óstöðugt og tilfinningaþrungið samband sem einkennist af sveiflum öfganna á milli, frá dýrkun til haturs.” Þetta lýsir sambandi þeirra mjög vel og myndin stendur sig mjög vel í að draga áhorfandann með inn í þessar sveiflur. Í þeim atriðum sem Lisa er dýrkuð af Susönnu virkar Lisa eins heillandi, sterk og klók fyrir áhorfendum og fyrir Susönnu, en í þeim atriðum sem Susanna hatar Lisu sjá áhorfendur hana sem illgjarna, ráðsama og lygasjúka, rétt eins og Susanna gerir.

Síðasta greiningarskilmerkið sem okkur finnst eiga sérstaklega vel við Susönnu er tómleikatilfinningin sem einkennir Jaðarpersónuleika sjúklinga oft. Hún virðist í gegn um myndina hafa litlar tilfinningar gagnvart sjálfri sér, sem útskýrir kannski mörg af hinum einkennunum líka. Hún lítur á sjálfa sig sem tóma þannig að hún lætur eins og skel af manneskju og gerir öðrum til geðs sama hversu illa það fer með hana, því henni finnst ekki skipta máli hvað gerist við hana, enda er hún ekkert í sínum eigin augum. Þess vegna fylgir hún Lisu blindandi, stundar óvarlegt kynlíf og skaðar sjálfa sig. Það útskýrir líka hvers vegna henni fannst eins og hún væri ekki að batna og henni var alveg sama um það hvort henni myndi nokkuð batna.

V

Það eru mikið af vísbendingum í myndinni sem benda til þess að Susanna sé með Jaðarpersónuleikaröskun. Hún hefur verið í óstöðugum samböndum, framið sjálfsskaða, með miklar skapsveiflur o.s.frv. en aldrei er það nefnt þegar hún er greind með Jaðarpersónuleikaröskun. Einnig er einkennilegt að við fáum lítið að vita um fortíð hennar, fjölskyldu eða vini. Það er hægt að setja spurningamerki við það að hún var lögð inn á geðsjúkrahús. Miðað við vistmenn þar þá var Susanna frekar “eðlileg” og ef eitthvað er þá voru stelpurnar sem voru með henni á Claymoore að ýta undir hegðun í henni til þess að gera sig sjálfa svolítið geðveika. Myndin gerist á sjöunda áratug þannig að kannski var þetta daglegt brauð, að ungmenni með vandamál að stríða voru lögð inn á geðdeild.

Heimildir

1. Comer, R. J., and Comer, J. S. (1992). Fundamental of Abnormal Psychology. 9.útgáfa. Worth Publishers.

2. Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

3. Mangold, J. (2000, 14. janúar). Girl, Interrupted [Biography, Drama]. Columbia Pictures,  Red Wagon Entertainment,  3 Arts Entertainment

The Perks of Being a Wallflower

Stephen Chbosky. The Perks of Being a Wallflower (Imdb 8,0*).

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=n5rh7O4IDc0

Friðlín Björt Ellertsdóttir, Kristín Margrét Norðfjörð, Kristófer Birkir Baldursson og Jóhann Kristinn Indriðason.

I. Kynning á myndinni sem við völdum

Kvikmyndin The Perks of Being a Wallflower var gefin út árið 2012. Í myndinni fáum við að fylgjast með lífi Charlie (leikinn af Logan Lerman; 3:10 to Yome, 2007) sem busa í menntaskóla. Myndin er há-dramatísk og kemur inn á marga fleti Áfallastreituröskunar og þeirra afleiðinga sem sú röskun getur haft á líf og störf þeirra sem af henni þjást. Í gegnum myndina skrifar Charlie bréf til ónefnds vinar og segir þar frá raunum sínum í baráttunni við röskunina, lífið í skólanum og ástina. Í byrjun myndarinnar hefur áhorfandinn litla sem enga tilfinningu fyrir því hvert hún stefnir. Snemma kemur þó fram að Charlie er að koma úr veikindaleyfi og svo eru atburðir úr fortíðinni hægt og rólega dregnir fram sem útskýra vel þá vanlíðan sem Charlie ber innra með sér. Myndin kemur með sterkum og sannfærandi hætti inn á hluti sem margir eiga erfitt með að tala um eins og kynhneigð, vímuefnaneyslu, nauðganir, sifjaspell og svo auðvitað geðheilsu.

Leikstjórn var í höndum Stephen Chbosky en myndin er gerð upp úr samnefndri bók hans sem kom út árið 1999. Með önnur hlutverk í myndinni fara Emma Watson (Harry Potter, 2001 ->), Ezra Whitman (The Stanford Prison Experiment; 2015, Justice League, 2017), Mae Whitman (Independence Day, 1996), Kate Whitman (Scary Movie 5, 2013), Dylan McDermott (Texas Rangers, 2001), Joan Cusack (In & Out, 1997) og Paul Rudd (The 40-Year-Old Virgin, 2005).

IMDB 8,0

Rotten Tomatoes 85 – 89%

Roger Ebert 3,5/4

II. Stutt ástæða fyrir því að velja þessa mynd

Myndin snertir á viðkvæmum málefnum sem eru oft falin í samfélaginu og hlutum sem fólk reynir oft að fela sjálft – stundum svo vel að það felur þá fyrir sjálfu sér. Það sem heillaði okkur hvað mest við myndina er að maður veit aðeins jafn mikið og aðalpersónan og áhorfandinn upplifir og uppgötvar hluti á sama tíma sú persóna. Myndin fjallar líka um vináttu, ást, áföll, það að fullorðnast og allt sem fylgir því, sem tengir áhorfandann vel við atburði myndarinnar. Aðalpersónan glímir við Áfallastreituröskun og því litast líf hans af því, áhorfandinn áttar sig á að það er eitthvað að en fær ekki að vita strax hvað það er, það eru aðeins gefnar vísbendingar um hvað er í gangi sem er í takt við það sem aðalpersónan er að upplifa – hann áttar sig heldur ekki alveg á því hvað er í gangi fyrr en líða fer á myndina. Birtingarmyndir Áfallastreituröskunar í kvikmyndum eru oft tengdar við hermenn og því fannst okkur áhugavert að þessi mynd sýnir hvernig einkennin geta birst í daglegu lífi ungs drengs sem hefur vissulega upplifað áföll, en þó ekki í tengslum við stríð eins og svo oft er sýnt frá í kvikmyndum. Geðræn vandamál eru eitthvað sem þörf er á að sýna meira frá í kvikmyndum og að okkar mati þarf að normalisera þau meira og tengja þau meira við daglegt líf fólks, en það er akkurat það sem okkur fannst takast vel í þessari mynd og ein af ástæðunum fyrir því að við völdum hana.

III. Almenn umfjöllun um þá persónu

Við ákváðum að taka fyrir Charlie Kelmeckis sem er bæði aðalpersóna og sögumaður myndarinnar. Áhorfandinn fylgir Charlie, ungum manni, í gegnum fyrsta árið hans í menntaskóla, en hann hafði eytt hluta af sumrinu fyrir skólagöngu sína á geðdeild eftir að besti vinur hans framdi sjálfsmorð. Charlie er kvíðinn fyrir því að hefja skólagönguna, gömlu vinir hans láta eins og hann sé ekki til og hann er mikið einn til að byrja með. Hann kynnist nokkrum eldri nemendum – Sam, Patrick, Mary Elizabeth og Alice sem verða seinna góðir vinir hans. Charlie er er mjög feiminn, gáfaður og hugulsamur og er góður vinur vina sinna. Hann er lagður í einelti í skólanum sem snýr aðallega að því að hann er afburðanemandi. Charlie er yngstur þriggja systkina og býr með foreldrum sínum og eldri systur en bróðir hans er í háskóla í öðrum bæ. Hann á gott samband við fjölskylduna sína en er þó mjög lokaður. Hann talar mikið um móðursystur sína Helen í gegnum myndina en hún lést í bílslysi á 7 ára afmælisdaginn hans þegar hún fór að sækja afmælisgjöfina hans. Charlie upplifir mikið samviskubit í tengslum við andlát hennar og finnst það vera honum að kenna að hún dó. Hann hugsar mikið um hana og endurupplifir reglulega brot af minningum tengdum henni sem hann ræður ekkert við. Hann glímir við Áfallastreituröskun en áttar sig ekki á því, en það á rætur sínar að rekja til þess að Helen misnotaði hann í æsku. Charlie á erfitt andlega í gegnum stærstan hluta myndarinnar, það hjálpar honum þó að hafa vini sína í kringum sig en á sama tíma tekur hann þarfir annara alltaf fram yfir sínar eigin sem veldur honum kvíða. Í gegnum vini sína fer hann að mæta í partý og prófar eiturlyf sem hann notar af og til, og leitar meira í tengt vanlíðan. Hann prófar LSD og fær slæmar endurupplifanir í tengslum við dauða Helen eftir fyrsta trippið sitt. Málin flækjast þegar hann verður ástfanginn af vinkonu sinni - Sam en byrjar að deita aðra vinkonu sína - Mary Elizabeth sem hann er ekki hrifinn af. Það kemst svo upp að hann er ástfangin af Sam og út frá því hætta vinir hans að tala við hann, en á þeim tíma fara hlutirnir hratt niður á við og endurupplifanirnar aukast jafnt og þétt. Charlie verður vitni að því að Patrick lendir í slag í skólanum og stoppar slagsmálin en lendir í algjöru blackout og man ekkert hvað gerðist. Vinirnir taka hann aftur í sátt en á þessum tíma eru þau öll að útskrifast og að fara í háskóla nema Charlie og tekur það virkilega á og honum fer versnandi. Charlie sefur hjá Sam daginn áður en hún flytur og fær þá skýrari endurupplifanir og útfrá því áttar hann sig almennilega á því að frænka hans hafi misnotað hann í æsku. Hann heldur áfram að fá endurupplifanir af allskyns slæmum hlutum og hringir í systur sína útfrá því vegna mikillar vanlíðan. Systir hans fattar að hann er að hugsa um að enda líf sitt, en hún hringir á lögregluna sem stoppar hann af. Hann rankar við sér eftir annað blackout á geðdeild. Þar vinnur hann úr misnotkuninni og fjölskyldan hans kemst þá fyrst að sannleikanum. Hann fer að átta sig á innbyrgðu minningunum og endurupplifunum og byrjar í reglulegri meðferð hjá geðlækni. Hann heldur sambandi við Sam og Patrick, finnst framtíðin vera björt og fer að geta sett fortíðina þar sem hún á heima. Hann áttar sig á hvað honum var búið að líða illa lengi og er í mun betra andlegu jafnvægi í lokin.

IV. Val ykkar á geðröskun

Í kvikmyndinni koma fram vísbendingar um ýmiskonar andlega erfiðleika, þó er sú röskun sem er hvað mest áberandi Áfallastreituröskunin sem Charlie þjáist af. Í greiningarhandbókinni DSM V eru greiningarskilmerki fyrir Áfallastreituröskun þau að viðkomandi þarf að hafa upplifað áfall beint, orðið vitni að áfalli, fengið fréttir um að nákominn hafi orðið fyrir áfalli eða síendurteknar upplifanir af smáatriðum fyrri áfalla. Áföllin sem um ræðir þurfa að falla undir kynferðislegt ofbeldi, alvarlegt slys, eða raunverulegan eða hótaðan dauða. Viðkomandi þarf að upplifa eitt eða fleiri af upptöldum atriðum og þarf að upplifa þau beint. Þá eru fleiri atriði sem einstaklingur þarf að hafa upplifað til þess að uppfylla greiningarskilmerki þar má nefna mikla og langvarandi vanlíðan, endurupplifanir, forðun eða tilraunir til þess að forðast minningar tengdar atburðinum og draumar sem tengjast atburðinum. Líkt og fram kemur í DSM V getur einstaklingur bæði þróað með sér áfallastreituröskun við það að verða sjálfur fyrir áfalli eða verða vitni af átakanlegum atburði. Charlie uppfyllir líklega nægilega mörg greiningarskilmerki Áfallastreituröskunar til dæmis að hafa orðið fyrir eða orðið vitni af áfalli, endurupplifun gamalla minninga, reiðiköst og sjálfskaðandi hegðun. Í tilfelli Charlie varð hann sjálfur fyrir áfalli en líkt og hefur komið fram þá var hann misnotaður í æsku af frænku sinni. Charlie virðist glíma við töluverð andleg veikindi, til að mynda er hann nýkominn af geðdeild í byrjun myndarinnar. Þá upplifir hann einnig reiðiköst og mikið samviskubit í tengslum við andlát frænku sinnar, sem möguleg mætti rekja til samviskubits vegna atviksins sjálfs. Í myndinni kemur einnig fram að Charlie endurupplifir gjarnan minningar tengdar frænku sinni Helen, sem var gerandinn í ofbeldinu gagnvart honum. Hann byrgir minningarnar inni og áttar sig því ekki endilega á öllum endurupplifunum - þær verða þó fleiri og skýrari eftir því sem líður á. Svo virðist sem Charlie hafi bælt minningarnar um ofbeldið töluvert en í myndinni kemur fram þegar þær koma upp á yfirborðið. Þegar minningarnar koma svo upp á yfirborðið upplifir hann atvikið endurtekið aftur og aftur en það er einnig í takt við þau atriði sem koma fram í DSM. Að lokum verða þessar upplifanir, og allir þeir þættir tengdir Áfallastreituröskun hans, honum ofviða sem leiðir til þess að Charlie gerir tilraun til sjálfsvígs.

V. hvaða spurningum er ósvarað?

Myndin byggir á atvikum sem er mjög erfitt að koma í kvikmynd, án þess að það sé beinlínis andstyggilegt. Þegar áhorfandinn er kynntur fyrir aðal persónunni, Charlie, gerir maður sér alls ekki grein fyrir áföllunum sem hann hefur orðið fyrir. Í gegnum myndina er maður alltaf að reyna að skilja hvað hafi orðið til þess að hann er eins og hann er. Við fáum lítið um svör um afhverju vinur hans fyrirfór sér. Við fáum að vita að Charlie hafi verið lagður inn á geðdeild sumarið fyrir menntaskóla en það er ekkert útskýrt meira.

Samband Charlie við frænku sína Helen er óskýrt. Sem áhorfandi virkar samband þeirra eins og það hafi verið gott og við upplifum það eins og Charlie sakni frænku sinnar, Helen. Áhorfandinn veit lítið sem ekkert um reynslu Helen, en það er aðeins komið inná að hún hafi lent í misnotkun á lífsleið sinni sem er líklega ástæða þess sem hún gerði við Charlie.

Endirinn á myndinni er sannkallaður „happy ever after“ endir þar sem það lítur út fyrir að allt endi vel. Við vitum ekki hvernig bati Charlie er eða hvernig hann vinnur úr áföllunum sínum en myndin endar tveim mánuðum eftir að hann útskrifast af geðdeild. Auðvitað vitum við að svona áföll valda eilífðar baráttu og hverfa ekki strax við innlögn á geðdeild, en það er svo sem skemmtilegra að enda myndina á þeim nótunum. Einkenni Áfallastreituröskunar koma nokkuð skýrt fram í myndinni þó erfitt sé að átta sig á því fyrst að það sé það sem Charlie er að glíma við, en það kemur þó skýrara fram eftir því sem líður á myndina og maður fer að geta púslað brotunum saman. Myndin er ekki rugluð að okkar mati þar sem hún sýnir röskunina í hversdagslegu ljósi og maður sér og skilur áhrifin sem hún getur haft á viðkomandi og þá sem eru í kringum hann.

Rain Man

Barry Levinson. 1988. Rain Man (Imdb 8,0*).

 Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=mlNwXuHUA8I

Rain Man

Alexía Ýr Í. Christensen, Daníela Sara Sævarsdóttir, Tara Ósk Ólafsdóttir.

I.

Kvikmyndin sem varð fyrir valinu heitir Rain Man. Kvikmyndin segir söguna af hinum sjálfselska Charlie Babbitt sem kemst að því að aðskildur föður hans er látinn og að faðir hans hafi erft bróður sinn, Raymond sem er Einhverfur og með savant heilkenni, margar milljónir króna. Charlie fékk ekkert af arfinum nema gamlan bíl föður síns og varð reiður og ákveður að finna bróður sinn. Charlie vissi ekki að hann ætti bróður og fer og heimsækir hann á geðheimilið sem Raymond býr og stelur honum þaðan til að hafa af honum sinn helming af arfinum. Bræðurnir lenda í allskonar ævintýrum saman, fara meðal annars í spilavíti þar sem að minni Raymonds kemur að góðum notum.

Charlie áttar sig á því að Raymond var ímyndaði vinur hans þegar hann var lítill sem var svo sendur í burtu og er það hápunktur myndarinnar. Sagan endar á því að þeir bræður mynda órjúfanlega og fallega vináttu. Leikstjóri myndarinnar er Barry Lee Levinson en hann er bandarískur kvikmyndagerðarmaður, handritshöfundur, framleiðandi og leikari. Hann hlaut Óskarsverðlaun fyrir bestu leikstjórn fyrir þátt sinn í Rain Man. Aðalleikarar myndarinnar eru Tom Cruise sem leikur Charlie Babbitt og Dustin Hoffman sem leikur Raymond. Valeria Golino leikur Susönnu sem er kærasta Charlie Babbitt. Barry Morrow var svo maðurinn sem kom með söguna fyrir myndina Rain Man. Barry Morrow hitti fyrir tilviljun mann sem heitir Kim Peek sem er en hann var afburða klár og góður með tölur og hafði öflugt minni. Barry varð svo hrifinn af honum að hann ákvað að skrifa söguna sem að lokum varð Rain Man til. Dustin Hoffman sem leikur Raymond eyddi miklum tíma með Kim Peek áður en hann lék hlutverkið til að fá innblástur á því hvernig hægt væri að lýsa persónunni best. Þrátt fyrir að Kim hafi verið innblásturinn, þá endaði myndin þó með nokkuð miklum breytingum. Til dæmis er sýnt fram á í myndinni að Raymond hafi Einhverfu en Kim var ekki með Einhverfu. Barry Morrow sá einnig um handritið ásamt Ronald Bass. Rain Man var tekjuhæsta kvikmyndin árið 1988 og var tilnefnd til 8 Óskarverðlauna. Ef við skoðum gagnrýni á myndinni á þekktustu síðu á sviði kvikmyndagagnrýni, IMBd, þá fær hún 8.0 af 10.0 í einkunn og er það mjög há einkunn, sem segir okkur að myndin sé mjög góð og vel leikin. Á vefsíðu Rotten Tomatoes fær myndin 89% í einkunn frá síðunni sjálfri og 90% í einkunn frá áhorfendum sem er aftur mjög góð einkunn og þar af leiðandi undirstrikar hversu gífurlega góð mynd er hér á ferð.

Heimild: https://www.pinterest.com/pin/83246293084828407/?autologin=true

II.

Ástæðan fyrir því að við völdum þessa mynd er vegna þess að myndin fjallar um mjög áhugaverðan einstakling, sem þjáist af hinu sjaldgæfa Savant heilkenni, sem okkur finnst áhugavert að rýna betur í og þekkja helstu eiginleika einkennisins betur. Umfjöllunarefnið og aðalpersónan eru því hvoru tveggja mjög áhugaverðir þættir og sáum við fram á að það yrði lærdómsríkt og skemmtilegt að fá betri innsýn á heilkennið sem aðalpersónan var með og einnig fá betri skilning á Einhverfu. Einnig var myndin með góða dóma á bæði IMDB og Rotten Tomatoes sem heillaði okkur enn frekar.

III.

Raymond er ein af aðalpersónum myndarinnar og er hann með Savant heilkenni (Einhverfu). Savant heilkenni er mjög sjaldgæft heilkenni og tengist verulegri skerðingu á minni og eða minnisleysi og þar af leiðandi glímir einstaklingur með slíkt heilkenni við andleg veikindi. Heilkennið er almennt tengt heilaskaða eða Einhverfu en það er í aðeins helmingi tilfella sem það tengist Einhverfu og er ekki viðurkennt sem geðröskun innan DSM-5.

Hann getur ekki séð um sig sjálfur og var því búsettur á heimili fyrir fólk með sérþarfir og hann fékk viðeigandi umönnun þar. Hann var einnig einhleypur, en það er til að mynda vegna þess að hann er með Einhverfu og átti erfitt með að tengjast fólki.

 Hann var virkilega klár og mundi ótrúlegustu hluti en til að mynda mundi hann öll nöfn og símanúmer úr símaskrá sem hann hafði lesið deginum áður og þuldi það upp í myndinni. Hann var hræddur við flugvélar og vildi ekki fljúga og varð mjög hræddur þegar bróðir hans, Charlie, ætlaði með honum í flug en hann mundi eftir öllum flugslysum sem áttu sér stað árunum áður og nákvæma dagsetningu hvenær þau áttu stað.

Raymond var hlýr, rólegur og góður karakter og auðséð að hann vildi ekki gera neinum neitt illt. Hann myndaði ekki augnsamband við fólk á neinn hátt og endurtók nánast öll þau orð sem hann sagði eða sem fólkið í kringum hann sagði. Raymond vildi gera hlutina á ákveðinn hátt og í ákveðinni röð og reglu og gat orðið ringlaður og eða reiður ef hann fór ekki eftir rútínu sinni. Hann tjáði tilfinningar sínar lítið fyrir utan nokkur atvik sem áttu sér stað eins og þegar hann fór ekki eftir rútínu sinni. Það er margt sem að hann vildi ekki gera, t.d að keyra á hættulegum eða stórum götum og vildi hann frekar labba. Hann vildi heldur ekki fara út í rigningu. Raymond elskaði K-Mart og ef einhver talaði illa um K-Mart þá endurtók hann setningu viðkomandi nokkrum sinnum, augljóslega ekki sáttur með skoðun viðkomandi. 

Raymond var virkilega hæfileikaríkur og teiknaði fallegar myndir, en það var eitt af helstu áhugamálum hans. Raymond ólst upp með bróðir sínum Charlie í einhvern tíma þegar þeir voru litlir. Raymond aðstoðaði Charlie bróðir sinn að baða sig en Charlie átti einmitt mynd af sér og bróðir sínum Raymond í baði. Charlie var þá alltaf búin að kalla Raymond Rain Man og áttaði sig svo á því að Rain Man væri í raun Raymond bróðir sinn sem var ímyndaði vinur hans úr æsku. Charlie þótti erfitt að hugsa um Raymond til þess að byrja með en með tímanum fór hann að skilja bróðir sinn betur og þykja vænt um hann og taka honum eins og hann er.

Heimild: https://www.stageandcinema.com/2019/03/10/rain-man/

IV.

Einhverfa er fremur algeng og er um 1% íslendinga, eða um 3.000 manns með fötlun á Einhverfurófi. Einhverfa felur í sér þau einkenni sem trufla taugaþroska en einnig er hægt að vera á Einhverfurófi og er þá talað um raskanir eins og Asperger heilkenni eða ódæmigerð einhverfa og falla þær raskanir undir gagntækar taugaþroskaraskanir. 

Að okkar mati er um að ræða áhugaverða geðröskun, þar sem flest allir kannast við hana og jafnvel þekkja einstakling sem er Einhverfur. Hver og ein okkar þekkir einstakling með Einhverfu og vorum við allar sammála um það að vilja læra enn betur um geðröskunina. 

DSM-5 lýsir Einhverfu sem viðvarandi vöntun í félagslegri- tjáningu og samskiptum á ólíkum sviðum. Það getur komið fram í félagslegri nálgun og skorti á eðlilegu samtali, eða fram- og tilbaka samtali, samtali sem sýnir lítinn áhuga, tilfinningar eða litla skaphöfn og jafnvel skort til að hefja samtal eða svara samtali. Ef við berum Raymond saman við þessa lýsingu á hún mjög vel við. Raymond gat svarað spurningum en oft mjög stutt svör sem enduðu samtalið fremur snögglega. Í mjög fá skipti byrjaði Raymond sjálfur að hefja setningar eða mynda samræður. Það komu einnig upp tilvik þar sem hann einfaldlega svaraði ekki. Einnig segir DSM-5 að Einhverfa einkenni oft merkjanlega hömlun í ómálrænni og málrænni hegðun þegar kemur að félagslegum samskiptum. Raymond átti einnig í erfiðleikum þar og má það sjá í því að oftast þegar hann talaði við einstaklinga notaði hann ekki augnsamband. Hann sýndi lítil svipbrigði og var nánast með sama svip alla myndina. Raymond átti erfitt með að skilja kaldhæðni og tók öllu sem sagt var sem bókstaflegu. Það sást til að mynda í atriði sem hann var að labba yfir götu á grænu ljósi síðan kemur rautt eða “don´t walk” og Raymond stöðvar þá skyndilega á miðri gangbraut, hættir að labba og verður næstum fyrir bíl. Raymond átti í erfiðleikum með að aðlagast nýju umhverfi og nýjum venjum. Eins og fram kemur í DSM-5 þá eru það einkenni Einhverfu að geta ekki þróað, viðhaldið og skilið sambönd og á það þar á meðal við um erfiðleika við að aðlaga hegðun á ólíkar félagslegar aðstæður, ásamt því að eiga í erfiðleikum með að eignast vini. Raymond þurfti að fara upp í rúm klukkan 11 á kvöldin og gat alls ekki farið út í rigningu, hann borðaði oft það sama og vildi bara fá fiskistangir á miðvikudögum. Í myndinni eru engin merki um það að Raymond eigi vini, heldur þekkir hann bara sitt fólk, sem voru starfsmenn heimilisins sem hann bjó á. Í lok myndarinnar var þó Charlie einnig orðinn þekktur einstaklingur í hans lífi.

Einnig er talið að Raymond hafi verið með Savant syndrome, en það er ekki þekkt í DSM-5. Sú röskun fellur undir Einhverfu og felur í sér að einhverfur einstaklingur sé með náðargáfu í einhverju einu sérstöku fagi, oftast reikningi. Raymond gat reiknað og talið eins og engin annar. Eitt skipti í myndinni datt eldspýtustokkur á gólfið, áður en þjónustustúlkan á veitingastaðnum teygir sig í þær var hann búin að telja hversu margar þær voru. Annað stórt atriði í myndinni var þegar Charlie tók hann til Las Vegas og Raymond spilaði póker og náði að vinna mikla fjármuni vegna talnagáfu hans.

V.

Rain Man setur fram kraftmikil skilaboð og sýn á Einhverfu. Hins vegar þarf að hafa í huga að fólk með Einhverfu er ekki allt eins og Raymond og eru mismunandi einkenni Einhverfu á milli fólks. Myndin er mjög skýr og vel framsett og er gaman að fylgjast með hversu vel Raymond er leikinn í myndinni, sem gefur okkur góða innsýn í líf fólks með Einhverfu. Sumir vilja gagnrýna myndina og segja að myndin hafi neikvæð áhrif á ímynd Einhverfu en við erum ekki sammála því, þar sem einkenni Einhverfu geta verið mismunandi milli fólks, auk þess sem mismikil einkenni eru á milli einstaklinga.

https://www.pinterest.com/pin/83246293084828407/?autologin=true

https://www.stageandcinema.com/2019/03/10/rain-man/

To the Bone

Marti Noxon. To the Bone. 2019 (imdb7,6*).

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=705yRfs6Dbs  

To the bone

Eldey Ósk Mánadóttir, Katrín Hrönn Harðardóttir, Kristín Helgadóttir og Rebekka Steinarsdóttir.

1. Kynning

Kvikmyndin To the Bone var gefin út árið 2017. Myndin fjallar um unga konu að nafni Ellen sem glímir við lystarstol. Kvikmyndin leiðir áhorfendur í gegnum líf Ellenar og sjúkdóminn sem hún glímir við. To the Bone sýnir óhefðbundnar leiðir til að takast á við átröskun. Leikstjóri myndarinnar er Marti Noxon en hún skrifaði einnig handritið. Kvikmyndin byggir að mörgu leyti á eigin baráttu Marti Noxons við lystarstol. Læknir hennar, Dr. MacKenzie tileinkaði sér það að halda sínum sjúklingum heima frekar en að leggja þá inn á meðferðarstofnun. Dr. MacKenzie hvatti Marti við skrif á handritinu og gaf hann sína þekkingu og sitt álit varðandi átröskun við skrif á handritinu og gerð myndarinnar.

Heimild: https://www.imdb.com/title/tt5541240/

Í myndinni fer Lily Collins með aðalhlutverkið sem Ellen. Keanu Reeves fer með hlutverk læknisins Dr. William Beckham. Liana Liberto fer með hlutverkið Kelly systur Ellenar. Carrie Preston fer með hlutverkið Susan, stjúpmóður Ellenar. Að lokum fer Alex Sharp með hlutverkið Luke vin Ellenar.

Í kvikmyndinni er læknirinn, Dr. Beckham byggður á Dr. MacKenzie, en hann rekur óhefðbundið meðferðarheimili fyrir sjúklinga með Átröskun. Ellen fær pláss inn á meðferðarheimilinu og þar kynnist hún einstaklingum sem glíma við mismunandi Átraskanir. Reglur innan meðferðarheimilisins eru meðal annars þær að það eru engar hurðir á herbergjum nema inn á baðherberginu, raftæki eru bönnuð, allir þurfa að mæta í allar máltíðir og enginn má minnast á mat eða kaloríur. Auk þess má enginn yfirgefa matarborðið um kvöldmatarleytið og baðherbergið er læst í 30 mínútur eftir matartíma til að koma í veg fyrir að sjúklingar kasti upp. Hluti af meðferð Dr. Beckhams var meðal annars að hvetja Ellen til að fá útrás með því að öskra út í loftið, breyta nafninu sínu úr Ellen yfir í Eli. Þar að auki reyndi hann að fá Ellen til að uppgötva ástríður sem hún elskaði áður.

Imdb gefur kvikmyndinni 6,8 af 10 í einkunn. Rotten Tomatoes gefur kvikmyndinni 71% í einkunn en áhorfendur gáfu 64%. Metacritic gefur myndinni 64 af 100.

2. Stutt ástæða fyrir því að velja þessa mynd

Kvikmyndin, To the bone var valin þar sem hún snýr að óhefðbundinni meðferð gegn Átröskun. Okkur fannst áhugavert að kynnast þeirri nálgun sem meðferðin í kvikmyndinni snéri að, með það í huga að áhersla meðferðar á Íslandi er á þyngdaraukningu, heilbrigðar matarvenjur og að minnka önnur einkenni tengd Átröskun. Áhersla meðferðar á Íslandi er að mörgu leyti ólík áherslunum á meðferðarheimilinu í kvikmyndinni. Sem dæmi þá er ein af reglunum að ræða ekki um mat eða matarvenjur. Kvikmyndir er einnig góð birtingarmynd fyrir Lystarstol. Hún nær að fanga einkennin á raunverulegan hátt og sýnir frá öllum hliðum sjúkdómsins. Við fáum bæði að sjá Lystarstol út frá sjónarhorni Ellenar og út frá sjónarhorni aðstaðenda. Kvikmyndin var þung á köflum og það var erfitt að sjá hversu mikil vanlíðan fylgir sjúkdómnum.

3. Almenn umfjöllun um persónu

Ellen, aðal sögupersóna myndarinnar er tvítug stúlka sem glímir við Lystarstol. Foreldrar hennar eru fráskilin og sambandið þar á milli er ekki gott. Til að byrja með bjó Ellen hjá móður sinni en hún gafst upp á Ellen og hennar sjúkdóm og sendi hana til pabba síns, stjúpmóður og systur. Pabbi Ellenar sást aldrei í myndinni en stjúpmóður hennar er mjög annt um hana. Hún reynir að gera allt sem í hennar valdi stendur til að hjálpa Ellen en nálgast sjúkdóminn ekki á réttan hátt. 

Stjúpmóðir Ellenar bókar tíma hjá lækni sem heitir Dr. William Beckham. Hann rekur meðferðarheimili til að hjálpa sjúklingum sem glíma við Átröskun. Ellen fær innlögn á meðferðarheimilinu gegn hennar vilja, þar sem hún vill ekki þiggja hjálp frá öðrum. Í gegnum myndina má sjá að Ellen pælir ekki í því hvað öðrum finnst um hana og var með svartsýnan hugsunarhátt. Ellen er listamaður og tjáir list sína út frá sínum sjúkdómi. Hún teiknar meðal annars myndir af grönnum líkömum sem endurspeglar þá ímynd um hvernig hún vill líta út. Þar að auki teiknar hún myndir af sínum uppáhalds mat þegar hún er svöng og þegar hún nær ekki að sofna.

Hún hefur enga löngun á því að mynda tengsl við aðra og er í rauninni búin að gefast upp á lífinu. Í byrjun meðferðar var hún hvorki opin fyrir því að kynnast öðrum eða ná árangri í meðferðinni. Aftur á móti kynnist hún hægt og rólega öðrum einstaklingum á meðferðarheimilinu sem hjálpa henni að sjá lífið í öðru ljósi. Þar á meðal kynnist hún stráki sem heitir Luke og þau verða hrifinn af hvort öðru. Sem byrjun á nýju upphafi tekur hún upp nýtt nafn og vil ganga undir nafninu Eli. Í lok myndarinnar má sjá að Eli er tilbúin til þess að ná tökum á eigin lífi og þiggur meðferð.

Heimild: https://popculture.com/movies/news/how-real-is-netflixs-portrayal-of-eating-disorders-in-to-the-bon/

4. Val okkar á geðröskun persónunnar

Við teljum að Ellen þjáist af Lystarstoli (10.4). Lystarstol er átröskun sem einkennist af því að viðkomandi finnur fyrir hungri, en er með mjög sterka hræðslu við að verða feitur, ásamt truflun á sjálfsímynd.

DSM-5 skilgreinir Lystarstol í 3 hluta: A, B og C.

1. Minnkuð orkuinntaka miðað við aðstæður, sem leiðir til merkjanlega lágrar líkamsþyngdar miðað við aldur, kyn, þroska og líkamlega heilsu. merkjanleg lág líkamsþyngd er skilgreind sem þyngd sem er minna en það sem er eðlilegt lágmark eða hjá börnum og unglingum, minna en væntanlegt lágmark.

2. Mjög sterk hræðsla við þyngdaraukningu eða að verða feitur eða viðvarandi hegðun sem truflar þyngdaraukningu, jafnvel þótt viðkomandi sé merkjanlega of léttur.

3. Brengluð upplifun á eigin þyngd eða líkamsvexti; óheftleg áhersla á áhrif líkamsþyngdar eða líkamsvaxtar á sjálfsmat eða afneitun á því hve alvarleg lág líkamsþyngdin er orðin.

Ellen sýnir sterk einkenni Lystarstols í gegnum myndina. Í myndinni kemur fram að hún vegur um það bil 40 kg og er 1.65 á hæð. Þessi þyngd er undir lágmarki hjá heilbrigðum einstaklingi.

Heimild: ?

Ellen sýnir mikla hræðslu við það að borða og þyngjast. Hún lýsir því þannig að það að borða valdi henni miklum kvíða og að henni líði eins og að heimurinn myndi hrynja ef hún borðar fæðu. Samt sem áður hafði hún mikinn áhuga á mat, til að mynda vissi hún alltaf nákvæmlega kaloríufjöldann á öllum mat og hafði gaman að því að teikna myndir af honum. Oft má sjá atriði í myndinni þar sem hún hrærir einungis í matnum sínum í stað þess að borða hann. Í einu atriði myndarinnar fara Ellen og Luke saman á veitingastað og Ellen neitar að borða. Luke pantar fyrir hana mat en í stað þess að borða hann þá tyggir hún hvern bita fyrir sig en kyngir ekki matnum heldur spýtur honum út úr sér.

Heimild: https://virtualfeast.net/cinematic-feasts/to-the-bone-2017/

Þegar Ellen fór í læknisskoðun hjá Dr. William Beckham kom í ljós að hún var með það sem kallast “Lanugo.” Það lýsir sér á þann hátt að viðkomandi fær mjúk, dúnkennd hár á handleggi og fætur. Þegar þetta gerist er líkaminn að vernda einstaklinginn gegn hitatapi þar sem einstaklingurinn er orðinn alltof grannur. Þar að auki tók Dr. William Beckham eftir því að Ellen var öll marin á bakinu eftir að hafa gert mikið af magaæfingum. Í læknisskoðuninni var Ellen einnig spurð að því hvenær hún hafi farið síðast á blæðingar og hún gat ekki munað hvenær það var. Tap á blæðingum er eitt af einkennum Lystarstols hjá konum þar sem að magn estrógens er óeðlilega lágt hjá þeim. 

Heimild: https://womensvoicesforchange.org/netflix-review-to-the-bone-dying-to-be-thin.htm

Í gegnum myndina var Ellen stanslaust að athuga hvort hún gæti gripið utan um upphandlegginn á sér og á einum tímapunkti má sjá að henni tókst það. Eitt af einkennum þess að vera með Lystarstol er of mikil líkamsrækt. Þetta má tengja við Ellen þar sem hún greip hvert tækifæri til þess að hreyfa sig í laumi. Sem dæmi gerði hún sífellt magaæfingar upp í rúmi, hljóp upp og niður stigann á meðferðarheimilinu og vildi helst ganga hratt eða hlaupa þegar hún var að koma sér á milli staða. 

            Í seinna hluta myndarinnar var átröskunin búin að taka yfirhönd á líf Ellenar og í einu atriðinu má sjá hana liggja meðvitundarlausa á strætóstöð. Síðan í lok myndarinnar dreymir Ellen sjálfa sig, þar sem hún situr heilbrigð upp í tréi og horfir niður á sjálfan sig nakta liggjandi í mold. Á þessum tímapunkti sér hún hvað hún er grönn og að hún sé nær dauða en lífi. Hér sér hún sjálfan sig nýjum augum og í nýju ljósi. Þegar hún vaknar frá draumnum þá er hún tilbúin að þiggja meðferð og ná tökum á sínu eigin lífi. 

 5. Ósvaraðar spurningar

Spurningar vakna hvort að fyrirkomulag meðferðarheimilisins hafi haft góð áhrif á Eli og hvort að reglurnar á meðferðarheimilinu hefðu mátt vera sveigjanlegri. Á hverjum degi var Eli og aðrir meðlimir á meðferðaheimilinu beðin um að fara á vigt til þess að sjá hvort að þau væru að bæta á sig, að okkar mati gæti þetta ýtt undir afbrigði sjúkdómsins. Við setjum spurningamerki við hvort það hafi haft góð áhrif á Eli og hennar sjúkdóm, að hún vissi daglega hversu þung hún væri?

Heimild: https://www.rogerebert.com/reviews/to-the-bone-2017

Vert er að benda á að meðferðarheimilið notaði umbunarkerfi. Fyrir hverja æskilega hegðun sem Eli sýndi þá fékk hún stig. Ef hún náði að safna ákveðnum mörgum stigum þá fékk hún verðlaun sem fólst í því að hún mátti velja sér eitthvað sem hún vildi gera, t.d fara í bíó, út að borða, fara á leikrit og fleira. Ef hún sýndi aftur á móti óæskilega hegðun þá var refsingin sú að hún missti stig. Í gegnum myndina má sjá að þessi neikvæða styrking ýtti undir mótþróa hjá Eli. Refsingin var notuð sem valdbeiting: You can’t stay at Threshold if you drop any more weight sem varð til þess að hún yfirgaf meðferðarheimilið og fór aftur til fjölskyldu sinnar.

Sálfræðingurinn og læknirinn, Dr. William Beckham beitir að vissu leyti hugrænni atferlismeðferð (HAM) til þess að hjálpa skjólstæðingum sínum að breyta ákveðnum hugsunarhætti sem getur fylgt átröskunum. Hann sýnir Eli skilning sem hún fékk aldrei frá fjölskyldu sinni. Það virðist sem að fjölskylda hennar hafi aldrei fengið viðeigandi fræðslu um Lystarstol og af þeim sökum vissu þau ekki hvernig þau áttu að sýna henni skilning og fullan stuðning. Þau áttu mjög erfitt með að skilja afhverju Eli borðaði einfaldlega ekki. Við veltum því fyrir okkur hvort fjölskyldan hennar hafi brugðist rétt við, sögðu þau réttu hlutina eða létu þau hana líða enn verr?

Í lok myndarinnar vakna upp margar spurningar. Eli snýr aftur tilbaka til meðferðarheimilisins en við fáum ekki að vita hvort hún nái fullum bata eða ekki. Auk þess vitum við ekki hvort meðferðin hafi hjálpað henni að einhverju leyti í lokin. Þrátt fyrir að við fáum ekki svör við spurningum okkar þá er þessi kvikmynd skylduáhorf fyrir alla í ljósi þess að Lystarstol er ennþá mikið “taboo” í nútímasamfélagi. Það er mikilvægt að velta því fyrir sér hvort meðferð við lystarstoli ætti að vera einstaklingsmiðuð eða einsleit.

Heimildir

1. Comer, R. J., og Comer, J. S. (2019). Fundamentals of Abnormal Psychology (9. útg.). Worth publishers.

2. Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

The Accountant

Gavin O-Connor. 2016. The Accountant (Imdb 7,3*)

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=DBfsgcswlYQ

The Accountant

Aníta Ýr Hrafnsdóttir, Eyjólfur Sverrirsson, María Ýr Leifsdóttir og Tinna Rós Sigurðardóttir.

I. Kynning

Kvikmyndin sem varð fyrir valinu er The Accountant. Hún er ekta spennu / hasarmynd og er 128 mínútur að lengd. Myndin kom út árið 2016 og fjallar um Christian “Chris” Wolff, löggiltan endurskoðanda sem er greindur með Einhverfurófsröskun hjá Harbour Neuroscience ungur að aldri, nánar tiltekið Velvirk einhverfa (e. high functioning autism). Hann vinnur við að sjá um bókhaldið hjá hættulegum glæpasamtökum um allan heim sem vilja fela ólöglega starfsemi sína, eða réttara sagt er hann að kokka bækurnar fyrir þessi samtök. Leikstjóri myndarinnar er Gavin O-Connor en handritið er skrifað af Bill Dubuque árið 2008. Þegar Dubuque heyrði fyrst af hugmyndinni um myndina þá leyst honum ekki nægilega vel á hana en eftir að hafa hugsað um hana í nokkurn tíma þá hugsaði hann: Hvað ef að aðal karakterinn er einhverfur? Hann sagði í viðtali við Los Angeles Times að hann hafi alla tíð haft mikinn áhuga á því hvernig hugurinn virkaði: Hvað gerist í höfðinu á svona manni, hvernig vinnur hann úr upplýsingum og hvernig tjáir hann sig við restina af heiminum, hann vildi búa til ráðgátu innan ráðgátunnar. Aðalleikarar myndarinnar eru Ben Affleck, Anna Kendrick, J. K. Simmons, Jon Bernthal, Cynthia Addai-Robinson, Jeffrey Tambor og John Lithgow.

Myndin er ekki byggð á sannsögulegum atburðum en handritshöfundurinn Dubuque, leikstjórinn O’Connor og aðalleikarinn Affleck, reyndu allir eftir sinni bestu getu að hafa persónuleika sem og andlegt ástand Christian Wolff sem raunverulegast og tókst þeim það með sóma.

The Accountant hefur fengið góða dóma gagnrýnenda en myndin fær 7,3 af 10 í einkunn á IMDb. Rotten Tomatoes gefur myndinni 51% en hún fær 76% hjá áhorfendum. Myndin hefur hlotið fimm tilnefningar og hefur unnið til þriggja verðlaun. Í júní 2017 gaf Warner Bros. út að mögulega yrði gert framhald af myndinni og í febrúar 2020 þá ítrekaði Affleck að hann væri spenntur fyrir því að gera framhaldsmynd sem og möguleikann á því að gera þáttaröð byggða á þessum karakter sem hann lék.

Heimild: https://squinoo.com/the-accountant-2/

II. Ástæða fyrir vali

Ástæða þess að viðkomandi kvikmynd varð fyrir valinu var meðal annars sú að við töldum þessa mynd vera mjög viðeigandi fyrir þetta tiltekna verkefni þar sem einnig er áhugavert er að skoða hvernig Einhverfur einstaklingur, sem hann Christian Wolff er, kljáist við óreiðu í hinum svokallaða óhefðbundna heimi, þó svo ýkjur á ýmsum sviðum einkennir oft amerískar bíómyndir.

Við erum öll sammála því að einhverfa almennt séð er mjög áhugaverð og birtingarmynd hennar í þessari bíómynd endurspeglar mikið það sem við bjuggumst við út frá því sem við höfum lært í námskeiðinu Klínísk sálfræði. Við vildum fræðast enn meira um Einhverfu og gaf kvikmyndin okkur góða innsýn inn í daglegt líf einhverfs einstaklings. Einnig vildum við horfa á og greina nýlega kvikmynd með góðum leikurum og kom The Accountant þar sterk inn.

Heimild: https://www.cinemablend.com/new/Ben-Affleck-Movie-Accountant-Assembling-An-All-Star-Cast-69204.html

III. Almenn umfjöllun um persónuna

Þegar Christian Wolff var yngri var hann greindur með Einhverfurófsröskun, hann var með alvarlega hindrun bæði í félagslegum tjáskiptum og samskiptum. Þrátt fyrir það sýndi hann einstaka sérhæfileika í öðrum hlutum eins og t.d. í stærðfræði og púslum. Ef hann náði ekki að klára verkefni sem hann var að gera þá fann hann fyrir óstjórnlegri vanlíðan sem braust oft á tíðum út í órökrétti hegðun eins og öskrum og lemja frá sér og / eða í hluti. Christian þoldi einnig illa há hljóð, skær ljós, snertingu og horfði sjaldan í augun á fólki. Faðir hans var mjög harður við hann og neitaði að setja hann á heimili eða á stað þar sem fagfólk gæti hjálpað Christian. Faðir hans trúði því að ef hann þoldi illa áreiti eins og skær ljós og há hljóð þá þyrfti hann einfaldlega meira af þeim. Röskun Christians varð of mikið fyrir móður hans, flutti hún út og hafði aldrei samband við feðgana aftur. Faðir hans lét Christian ásamt bróður hans læra bardagaíþróttir þar sem engin miskunn var sýnd og þar með kom hann honum í snertingu við fleiri áreiti eins og sársauka. Þegar Christian var orðinn eldri þá mætti hann ásamt föður sínum í jarðarför móður sinnar þar sem slagsmál brutust út sem endaði með dauða föður hans. Út frá því fór Christian í fangelsi þar sem hann kynnist manni að nafni Francis sem var herbergisfélagi hans. Alla daga næstu 2 árin kenndi Francis honum félagsfærni ásamt öllu sem viðkom peningaþvætti og kom honum í tengingu við þessi hættulegu glæpasamtök sem hann vann svo fyrir síðar. Christian viðhélt þeim æfingum sem faðir hans hafði predikað alla hans æsku. Hann setti reglulega á mjög háa tónlist, blikkandi ljós og nuddaði og barði sköflunginn á sér með trékylfu til að viðhalda skynfæraálaginu. Maturinn hans mátti ekki snertast og áður en hann gerði eitthvað þurfti hann að blása á puttana sína áður. Hann lifir mjög einföldu lífi burtséð frá vinnunni sinni og hefur mikinn áhuga á því að skjóta úr byssu og er hann virkilega fær í því. Hann geymir hjólhýsi með öllum sínum verðmætum í geymsluskúr. Á meðal verðmæta hans eru t.d. verk eftir Jackson Pollock og Renoir málverk ásamt miklu magni af peningum og vopnum. Þó Christian hafi unnið fyrir mjög hættulegt fólk var hann góður maður, hann gaf nánast allan peninginn sem hann þénaði til Harbor Neuroscience sem var einmitt staðurinn sem greindi röskun hans eins og kom fram hér að ofan. Hann hjálpaði einnig lögreglunni sem var á eftir honum að handsama fjöldann af glæpamönnum.

Heimild: https://www.pinterest.com/pin/505177283177719331/

IV. Val okkar á geðröskun persónunnar

Einhverfurófsröskun er ein af þeim röskunum sem ekki er sýndur nægur skilningur af öðrum. Við höfðum flest öll séð þessa mynd fyrir nokkrum árum en þegar við horfðum á myndina aftur við gerð þessa verkefnis, þá horfðum við á hana með allt öðru hugarfari og með talsvert meiri vitneskju um þessa tilteknu geðröskun. Þetta gerði okkur kleift að grípa atriði úr myndinni jafnóðum og tengja við námsefnið sem við hefðum mögulega aldrei gert áður þar sem þekkingin var einfaldlega ekki til staðar. 

Einhverfurófsröskun (1.3.1.) í DSM-5 hefur eftirfarandi skilgreiningar einkenni: ,,Alvarleg hindrun í félagslegum tjáskiptum og félagslegum samskiptum’’ og einnig ,,Þröng endurtekin og dæmigerð hegðun, áhugamál og virkni’’ en aðalpersóna kvikmyndarinnar hann Christian fellur undir 1.3.1. Einhverfurófsröskun samkvæmt DSM-5.

Mikil vöntun er hjá honum á félags- og tilfinningalegum samskiptum. Hún kemur fram í afbrigðilegri félagslegri nálgun og skorti á eðlilegu fram og tilbaka eðli sambands. Mikill skortur er hjá honum að hefja samtöl eða að svara í félagslegum samskiptum. Þetta má sjá strax í byrjun myndarinnar þar sem hann á í samskiptum við kúnna hjá sér og getur hann því varla horft í augun á þeim, heldur horfir hann oftast niður. Christian á það einnig til að svara öðrum með þeim hætti að samskiptin eru sem allra styðst. Hann á erfitt með augnsamband og sýnir skilningsleysi á andlitstjáningu og ómálrænni tjáningu annara. Christian var vinafár og með vöntun á að þróa, viðhalda og að skilja sambönd. Hann virtist einungis treysta einni manneskju, sem reyndist vera stelpa sem hann hafði kynnst á stofnuninni sem greindi hann þegar hann var ungur. Hann var með mikla rútínu og fann fyrir mikilli vanlíðan ef hann ekki fékk að klára hluti sem hann hafði byrjað á. Christian var ofvirkur gagnvart skynáreitum, átti mjög erfitt með hávaða, skær ljós og snertingu á sínum yngri árum. Þó er vert að nefna að flest þau einkenni sem nefnd voru hér að ofan voru alvarlegri þegar hann var yngri og með stanslausu skynáreiti (e. sensory overload) náði hann að minnka nánast öll þau einkenni sem einkenna Einhverfurófsröskun. Hann var mjög fastheldinn með ákveðna hluti eins og t.a.m. þegar hann undirbýr sig fyrir það að borða mat þá sýnir hann endurtekna hegðun trekk í trekk undir sömu kringumstæðum. Hann blæs á puttana og raðar matnum svo á sérkennilegan hátt á diskinum áður en hann byrjar að borða ásamt því að borðbúnaðurinn þarf að vera uppsettur á ákveðinn hátt, hvort sem hann sé ofan í skúffu eða uppi á borðinu. Undir öðrum kringumstæðum má einnig heyra hann þylja upp sömu vísuna aftur og aftur, nákvæmlega eins í hvert skipti og virðist þessi vísa róa hann niður þegar hann er undir stressi eða á mörkunum að missa stjórn. Þessi síendurtekna upptalning á vísu er í myndinni sjálfri talin vera vegna áfalls úr æsku hans sem má vel vera þar sem æska hans var mjög óhefðbundin. Hluti af hans rútínu má sjá m.a. í því hvernig hann ýtir alltaf á bílskúrshurðaopnarann á sama stað í götunni til þess að hann nái að keyra bílinn beint inn án þess að bíða þegar hann kemur heim til sín. Eitt skipti eftir að hafa ekki náð að klára hlut sem hann hafði byrjað á stressast hann upp og brunar heim til sín. Hans endurtekna hegðun að opna hurðina á réttum tíma klikkar sem veldur því að hann þarf að stoppa og bíða ásamt því að hann leggur ekki nægilega innarlega í bílskúrnum og því lokast hurðin á bílinn hans. Í framhaldi verða því snjóbolta áhrif sem valda því að fleiri hlutir fara úrskeiðis hjá honum.

Heimild: https://screenrealm.com/tag/the-accountant/

V. Ósvaraðar spurningar

Myndin var að mestu leyti mjög vönduð, hún sýnir og segir vel frá aðalpersónunni. Að okkar mati er myndin góð dæmigerð spennumynd sem veitir afþreyingu en á sama tíma innsýn inn í líf einstaklings með Einhverfu. Strax í upphafi myndarinnar má sjá viðmót föður hans gagnvart því hversu ’’öðruvísi’’ sonur sinn er og sjáum við þetta viðmót því miður tíðkast víða í heiminum í dag, hvort sem að það er gagnvart einstaklingum með Einhverfu eða ýmist aðra geðröskun. 

Maður veltir því fyrir sér hvernig Einhverfa og siðblinda fara saman, því í myndinni virðist Christian svívirðilega drepa verulega marga aðila án nokkurar tilhugsunar. Þetta gæti e.t.v. tengst hans svona ’’fixation’’ á hlutum og það að hafa einungis einn tilgang eins og t.d. það að bjarga stelpunni (Anna Kendrick) og hann þarf því að drepa þá sem standa í vegi fyrir honum.

Heimild: https://www.flickeringmyth.com/2020/02/ben-affleck-offers-update-on-the-accountant-sequel/

Heimildir:

1. Bustle. Sótt 1.apríl 2021 af https://www.bustle.com/articles/188011-the-accountant-isnt-a-true-story-but-ben-afflecks-thriller-shines-a-light-on-autism

2. IMDb. The Accountant. Sótt 2.apríl 2021 af https://www.imdb.com/title/tt2140479/

3. Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

4. Wikipedia. Sótt 1.apríl 2021 af https://en.wikipedia.org/wiki/The_Accountant_(2016_film)

As Good as it Gets

James L. Brooks. 1997. As Good As It Gets (Imdb 8,2*).

 Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=p_c-LiN9HNw

As Good as it Gets

Helga Guðmundsdóttir, Júlía Kristine Jónasdóttir og Tinna Kristín Indíana Kristinsdóttir.

I: Um myndina

Kvikmyndin As Good as it Gets varð fyrir valinu fyrir þetta verkefni. Hún fjallaði um skáldsagnahöfundinn Melvin Udall, einstæðu móðurina Carol Connelly, son hennar Spencer og samkynhneigða listamanninn Simon Bishop ásamt hundi sínum Verdell. Melvin bjó einn og átti það til að forðast félagslegar aðstæður. Hann borðaði morgunmat hvern einasta dag á sama borðinu á sama veitingastaðnum þar sem Carol Connelly vann sem þjónustustúlka. Carol var sú eina á veitingastaðnum sem gat borið ósveigjanleikann og ókurteisina í Melvin. Nágranni hans, Simon, varð fyrir líkamsárás þegar hann kom að þjófum í íbúð sinni og þá neyddist Melvin til þess að líta eftir hundinum hans. Í fyrstu reyndist það honum erfitt þar sem hann var gjarn á að passa sérstaklega vel upp á hreinlæti og var mjög ósveigjanleg manneskja þegar kom að hans daglega lífi og rútínu. Í kjölfarið myndaðist vinátta á milli Melvin og Simon, sem og þjónustustúlkunnar Carol. Melvin varð síðan ástfanginn af Carol þegar leið á myndina, líklegast vegna þess að hún var sú eina sem gat átt í eðlilegum samskiptum við hann. Þar að auki virtist hún geta sagt rétta hluti við hann án þess að hann reiddist henni á móti.

Leikstjóri myndarinnar er James L. Brooks, en hann skrifaði handritið ásamt Mark Andrus. Með aðalhlutverk í myndinni fara Jack Nicholson (Melvin), Helen Hunt (Carol) og Greg Kinnear (Simon). Aukaleikarar eru meðal annars Cuba Gooding Jr., Skeet Ulrich og Shirley Knight. Myndin fékk góða dóma á IMDB, eða 7,7 í einkunn og 85% á Rotten Tomatoes. Jack Nicholson og Helen Hunt hlutu bæði Óskarsverðlaun fyrir leik sinn í myndinni. Auk þess var Greg Kinnear tilnefndur til verðlauna í flokki aukaleikara og myndin var einnig tilnefnd sem besta myndin á Óskarverðlaunahátíðinni. Þess utan fékk myndin þrjár aðrar tilnefningar.

Heimild: https://www.google.com/search?q=as+good+as+it+gets&rlz=1C5CHFA_enIS894IS894&hl=en&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwim14_5gujvAhUmg_0HHV54B6QQ_AUoAXoECAEQAw&cshid=1617657492037719&biw=1550&bih=1169#imgrc=D8W5-wE1eJ7OlM

II: Ástæða fyrir vali

Ástæðan fyrir vali okkar á þessari mynd var sú að okkur þótti hún bæði skemmtileg og vel leikin. Hún sýndi tiltekið geðrænt vandamál á eðlilegan og skýran hátt. Áhugavert var að sjá að þrátt fyrir að persónur myndarinnar voru mjög ólíkar þá ná þær vel saman á endanum og það kom á óvart hvað þær gátu allar hjálpað hvor annarri í ýmsum aðstæðum með styrkleikum sínum. Myndin er klassísk fjölskyldumynd sem að flestir hafa gaman af og var því tilvalin fyrir þetta verkefni.

III: Almenn umfjöllun

Myndin leyfði manni að fylgjast með persónunni Melvin Udall og áhorfandinn var leiddur í gegnum hans sérstaka, daglega líf. Hann bjó einn síns liðs í sambýlishúsi í New York og virtist ekki ætla að breyta því við fyrstu sýn. Hann var ekki vel liðinn af nágrönnum sínum, enda gerði hann margt sem fór í taugarnar á þeim, móðgaði þá og líkaði verulega illa við þá. Dæmi má nefna þegar hann sá hund nágranna síns, Simon Bishop, á stigaganginum og setti hann í ruslalúguna svo að hann myndi ekki pissa á gólfið. Í myndinni kynntist Melvin konunni Carol betur og betur þar sem hann hitti hana daglega á veitingastaðnum sem hann borðaði á. Þar þóttist hann eiga eitt ákveðið borð út af fyrir sig. Carol átti son sem glímdi við asma og er hún sú eina sem lét sig hafa erfiða framkomu Melvin þegar hann borðaði á veitingastaðnum. 

Einn karakter myndarinnar, módelið Vincent Lopiano, sem hafði setið fyrir hjá Simon Bishop, lét vini sína ræna íbúð Simons. Simon komst að því og þá brugðust innbrotsþjófarnir við með því að lemja hann í klessu og Simon stórslasaðist í kjölfarið. Þar af leiðandi þurfti Simon að fara á spítala og Melvin sat uppi með að passa hund Simons. Eftir því sem leið á myndina byrjaði Melvin að finna væntumþykju gagnvart hundinum Verdell. Í rauninni líkaði honum betur við hundinn en nokkra aðra manneskju. Þessi ást sem hann fann fyrir hundinum er ólíkt þeim einstaklingum sem eru með Áráttu-þráhyggjuröskun að finna. Ástæðan er sú að þeim finnst dýr yfirleitt ekki vera nægilega snyrtileg.

Carol þurfti einn daginn að taka sér frí frá vinnunni til að hugsa um veikan son sinn og þann dag varð því röskun á daglegri rútínu Melvins, sem olli honum miklum kvíða. Þetta varð til þess að Melvin mætti heim til Carol og varð vitni að asmakasti sem sonur hennar fékk. Í kjölfarið sendi Melvin lækninn sinn Dr. Martin Bettes til hennar og Carol varð afskaplega þakklát fyrir þetta góðverk, þar sem hún átti ekki efni á slíkri þjónustu fyrir barnið sitt. Í raun gerði Melvin þetta til þess að fá Carol aftur til að koma í vinnuna og þjóna honum. Melvin, Carol og Simon fóru saman í ferðalag á blæjubíl. Í þeirri ferð byrjaði að myndast ástarsamband á milli Melvin og Carol. Klaufaskapurinn í Melvin reitti þó Carol til reiði, en þegar komið var aftur til New York sættust þau á ný.

IV: Útskýrð geðröskun

Í kvikmyndinni As Good as it Gets leikur Jack Nicholson einstakling með Áráttu-þráhyggjuröskun einstaklega vel, en hún er erfið kvíðatengd röskun. Samkvæmt skilgreiningu í DSM-5 einkennist Áráttu-þráhyggjuröskun af endurtekinni og viðvarandi hegðun með það markmið að draga úr kvíða. Með þráhyggjum er átt við hugsanir, hvatir eða ímyndir sem viðkomandi skynjar. Þessar þráhyggjur þrýstast fram og geta valdið vanlíðan og þjáningu. Áráttur eiga við um hegðun eða endurtekin andleg ferli sem einstaklingnum finnst hann verða að framkvæma sem svar við þráhyggjunni. Þannig myndast hringrás í lífi einstaklinganna sem er erfitt að greiða úr.

Eins og nefnt var áður býr Melvin einn síns liðs í fjölbýli til að byrja með og hann hefur allar sínar kúnstir út af fyrir sig. Til að mynda er hann mjög sýklahræddur. Dæmi um það er þegar hann þvær á sér hendurnar undir sjóðandi vatni, opnar í hvert einasta skipti nýja sápu sem hann notar einungis í nokkrar sekúndur hendir í ruslið og opnar þá nýja. Þegar Melvin fer í sturtu notar hann aftur sjóðandi vatn og er mun lengur en talið er eðlilegt. Hann vill ekki að neinn snerti sig og notar hanska þegar hann fer út af því hann vill sjálfur ekki snerta neitt með berum höndum. Hugsunin sem virðist spretta fram hérna er eins og hann sé sífellt að segja sér að eitthvað hræðilegt gerist ef hann framkvæmir ekki hegðunina til að draga úr kvíðanum.

Svo þegar hann kveikir eða slekkur ljósin eða læsir hurðinni á heimili sínu þá snýr hann lásnum fimm sinnum í hvert einasta skipti. Í gegnum myndina kemur skýrt fram hvað Melvin er ósveigjanlegur og óumhverfisvænn. Hann borðar á sama staðnum alla daga og vill sitja á sama borðinu í hvert skipti. Hann kemur með sín eigin einnota hnífapör í plasti og pantar nánast alltaf sama matinn. Auk þess vill Melvin hafa allt í röð og reglu og þegar hann er að pakka í ferðatösku hefur hann mikið skipulag. Svo virðist vera að hann gangi á mörk annarra bara til að slá á eigin kvíða, til dæmis hvernig hann sýnir dónaskap gagnvart fólkinu á veitingastaðnum. Ef röskun verður á daglegri rútínu hans, eins og þegar Carol mætti ekki til vinnu, fær hann mjög mikinn kvíða og finnst hann ekki hafa stjórn á eigin lífi. 

Þessar hugsanir hans og athafnir trufla daglegt líf hans mjög mikið og það snýst mest megnis um það að draga úr kvíða hans. Hann verður að fá að framkvæma þessar athafnir, annars fer hann á taugum.

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=PLs7OoHh2n4

V: Að lokum

            Stærsta vandamál Melvins sem viðkom hans geðröskun var sýklahræðslan. Þar af leiðandi var mjög sérstakt að sjá að honum tókst að sjá um hundinn Verdell þrátt fyrir þessa hræðslu, vegna þess að hundar eru ekki mjög hreinlætislegir. Líklegt er að þetta hafi verið sú meðferð sem hafði mest að segja fyrir hann og olli því smám saman að hann lærði að vinna með þráhyggjuna og svara ekki með áráttuhegðuninni. Melvin fór því í einhvers konar afhjúpunarmeðferð án þess að gera sér fulla grein fyrir því sjálfur. Carol þrýsti svolítið á mörkin hjá honum en gætti þess að fara ekki yfir strikið og valda honum of miklum óþægindum. Út myndina var sýnt frá því hvernig Carol olli því að Melvin varð sveigjanlegri. Hann gleymdi að bregðast við þráhyggjunum þegar hann var með henni. Seinasta atriði myndarinnar var mjög sterkt, þar var sýnt frá því hvernig þau labba hlið við hlið á gangstétt án þess að Melvin passi sig á því að stíga ekki á línur.

Heimildaskrá 

1. https://www.ruv.is/frett/einstaklega-vel-leikin-mynd-um-arattu-thrahyggjuroskun

2. https://www.krigud.com/kviksal/as-good-as-it-gets

3. DSM-5 bókin (Rauða) Eftir Kristján Guðmundsson

   Myndir/Myndbönd: 

4. https://www.amazon.com/As-Good-Gets-Harold-Ramis/dp/0767811100

5. https://www.parkcircus.com/film/107276-As-Good-As-It-Gets

6. https://www.youtube.com/watch?v=PLs7OoHh2n4

A Star is Born

Bradley Cooper. 2018. A Star is Born (Imdb 7,5*).

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=nSbzyEJ8X9E

A Star Is Born

Elín Guðrún Þorleifsdóttir, Erla Valgerður Birgisdóttir, Erna Jóna R. Guðmundsdóttir, Sigurlaug Sara Gylfadóttir.

I. kvikmyndin

Við völdum að horfa á fjórðu útgáfu kvikmyndarinnar A Star Is Born sem kom út árið 2018. Myndin var fyrst gefin út árið 1937, aftur 1954 og svo í þriðja sinn árið 1976 en þá fóru stórstjörnurnar Barbara Streisand og Kris Kristofferson með aðalhlutverkin. Vert er að taka fram að myndin er ekki byggð á sannsögulegum atburðum. 

Myndin fjallar um samband rokkstjörnunnar Jackson Maine (Jack) og Ally. En þau kynnast fyrir tilviljun á bar í New York borg þar sem Ally er að syngja á meðan Jack situr að drykkju. Jack hjálpar Ally að láta draum hennar um tónlistarframa verða að veruleika með því að bjóða henni með sér á tónleikaferðalag. Ally verður fljótt ljósið í lífi Jack og enda þau á að gifta sig. Samband þeirra er þó ekki það eina sem þróast hratt í lífi Ally en brátt fer hennar stjarna að skína bjartar en hans og fær hún eigin plötusamning sem og tónleikaferðalag.

Jack, sem hafði greinilega lengi glímt við áfengisdjöful, fellur dýpra og dýpra í fíknina á meðan allt er á uppleið hjá Ally. Á endanum verður neysla hans það mikil og stíf að hún veldur töluverðum erfiðleikum í þeirra sambandi. Þau rífast æ tíðar og verður hegðun Jacks til þess að valda Ally mikilli skömm, t.d. pissar hann á sig á sviði verðlaunahátíðar þar sem hún er að taka á móti sínum fyrstu verðlaunum. Jack lagði einnig á hana hendur en biðst þó fyrirgefningar þegar rennur af honum og virðist skammast sín mjög fyrir það hvernig hann hagar sér í áfengisvímunni. Hann reynir að fara í meðferð en virðist ekki geta unnið á rót vandans. Myndin endar á því að Jack fremur sjálfsvíg á sameiginlegu heimili þeirra á sama tíma og Ally heldur eina sína stærstu tónleika.  

Myndin er framleidd og leikstýrð af Bradley Cooper sem fer einnig með aðalhlutverkið í myndinni ásamt söngkonunni Lady Gaga. Þeir Bradley Cooper, Eric Roth og Will Fetters skrifuðu handrit myndarinnar og ásamt Bradley Cooper og Lady Gaga leika Sam Elliot, Alec Baldwin, Andrew Dice, Brandi Carlile, Ron Rifkin og Barry Shabaka Henley í myndinni. Það má með sanni segja að myndin sé hlaðin stórstjörnum. A Stair Is Born fær 7,6 af 10 mögulegum í einkunn á síðunni IMDB (Full Internet Movie Database) og hefur fengið fjölda verðlauna og eru þau m.a. Óskars-, Golden Globe og BAFTA verðlaun.

II. val myndar

Við völdum þessa mynd af nokkrum ástæðum, sú fyrsta er hve vel myndin sýnir hvað glæsilega lífið í Hollywood er í raun ekkert eins og fjölmiðlar vilja láta okkur halda að það sé. Fallega og fræga fólkið er alveg jafn mennskt og við hin, þau glíma við sín vandamál alveg eins og allir aðrir. Þeirra vandamál eru mögulega kannski stærri en okkar hinna þar sem þau þurfa að takast á við þau í sviðsljósinu. Því hlýtur einnig að fylgja aukið álag að þurfa að takast á við persónuleg vandamál líkt og þunglyndi, kvíða og fíkn undir smásjá alheims-fjölmiðla. Þar sem allir hafa skoðun á því hvernig þú hagar þér og ekkert má út á bera í framkomu þinni án þess að allur heimurinn viti og tali um það. 

Einnig fannst okkur efnistök myndarinnar mjög áhugaverð, sýnt er frá falli Jack á sama tíma og vonarstjarna Ally rís. Þó svo að Jack hafi fundið ástina í faðmi Ally er það ekki nóg til þess að hann geti unnið í eigin vandamálum. Að auki fannst okkur sá hluti sögunnar sem hefur að gera með meðvirkni Ally gagnvart hegðun og framkomu Jack áhugaverð. Sá hluti sögunnar sýnir svo vel hvað aðstandendur fíkla geta sogast inn í veikindi þeirra.

III. Almenn umfjöllun um persónu

Jackson Maine (Jack) fæddist og ólst upp á búgarði í Arizona fylki Bandaríkjanna ásamt föður sínum og hálfbróður. Móðir hans lést þegar hann fæddist og 13 árum seinna missir hann einnig föður sinn. Faðir hans hafði glímt við Áfengisvanda og var því ekki virkur uppalandi í lífi bræðranna. Jack var alinn upp af eldri hálfbróður sínum, Bobby eftir andlát föður síns. Jack var hæfileikaríkur tónlistarmaður og náði fljótt töluverðri frægð, Bobby bróðir hans fylgdi honum sem nokkurskonar umboðsmaður hans. Jack glímdi við Þunglyndi frá barnæsku sem stuðlaði án efa að Áfengis- og fíkniefnaneyslu hans síðar meir. Hann glímdi, eins og margar rokkstjörnur við eyrnasuð (e. tinnitus) og heyrnarskerðingu. Eyrnasuðið og heyrnarskerðingin hafði mikil áhrif á tónlistarferil hans og fíknin og þunglyndið sömuleiðis á samband hans og Ally. Hann fer að lokum í meðferð til þess að takast á við áfengisvandamál sín en það virðist ekki hjálpa honum að komast á beinu brautina.

Heimild: http://www.ruthlessreviews.com/38291/a-star-is-born/

Það er augljóst af söguþræði myndarinnar að vandamál Jack má rekja til erfiðrar æsku hans á búgarðinum og virðist hann eiga erfitt með að gera upp þá fortíð. Jack tók oft reiði sína út á Bobby bróður sínum og virtist þá reiðin byggjast á atburðum tengdum æsku þeirra. Jack var til dæmis mjög reiður út í Bobby þegar hann varð meðvitaður um að Bobby hafði selt búgarð fjölskyldunnar undir vindmyllugarð. Kom þó fljótt í ljós að Bobby hafði þá þegar tilkynnt Jack frá áformum sínum en Jack mundi ekki eftir því þar sem hann hafði verið í vímu þegar samtalið átti sér stað. 

Þrátt fyrir sína erfiðleika var Jack mjög heillandi persónuleiki, yfirvegaður og mjög opinn fyrir nýjum aðstæðum eins og sást vel þegar hann labbaði óvænt inn á drag-show í leit sinni að næstu áfengisflösku. Hann hafði einnig nef fyrir hæfileikum, sem sást til dæmis þegar hann hitti Ally fyrst, en hann heillaðist strax af hæfileikum hennar og kom henni mjög fljótt á framfæri á eigin kostnað. Hann var duglegur að styðja við hana og hrósa henni bæði fyrir hæfileika hennar og útlit en hún var óörugg með hvort tveggja. Til að mynda var hann duglegur að hrósa henni fyrir nef hennar sem hún var mjög óörugg með en hann notaði svo þennan veikleika hennar gegn henni þegar þau rifust og hann var undir áhrifum áfengis. Þegar hafði runnið af honum leið honum mjög illa yfir því að hafa sært hana. En þetta var ekki einsdæmi þar sem Jack upplifði ítrekaðar skapsveiflur undir áhrifum áfengis eða fíkniefna og átti hann það til að særa sína allra nánustu með stjórnsemi og afbrýðisemi. Eftir þessi skapofsaköst sýndi hann mikla eftirsjá og vanlíðan yfir framkomu sinni og upplifði hann sig sem byrði á sína nánustu.

IV. geðröskun persónunnar

Vandi Jacks er tvíþættur, hann glímir við Efnamisnotkun og Þunglyndi. Við ætlum að gera tvær greiningar fyrir efna-vanda hans, sú fyrri er Áfengisvíma (DSM 16.1.1). Til þess að uppfylla greiningarviðmið þessa flokks skv. DSM-5 þarf eftirfarandi að vera til staðar:  (A) Áfengi er nýlega innbyrt, (B) Klínískt merkjanlega miður uppbyggileg hegðunar- og sálfræðilegar breytingar (t.d. óviðeigandi kynferðisleg eða ofbeldishneigð hegðun, skapsveiflur, skert dómgreind, minnkuð félagsleg- eða atvinnuvirkni sem á sér stað á meðan eða rétt á eftir inntöku áfengis. Þetta á klárlega við um Jack sem til dæmis beitir Ally ofbeldi í áfengisvímu, eitthvað sem hann sér svo mjög eftir þegar runnið er af honum. Hann virðist einnig draga sig frá félagslegum samskiptum á meðan á neyslu hans stendur sem og nefnir bróðir hans að hann standi sig verr í spilamennskunni undir áhrifum. (C) 1 (eða fleiri) af eftirfarandi einkennum, sem þróast á meðan eða rétt á eftir inntöku áfengis: 1. Óskýrt tal, 2. Óstöðugleiki í hreyfingum, 3. Óstöðugt göngulag, 4. Augntinun, augnriða (nystagmus), 5. Takmörkuð athygli eða minnistruflanir, 6. Sljóleiki, deyfð eða meðvitundarleysi. Fjölmörg dæmi eru í myndinni um flest þessara einkenna, til að mynda þegar hann bæði tekur þátt í tónlistaratriði á stórri verðlaunaafhendingu undir áhrifum og seinna á sömu hátíð þegar hann pissar á sig á sviðinu. Þá sjáum við óskýrt tal, óstöðugleika í hreyfingum og göngulagi sem og sljóleika og meðvitundarleysi. Að lokum er forsenda þessarar greiningar sú að (D) Einkennin eru ekki vegna almennrar læknisfræðilegrar ástæðu og eru ekki betur útskýrð með annarri geðröskun (Kristján Guðmundsson, 2014). Engin önnur ástæða virðist liggja að baki þessum einkennum sem Jack sýnir. 

Seinni greiningin er Efnavíma (DSM 16.Þ). Samkvæmt DSM-5 þurfa eftirfarandi einkenni að vera til staðar svo hægt sé að veita þá greiningu: (A) Þróun á tímabundnum einkennum ákveðinna efna vegna inntöku (eða nálægð við) efnið. (B) Merkjanleg illa aðlöguð hegðun eða sálfræðileg breyting vegna áhrifa efnisins á miðtaugakerfið (vanlíðan, geðsveiflur, truflun á vitrænum ferlum, truflað gildismat og minnkuð félags- eða atvinnufærni), sem hefst skömmu eftir inntökuna. (C) Einkennin eru ekki vegna almennra læknisfræðilegra þátta og er ekki hægt að útskýra með tilvísun til geðrænna vandamála (Kristján Guðmundsson, 2014). Hér eiga í raun sömu rök við og hefur áður verið minnst á fyrir áfengisvímu. 

 Við ætlum að lokum að greina þunglyndisvanda hans sem Efna / lyfja-orsakað þunglyndi (DSM 4.5). Við veljum þessa greiningu fram yfir Verulega þunglyndisröskun (DSM 4.2) þar sem þunglyndi hans virðist eiga rætur sínar að rekja til áfengisneyslu hans. Það kom fram í myndinni að hann byrjaði mjög ungur að drekka í samneyti við föður sinn og á fullorðinsárum helst þunglyndi hans í takt við áfengis / vímuefnaneyslu. Til þess að uppfylla greiningarviðmið fyrir Efna / lyfja-orsakað þunglyndi þarf að vera til staðar: (A) Mikil og viðvarandi truflun á skapi með einkennum þunglyndis eða áberandi minnkaður áhugi eða ánægja á öllum eða nær öllum sviðum og (B) Vísbendingar um bæði það að einkenni A þróist á meðan eða innan mánaðar frá efnaáhrifum eða fráhvarfi eða eftir læknalyfjainntöku og að efnið/lyfið geti orsakað einkennin í A-lið (Kristján Guðmundsson, 2014). Jack uppfyllti bæði þessi skilyrði. Þegar hann neytti áfengis sjáum við viðvarandi þunglyndiseinkenni sem virðast heltaka líf hans. Hann hættir að sinna sjálfum sér, er áberandi skítugur, með sítt óumhirt hár, skegg og virðist lítið pæla í útliti sínu. Hann sýnir heldur engan áhuga á því sem er að gerast í kringum hann og virðist fá litla ánægju út úr neinu nema að viðhalda stanslausri vímu. Eina undantekningin á þessari hegðun er þegar hann kynnist Ally en þá virðist færast yfir hann einhver gleði en bróðir Ally staðfestir við hana að langt sé síðan Jack hafi lifað sig inn í tónlistina eins og hann gerir þegar þau koma fyrst fram saman. 

Okkur finnst að truflun á skapi hans sé ekki betur útskýrð með annarri þunglyndisröskun en það er greiningarviðmið (C) Að truflunin sé ekki betur útskýrð með þunglyndisröskun. Þessi truflun á skapi helst, eins og áður hefur komið fram við efnamisnotkun hans og er hann er alls ekki í óráði á meðan á þessum tímabilum stendur sem er skilyrði (D) Truflunin á sér ekki eingöngu stað á meðan á óráði stendur. Síðasta skilyrðið er að (E) Röskunin veldur klínískt merkjanlegri þjáningu eða minnkun í félagslegri, atvinnulegri eða annarri mikilvægri mannlegri virkni (Kristján Guðmundsson, 2014). Þetta skilyrði uppfyllir Jack svo sannarlega en þegar hann sekkur í þunglyndisdal og efnamisnotkun sýnir hann engan áhuga á félagslegum samskiptum sem sést best í því hve fáa hann á í kringum sig. Hann á Ally og Bobby bróður sinn en engin önnur merkjan félagsleg sambönd. Hann virðist einnig hafa misst tökin á tónlistarferli sínum sökum neyslu sem sést einnig best þegar að hann er beðinn um að syngja á stórri tónlistarverðlaunaathöfn ásamt fleiri stjörnum en á síðustu stundu er annar yngri tekinn fram fyrir hann. Jack endar svo á að mæta í útsendinguna dauðadrukkinn. Hann sinnir heldur ekki sjálfum sér, eins og áður hefur komið fram þjáðist hann af eyrnasuði sem hann hunsaði og vildi lítið meðhöndla, hann hugsaði heldur ekki um sjálfan sig hvað útlit sitt varðaði. 

Einnig er mikilvægt að hafa í huga í þessu samhengi að Jack endar líf sitt í lok myndarinnar en einn áhrifaþáttur sjálfsvíga er Áfengisfíkn, sem Jack svo sannarlega hafði. Samkvæt bók Comer og Comer (1992) eiga 20% þeirra sem gera tilraun til sjálfsvígs við króníska áfengisfíkn að stríða. Hættan eykst enn frekar ef viðkomandi á við önnur geðræn vandamál að stríða, eins og aðrar efnatengdar raskanir, sem áttu einnig við Jack.

V. hvaða spurningum er ósvarað?

Okkur finnst myndin fjalla um of eingöngu á samband Ally og Jack, það hefði verið áhugavert að vita meira um og skilja betur bakgrunn Ally. Hvað var það sem leiddi hana í samband með Jack þegar hann var augljóslega á slæmum stað í lífinu og hvað hélt henni með honum í gegnum alla hans erfiðleika. Áhorfandinn fær þá tilfinningu að hún vilji bjarga honum, sem sést best bæði í byrjun myndarinnar þegar hún kýlir aðgangsharðan aðdáenda hans og líka seinna þegar hann eyðileggur fyrir henni hennar fyrstu verðlaunaafhendingu með því að labba fullur á svið og pissa á sig en þá í staðinn fyrir að reiðast fer hún í hlutverk bjargvættarins. Við erum látin fá þá tilfinningu að hún sé vön því að bjarga/hugsa um föður sinn þar sem móðir hennar er fjarverandi úr lífi þeirra en meiri upplýsingar fáum við ekki.

Heimild: https://www.wbur.org/artery/2018/10/04/a-star-is-born-movie-review-bradley-cooper-lady-gaga

Heimildaskrá

1. Comer, R. J., and Comer, J. S. (1992). Fundamental of Abnormal Psychology. 9.útgáfa. Worth Publishers.

2. Kristján Guðmundsson (2014). DSM-5 Flokkun geðraskana: Heildstæð samantekt á nýútkominni útgáfu af bandaríska kerfinu: DSM-5 (Diagnostic and Statiscital Manual of Mental Disorders) með samanburði á því Evrópska: ICD-10 (International Classification of Disorders). Handrit.

Swallow

Carlo Mirabella-Davis. 2019. Swallow (Imdb 6,5*).

Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=auVZKcxV7XQ

Alda Marín Ómarsdóttir, Birta Sóley Árnadóttir, Freyja Mist Ólafsdóttir Clausen og Ástrós Sigurjónsdóttir.

I. Kynning 

  Kvikmyndin sem við völdum var Swallow og er henni lýst sem sálfræðitrylli. Hún fjallar um unga konu sem er tilfinningalega kæfð í hjónabandi sínu og heimilislífi og fær hvata til að neyta hættulegra hluta. Myndin var frumsýnd á Tribeca Film Festival árið 2019 en kom út ári síðar í Frakklandi og Bandaríkjunum. Henni var leikstýrt af Carlo Mirabella-Davis en hann skrifaði einnig handritið. Haley Bennett fer með aðalhlutverkið og mótleikarar eru Austin Stowell, Elizabeth Marvel, David Rasche, og Denis O'Hare. Myndin kom út í Bandaríkjunum við upphaf COVID-19 og voru box-office tekjur hennar 276.365$. Hún hlaut 6,5 á imdb og 8,7 á Rotten Tomatoes. 

Í byrjun myndarinnar kynnumst við Hunter sem er nýgift inn í ríka fjölskyldu. Við fáum innsýn í líf hennar sem húsmóðir og eiginkona sem virðist líf hennar einmanalegt. Hún eyðir tíma sínum í að þrífa húsið og elda mat fyrir eiginmann sinn, Richie, sem sýnir henni litla ást og athygli. Hunter kemst fljótlega að því að hún er ólétt (07:28) og deilir Richie fréttunum með foreldrum sínum. Hjónin fara með foreldrum Richie út að borða og við sjáum upphaf geðröskunarinnar þegar Hunter fær sterka löngun í að borða klaka (09:57). Daginn eftir kyngir Hunter glerkúlu (e. marble) en það þróast hratt yfir í hættulegri hluti eins og teiknibólu og batterí. Ýmsir óvenjulegir hlutir sjást í ómskoðun hennar og er hún send í aðgerð til að fjarlægja þá (34:24). Hunter er í kjölfarið greind með fæðuröskunina Pica. Tengdaforeldrar hennar senda hana í viðtalsmeðferðir hjá sérfræðingi og kom ýmislegt um fortíð hennar í ljós eins og það að hún hafi verið getin í kjölfar nauðgunar móður sinnar (52:20). Luay, fjölskylduvinur Richie, er ráðinn til þess að fylgjast með Hunter á meðan hún er ein heima. Einn daginn finnur hann hana á gólfinu eftir að hafa gleypt lítið skrúfjárn og hringir á neyðarlínuna (1:03:13). Richie og foreldrar hans vilja senda Hunter á geðspítala næstu sjö mánuðina, en Luay hjálpar Hunter að flýja (1:08:10). Hunter hringir í Richie og útskýrir fyrir honum að hún hafi gifst honum og orðið ólétt of snemma í sambandinu einungis til að þóknast honum (1:11:00). Þegar hún neitar að koma til hans, öskrar hann á hana og talar niðurlægjandi til hennar. Í kjölfarið brýtur Hunter símann sinn og borðar mold á meðan hún horfir á sjónvarpið. Daginn eftir heimsækir hún blóðföður sinn sem lýsir skömm sinni yfir nauðguninni. Hún spyr hann hvort hann skammist sín fyrir hana og hvort hún sé eins og hann, og hann neitar því (1:26:00). Til að byrja lifa lífinu fyrir sjálfa sig fer hún til læknis sem ávísar henni lyfjum sem koma af stað þungunarrofi og missir hún fóstrið á almenningsklósetti í verslunarmiðstöð.

 Heimild: https://www.simbasible.com/wp-content/uploads/2020/08/1-2.gif

II. Ástæða fyrir val okkar á myndinni 

Þegar við áttum að velja geðröskun til að taka fyrir vildum við velja röskun sem fáir vissu um og á sama tíma fræðast sjálfar um hana. Við byrjuðum á því að fara í gegnum DSM-5 bókina til að finna röskun sem við höfðum litla vitneskju um og rákumst þá á fæðuröskunina Pica. Tíðni hennar ekki vituð sem vakti áhuga okkar. Við horfðum á trailerinn og okkar fannst myndin gefa góða sýn á röskunina. Okkur fannst Pica geðröskunin mjög áhugaverð og einstök vegna þess að hún er ekki þessi týpíska geðröskun sem að flestir þekkja eða vita jafnvel um. Okkur finnst þurfa meiri vitundarvakningu um raskanir sem að fólk þekkir ekki og Pica er einmitt ein af þeim. Hún getur verið og er almennt mjög hættuleg því að einstaklingar eru oft að innbyrða t.d. hættulega, oddhvassa og skaðlega hluti sem geta haft enn frekari áhrif þegar að einstaklingur er þungaður / óléttur. Aðalpersónan var ólétt í myndinni og það vakti m.a. áhuga okkar í ljósi þess að hún var að innbyrða hættulega hluti þrátt fyrir það. Okkur langaði til að skilja hvað felst í því að hafa þessa röskun og hvernig hún hefur áhrif á daglegt líf einstaklingsins sem þjáist af henni. Auk þess vildum við komast að því hvaða áhrif þetta hefur á líf aðstandenda og hverjar mögulegar ástæður geta verið fyrir því að einstaklingur þrói röskunina með sér.

Heimild: https://www.thisisbarry.com/film/swallow-movie-explained-what-is-the-movie-about/

III.  Almenn umfjöllun um persónu  

Hunter er ung kona sem kemur úr fátækri fjölskyldu. Hún giftist ungum manni að nafni Richie Conrad. Hann kemur úr hátt settri og vel efnaðri fjölskyldu og í byrjun myndarinnar tekur hann við stjórnunarstarfi í fyrirtæki föður síns. Í myndinni er að okkar mati afar áberandi hvernig Hunter setur sig í ákveðið hlutverk og felur sinn eigin persónuleika og skoðanir til þess að fylgja fyrir settum reglum og þóknast samfélaginu, makanum og tengdaforeldrunum. Hún er afar óörugg og setur þarfir annarra fram fyrir sínar eigin og það skín af henni vanlíðan. Hunter upplifir litla stjórn á eigin lífi. Eitt atriði í myndinni lýsir aðstæðum hennar vel, þegar Hunter er búin að gera sig fína og búin að útbúa  mat fyrir manninn sinn sem kemur síðan heim (5:23). Þau borða saman kvöldmat en Riche er afar fjarlægur og tekur illa undir tilraunir hennar að samræðum. Þegar Hunter kemst að því að hún sé ólétt (7:28) sýnist hún óviss um tilfinningar sínar um að eignast barn. Hún virðist bæði ánægð með að geta glatt fólkið í kringum sig en á sama tíma hrædd og ekki viss hvort hún vilji þetta sjálf. Hunter fær ekki tækifæri til þess að segja sínar skoðanir eða hvernig henni líður. Það fyrsta sem eiginmaður hennar gerir er að hringja í foreldra sína og segja þeim frá fréttunum og notar orðin ,,við erum ólétt’’og verður Hunter fyrir þrýsting frá þeim varðandi hana og barnið.

Heimild: https://pyxis.nymag.com/v1/imgs/6b2/fa2/9af4d1de9765e77f3ad6f1dea3e646b99a-17-swallow.2x.rhorizontal.w700.jpg

Einkennilegt samband Hunter við eiginmann sinn og tengdaforeldra er áberandi í senu þar sem þau fara saman út að borða. Þau taka henni sem sjálfsögðum hlut og hlusta lítið á það sem hún segir eða sína henni áhuga. Bæði eiginmaður Hunter og tengdaforeldrar gefa til kynna að hún sé lítils virði án þeirra og hún eigi að vera þakklát fyrir hvað þau gefa henni mikið. Hún gerir nokkrar tilraunir til þess að taka þátt í samræðum án mikils árangurs (9:39). Eftir að hafa gefist upp á að taka þátt byrjar hún að velta vatnsglasinu sínu fyrir sér og fyllist gleði og áhuga. Í glasinu voru klakar og löngun hennar í að borða þá eykst þar til hún að borðar þá með miklum látum (10:30). Þetta er í fyrsta sinn í myndinni þar sem gefið er í skyn að hún hafi tilhneigingu til að setja upp í sig eitthvað annað en mat.  
Í bók sem Hunter fékk í gjöf frá tengdamóður sinni stóð að maður ætti að gera nýjan hlut á hverjum degi (10:35). Fyrir Hunter var þetta hvatning að kyngja óætum hlutum og í kjölfarið kyngir hún glerkúlu (14:00) sem var fyrsta tilraun Hunter til að kyngja hlut sem ekki var matur eftir að hún borðaði klaka. Þetta gaf henni tilfinningu um stjórn í lífi sínu og var hún afar stolt af sjálfri sér. Í kjölfarið borðar hún fleiri hluti án vitneskju annarra, eins og teiknibólu (25:10) og batterí (32:00) og safnar hún hlutunum sem komast í gegnum meltingarkerfið hennar á glerbakka eins og einskonar minjagripi (33:40). Í viðtalstímum fyrir geðræn vandamál Hunter kemur í ljós að móður hennar var nauðgað og hún getin í kjölfarið. Þetta hafði augljóslega mikil áhrif á Hunter og hún hafði ekki unnið úr tilfinningum sínum varðandi þetta og gerði lítið úr upplifun sinni. Þegar Hunter flýr aðstæður sínar (1:08:20) fær hún í fyrsta sinn í myndinni kraft og tækifæri til þess að taka málin í sínar eigin hendur. Það virðist sem Hunter hafi tekist á við rót vandans: að hún var í óheilbrigðum aðstæðum og var að lifa fyrir aðra en sjálfan sig. Í stað þess að reyna finna fyrir tímabundinni stjórn með því að kyngja óætum hlutum ákveður hún að hitta blóð föður sinn. Hún fær hann til að segja það sem hún þurfti alltaf að heyra, að hún væri ekki eins og hann og að hún hefði ekki gert neitt rangt. Það hjálpaði Hunter sem fór í kjölfarið til læknis og í þungunarrof. Endir myndarinnar sýnir hana taka stjórnina til baka og lifa fyrir sjálfan sig þar sem hún var bara eignast barn til að þóknast eiginmanni sínum. Þegar eiginmaður hennar hótar henni um að hún sé einskis virði og hann muni leita að henni brýtur hún símann sinn og heldur áfram með lífið. Hún hættir að láta svona fólk stjórna sér.

Heimild: https://www.highonfilms.com/swallow-2020-review/

 IV. Val á geðröskun persónunnar

Ástæða þess að við teljum Hunter vera með fæðuröskunina Pica er vegna fjölda sena í myndinni sem sýna hana borða óæta hluti. Það eru ekki aðrar raskanir sem fela slíkt í sér ásamt því að hún fær greiningu á Pica í myndinni og uppfyllir skilyrði DSM-5. Samkvæmt DSM-5 einkennist Pica (borið fram pæka) af þeirri tilhneigingu að setja upp í sig annað en mat. Þar má nefna liti, plástur, hár og klæði. Samkvæmt kennslu í klínískri barnasálfræði telst eðlilegt að setja upp í sig sand og annað óætt á leikskólaaldri þar sem skynfærin eru ekki nógu þroskuð á þeim aldri. Barnið notar þá munninn til að fá heildarskynjun á hlutnum. Langt flestir vaxa upp úr þessari tilhneigingu en sumir sem eru með mikla eða alvarlega greindarþroskaröskun eða einstaklingur með afbrigði af vitglöpum heldur áfram að setja upp í sig óæta hluti. Eitt af formlegum greiningarskilyrðum Pica í DSM-5 er einmitt að átið á næringarlausum efnum sem eru ekki matarkyns sé óviðeigandi fyrir einstakling á þessu þroskastigi. Þar með myndum við ekki greina leikskólabarn sem borðar sand með Pica, en Hunter er fullorðin og barnshafandi, og telst þessi hegðun því óeðlileg. Hunter setur upp í sig og kyngir klaka, glerkúlu, teiknibólu, mold ásamt öðrum oddhvössum hlutum. Önnur greiningarskilyrði Pica eru að þessi tiltekna áthegðun vari í að minnsta kosti mánuð og margt bendir til að myndin hafi gerst yfir um það bil tvo mánuði. Þriðja greiningarskilyrði Pica er að áthegðunin sé ekki hluti af menningarlega studdri eða félagslega viðeigandi venju. Hunter mætir þessu skilyrði þar sem fólkið í kringum hana sýnir þessu lítinn skilning og talar við hana eins og hún sé ,,snarklikkuð.” Seinasta atriðið sem kemur að skilgreiningu Pica er að ef áthegðunin á sér stað á meðan á annarri geðröskun stendur eða læknisfræðileg ástæða, t.d. þungun, þá er röskunin það alvarleg að kalla þarf eftir sértæku inngripi. Einkenni Hunter voru tekin mjög alvarlega þar sem hún var barnshafandi. Hún var þar með ekki bara setja sjálfan sig í hættu heldur líka fóstrið. Sértæk inngrip voru meðal annars tvær aðgerðir þar sem hlutunum sem hún náði ekki að skila var náð úr.

Heimild: https://miro.medium.com/max/2560/1*gtIs9gjwEbWDtbX3TbKnpQ.jpeg

Annað inngrip var að fá hjúkrunarfræðing sem fylgdist með henni þegar hún var ein heima, hjálpa henni að búa til næringarríkan mat og í lokin átti að senda hana á geðdeild. Það sorglega var að tengdafjölskyldan hafði aðallega áhuga á að bjarga barninu og eiginmaður Hunter var tilbúinn að skilja við hana.  

Helsti samsláttur við aðrar raskanir er Greindarþroskaröskun (1.1.1), Einhverfurófsraskanir (1.3), Geðklofaraskanir (2.0.), Áráttu-þráhyggjuröskun (6.1), Hárreytiæði (6.4) og Skinnklórunarröskun (6.5). Ekki er hægt að fullyrða að Hunter hafi verið með einhverja af þessum fylgiröskunum. Hins vegar má álykta að fæðuröskunin sé tilkomin vegna mikillar sektarkenndar, lágu sjálfsmati og þörf fyrir að ná einhverri stjórn á lífi sínu. Hún finnur fyrir sektarkennd yfir því að vera til og upplifir sig aldrei vera nóg, enda eru það skilaboðin sem bæði eiginmaður hennar og tengdaforeldrar gefa til kynna. Þegar hún verður ófrísk ýtir það undir þróun einkenna Pica hjá henni. Mikill járnskortur getur valdið mikilli löngun í að borða klaka og mold, og þar sem Hunter borðaði þetta má álykta að áthegðun Hunter hafi að einhverju leyti stafað af járnskorti. Barnshafandi konur þurfa mun meira járn fyrir bæði sig og fóstrið samanborið við konur sem eru ekki barnshafandi.

 V.  hvaða spurningum er ósvarað?

Það er óskýrt hvort Hunter hafi náð tökum á röskuninni en hún virðist hins vegar vera að taka skref í rétta átt með því að fjarlægja sig úr óheilbrigðum aðstæðum og takast á við sálræn vandamál. Það eru þó ekki endilega góð skilaboð að hún hafi flúið frá því að fá faglega aðstoð og tekist á við vandann sjálf. Í mörgum tilfellum eru fæðu- og átraskanir það alvarlegar að það er mjög mikilvægt að fá faglega aðstoð sem fyrst og það að reyna takast á við geðröskunina einn getur verið lífshættulegt. Það er þó vert að nefna að faglega aðstoðin sem Hunter var boðið var ekki á réttum forsendum og stjórnaðist af óheilbrigðum einstaklingum og samböndum í lífi hennar. Hunter virðist þó vera taka skref í rétta átt, en í þetta sinn á réttum forsendum; fyrir sig en ekki aðra. Viðeigandi framhald væri að eftir að hún er búin að fjarlægja sig úr óheilbrigðum aðstæðum, fengi hún faglega aðstoð þar sem hennar hagsmunum væri gætt.

Heimild: https://www.vulture.com/2020/03/haley-bennett-swallow-discusses-hardest-scene-to-film.html

Til gamans má hér sjá síðu úr glósubók leikkonunnar þar sem hún skrifaði niður ýmislegt um Hunter og þar sem lá á bak við hegðun hennar, í þeim tilgangi að setja sig betur í hlutverkið. 

The Office

Greg Daniels, Ricky Gervais og Stephen Merchan. 2003. The Office (Imdb 8,9*).

The Office

Helgi Tómas Helgason, Lena Lísa Árnadóttir, Steinunn Anna Svansdóttir og Þórunn Lea Sigurðardóttir.

Heimild: Parkour PARKOUR -The Office US (Ekki fannst almennilegur trailer fyrir þættina svo hér er eitt frægasta atriði þáttanna tekið fyrir.)

Kynning - Um þættina

Þættirnir The office eru grín sitcom þættir sem fyrst komu út árið 2005 og enduðu árið 2013 þá með níu þáttaraðir (IMDB). Upprunalega koma þættirnir frá Bretlandi en Bandaríkjamenn bjuggu til eftirlíkingu af þeim og verður fjallað um þá útgáfu í þessari útlistun. Þeir fjalla um daglegt líf fólks sem vinnur við pappírssölu og framleiðslu hjá fyrirtækinu Dunder Mifflin og sýna þar marga persónuleika, óviðeigandi hegðun en líka almenna skemmtun. Fyrir mörgum eru þessir þætti í uppáhaldi enda fá þeir 8,9 í einkunn á IMDB og hafa unnið til fjölda verðlauna eins og Golden Globes, Primetime Emmy Awards, Screen Actors Guild Awards og fleira (IMDB). Alls hafa þættirnir unnið til 51 verðlauna og tilnefndir til 193. Höfundar eru Greg Daniels, Ricky Gervais og Stephen Merchan en þeir stýrðu og skrifuðu handritið fyrir þættina ásamt fleira fólki. Aðalleikarar eru meðal annars Steve Carell (sem Michael Scott), John Krasinski (sem Jim Halbert), Jenna Fischer (sem Pam Halbert), Rainn Wilson (sem Dwight Schrute), Angela Kinsey (sem Angela Martin) og Craig Robinson (sem Darryl Philip), svo eitthvað sé nefnt. Þættirnir eru ekki byggðir á sannsögulegum atburðum en þeir eru teknir upp líkt og heimildarþættir eru (e. mockumentary). Þ.e.a.s. sýnt er frá senu þar sem eitthvað á sér stað og svo eru leikarar teknir í viðtöl til að gefa skoðanir á atburðnum. Sýnt er frá hvernig ástarsögum myndast, vinaböndum styrkjast en flestir áhorfendur geta verið sammála því að það greinilegasta sem kemur fram í þáttunum er hversu miklir og sterkir persónuleikar eru sýndir í hverri persónu og hljóta því að vera einhverjar geðraskanir þar undirliggjandi. Því þykir okkur tilvalið, sem sálfræði nemendur, að taka fyrir þessa skemmtilegu þætti og greina einn af aðalleikurum þáttanna, Michael Scott, leikinn af Steve Carell. Michael Scott er uppgerð persóna og eiga eftirfarandi atriði einungis um Michael, ekki leikarann Steve Carell.

Ástæðan fyrir vali á The Office - Michael Scott

Ástæðan fyrir því að við völdum að taka fyrir þættina The office er sú að þættirnir eru í miklu uppáhaldi. Ekki aðeins hjá okkur heldur hjá mjög mörgum öðrum víðsvegar um allan heim og nær til einstaklinga úr öllum menningarheimum og á öllum aldri. Flestum datt eflaust í hug að taka fyrir myndir sem sýna morð og raskanir sem eru þekktar og algengari í myndum og þáttum. The office þættirnir eru þó á léttari nótum og okkur fannst því áhugavert að sýna og taka fyrir hvernig einhver sem er viðkunnanlegur og fyndinn eins og Michael er samt sem áður með persónuleikaröskun. Þessir þættir eru því að okkar mati áhugavert og spennandi val, til þess að kryfja ofan í og greina þá persónu sem Michael Scott er og mögulega næst þegar fólk horfir á þættina, tekur það eftir þessum einkennum og greiningarviðmiðum sem við munum koma til með að taka fyrir og lýsa. Kannski er helsta ástæðan samt fyrir valinu á Michael sú að við höfum öll séð þættina töluvert oftar en hinn venjulegi neytandi og þar af leiðandi með mikið á milli handanna. Það skemmir aldrei fyrir að hafa gríðarlegan áhuga á námsefninu og vinna með það sem manni þykir skemmtilegt.

Almennt um Michael Scott

Michael Scott eða Michael Gary Scott er eins og áður kom fram ein af aðalpersónum þáttana og er yfirmaður pappírs fyrirtækisins Dunder Mifflin. Hann er fæddur 15. mars 1965 í Scranton, Pennsylvaníu, Bandaríkjunum (Wikipedia, 2021). Michael er þekktur sem kjaftfor, fáfróður og einnig er hann gjörsamlega ómeðvitaður um grundvallar félagsleg viðmið. Hann ofmetur mikilvægi sitt í augum starfsmanna og telur hann að skrifstofa sem selur pappír sé staður þar sem draumar rætast. Michael átti ekki mikið af vinum í æsku og upplifði hann sig mjög einmana í skólanum og einnig heima fyrir. Í þættinum “Take Your Daughter To Work Day” segir Michael að hann hafi leikið í þáttum þegar hann var barn (Youtube, 2014) . Hann spilar þáttinn og í þættinum segir ungur Michael að honum langi að eignast hundrað börn svo hann ætti hundrað vini og börnin gætu því ekki sagt nei við vinskap hans því hann væri faðir þeirra.

Heimild: Michael's Blast from the Past - The Office US

Í þáttunum kallar hann samstarfsfólkið hans bestu vini og fjölskyldu, því í raun og veru er þetta hans nánasta fólk þar sem hann á ekki marga að. Í gegnum þáttaraðirnar á Michael þó nokkrar kærustur og má segja að honum gangi ekki sem best í ástarlífinu. Michael kynntist Jan, sem var yfirmaðurinn hans hjá Dunder Mifflin. Michael var mjög hrifinn af Jan alveg frá byrjun og átti hann til að sýna óviðeigandi hegðun gagnvart Jan. Í þættinum “Dinner Party” var alveg greinilegt að um var að ræða andlegt ofbeldi frá Jan gagnvart Michael (Youtube, 2020).

Heimild: House Tour from Hell - The Office US

Kom í ljós að hann svaf á litlum stól við endann á rúminu, sem kom Jim og Pam mjög á óvart. Seinna meir kynnist Michael annarri konu að nafni Holly. Holly var ráðin til Dunder Mifflin og náðu þau gríðarlega vel saman og má segja að Holly hafi verið eins konar kvenkyns útgáfa af Michael. Þegar Michael giftist Holly varð hann allt annar og var alveg greinilegt að hann var yfir sig ástfanginn af henni. Seinna meir giftust þau og yfirgáfu þá báðir aðilar þættina eftir þátta seríu sex.

Val á geðröskun

Michael er stór karakter sem að hefur gaman að því að gera grín á kostnað annarra, hann gerir mikið grín að ytra útliti samstarfsfélaga sinna hvort sem það er kyn, stærð, fegurð eða annað og lætur þar með allt flakka, viðeigandi eða ekki. Það er heilt yfir hægt að lýsa Michael sem athyglissjúkum, hvatvísum, dónalegum, fyndnum (að hans mati) og sem mikilli tilfinningaveru. Í öllum þáttunum lítillækkar hann samstarfsmenn sína með ýmiss konar óviðeigandi ummælum í tengslum við stereótýpur, rasisma, kvenfyrirlitningu eða annarsskonar ódæði. Hann elskar að upphefja sjálfan sig og vera miðja athyglinnar og á það mikið til að kalla starfsfólk sitt inn í fundarherbergi og halda fundi um sjálfan sig eða eitthvað sem kemur vinnunni að engu leyti við til þess eins og fá athyglina á sjálfan sig. Hann á það mikið til í þáttunum að sýna tilfinningar mjög hratt og telur þau persónulegu tengsl sem hann myndar vera mikið nánari en þau eru í raun og veru. Samhliða þessu sýnir hann grunnar og snöggar breytingar á tilfinningum sínum. Er ástfanginn eina stundina en fyrirlítur elskhuga sína þá næstu.

18.2.3 Geðhrifa persónuleikaröskun (Histrionic personality disorder)

Öll þessi einkenni sem Michael sýnir í gegnum þættina eru einkenni einstaklings með B - klasa persónuleikaröskun. Nánar tiltekið Geðhrifa persónuleikaröskun. Geðhrifa persónuleikaröskun lýsir sér sem langvarandi hegðunarmynstur sem einkennist af ýktari tilfinningasemi og athyglisleit, sem byrjar snemma á fullorðinsárum og er áberandi við ólíkar aðstæður (Kristján Guðmundsson, 2014). Einstaklingur þarf að sýna 5, eða fleiri af eftirfarandi þáttum:

1. Líður illa við aðstæður þar sem hann eða hún er ekki miðpunktur athyglinnar.

Heimild: The Office - Diversity Day 0:32-0:47

Í þessu myndbandi átti Michael í erfiðleikum með það að Mr. Brown ætti að halda fyrirlestur og mátti Michael ekki taka þátt í því, heldur ætti hann að fylgjast með eins og hinir. Það er þó klippt út úr myndbandinu, en það endaði þannig að Mr. Brown bað Michael að setjast niður því hann væri einfaldlega að trufla. Michael var alls ekki sáttur með það.

2. Samskipti við aðra einkennast oft af ótæplega kynæsandi eða ögrandi hegðun.

Heimild: Michael Kisses Oscar - The Office US 0:50-2:35

Í myndbandinu hér að ofan neyðir Michael, Oscar í að kyssa sig til að sýna fram á það að hann sé ekki á móti samkynhneigðum. Þetta er einfaldlega kynferðislegt ofbeldi og Oscar tók sér frí í vinnunni í nokkra mánuði eftir þetta atvik.

3. Sýnir snöggar, breytilegar og grunnar tilfinningar.

Heimild: Michael Retires from Comedy - The Office US 0:52-2:57

Í þessu myndbandi ,,Michael retires from comedy” er sýnt frá því þegar stjórnendur og lögfræðingur fyrirtækisins eru að biðja hann um að vera ekki eins óviðeigandi við samstarfsfólk sitt, en auðvitað sér hann það einungis sem grín. Hann tilkynnir því yfir allann hópinn að hann sé að segja upp gríninu og muni aldrei grínast aftur á skrifstofunni. Á meðan þessu stendur er hann mjög alvarlegur og einbeittur. Einn sterkur og einkennandi brandari fyrir Michael er klassíska: that’s what she said og Jim, leikin af John Krasinski, nýtir sér tækifærið og reynir af bestu getu að fá upp úr honum að segja frasann með allskonar leiðandi setningum. Michael lætur undan og segir: that’s what she said og springur svo út hlátri. Honum er svo ýtt skelli hlæjandi aftur inn á skrifstofu sína þar sem Jan, yfirmaður hans, byrjar að segja honum til og verður hann þá alvarlegur um leið. Þetta er gott dæmi um hvernig Michael getur sýnt snöggar og breytilegar tilfinningar.

4. Notar stöðugt ytra útlit til að draga athygli að sér.

Heimild: Date Mike, Nice to Meet Me - The Office US

Date Mike er karakter sem Michael kveikir á þegar hann er á stefnumóti með konum. Í þessu myndbandi eru Michael, Jim, Pam og vinkona hennar July í pool, allt gengur rosa vel og Michael og July kemur vel saman, heppilega því Pam var að reyna að koma þeim tveim saman. Jim fer svo að Michael og spyr hvernig honum finnst July. Honum finnst hún fín og Jim segir þá að Pam hafi haft rétt fyrir sér um að hún og hann myndu passa vel saman. Þá er eins og Michael hafi ekki áttað sig á að þetta væri stefnumót og drífur sig út í bíl til að ná í sixpence hattinn sinn. Kemur svo til baka sem liggur við allt annar persónuleiki og líkamsbeiting hans breytist einnig. Hann hættir að fylgja reglunum, skýtur kúlunum út um allt, rekst í barþjón með fullan bakka af drykkjum, stendur upp á borði og fleira. Áður en hann uppgötvaði að hann væri á stefnumóti, var hann fullkomlega eðlilegur og ekki mikið að hugsa um að heilla July, en eftir að Jim talar við hann fer hann í að hugsa aðeins um að nýta ytra útlit sitt til að tæla July upp úr skónum: Apparently, Michael Scott is on a date, and that my friend changes everything. Þetta kemur Michael í vandræði og honum er hótað að vera hent út af staðnum, en hann heldur áfram að vera með stæla til að halda í þennan yfirborðskennda karakter sem er Date Mike sem er stöðugt að sækjast í athygli.

5. Hefur málfar sem er mjög tilgerðarlegt og ónákvæmt.

Heimild: The Art of Improversation - The Office US

Hann er mikið fyrir stór orð, ráð og ræður sem hafa ekkert innihald og meika í raun engan sens. Hér í þessu myndbandi hefur fyrirtækinu gengið vel eða hans útibúi og vill fjármálastjóri fyrirtækisins vita hvað hann hefur verið að gera til þess að skila góðum tölum og miklum hagnaði. Málið er að Michael hefur ekki hugmynd um það hvað það er, vegna þess að hann eyðir vinnudeginum sínum í allt annað en það hlutverk að vera góður yfirmaður. Hann bullar og blaðrar með tilgerðarlegu og ónákvæmu tali um allt annað en það sem hann var spurður út í. Hann segir einmitt: I hope it finds itself along the way sem er gott dæmi um þetta atriði.

6. Sýnir leikræna tilburði, er sjálfhverf og ýkir tilfinningatjáningu.

Heimild: Michaels Injury - The Office US

Hérna hefur Michael brennt á sér fótinn á grilli sem hann krefst þess að hafa upp í rúmi hjá sér vegna þess að hann elskar að vakna við lyktina af beikoni. Hann hringir í ritarann sinn Pam öskrandi og krefst þess að hún sæki hann heim og skutli honum í vinnuna. Hann notar hækjur og krefst þess að samstarfsfólk sitt komi fram við hann eins og hann sé alvarlega fatlaður. Þau að sjálfsögðu gera það ekki svo hann kallar þau inn í fundarherbergi eins og hann er vanur að gera um allt og ekkert og heldur þar fund. Fund til vitundarvakningar og skilnings á því að vera fatlaður. Þar fær hann heiðursgest sem er maður í hjólastól og biður hann um að tjá sig um erfiði þess að vera í hjólastól / hafa fötlun. Hann spyr hann að því hversu lengi það tekur hann að bursta tennurnar til þess að reyna að setja það í samhengi hvernig daglegir hluti í lífi fólks séu meira krefjandi fyrir fatlaða? Á auðvitað ekki við hérna þar sem maðurinn getur alveg burstað í sér tennurnar. Atriðið endar svo á því að hann segir að þeir séu líkir og að hann skilji hann vel, gesturinn svarar með því að hann ætli að fara. Þetta er gott dæmi um það hvernig Michael er dramatískur og sjálfhverfur, hann sýnir leikræna tilburði og ýkir allt til hins ýtrasta.

7. Er sefnæm, þ.e. áhrifagjörn á fólk og aðstæður.

Heimild: Prison Mike  - The Office US

Michael sem karakter er ekki beint áhrifagjarn á neinn í kringum sig. Eina ástæðan af hverju samstarfsfélagar hans hlýða honum er vegna þess að hann er yfirmaður þeirra. Michael dregur alla margoft í gegnum þáttaröðina inn í fundarherbergi til að ræða eitthvað sem kemur starfinu þeirra ekkert við. Í myndbandinu er Michael að útskýra hvernig það er að vera í fangelsi þegar það kemur upp að einn starfsmaður er fyrrverandi fangi. Hér er hann augljóslega að reyna að vera rosa áhrifagjarn og vitur en á frekar óviðeigandi hátt.

8. Telur persónuleg tengsl vera nánari en þau eru í raun og veru.

Heimild: Every Proposal - The Office

Heimild: Michael Tries to Kiss Pam - The Office US

Í þáttunum á Michael til með að misskilja tengsl sín við samstarfsfélaga og sína nánustu og gengur oft yfir strikið með furðulegri hegðun sinni. Myndbandið fer yfir öll bónorð sem hafa átt sér stað í þáttaröðinni og á Michael þátt í tveimur þeirra. Í fyrsta bónorði Michaels eru starfsmenn Dunder Mifflin staddir í þjóðlegri veislu sem foreldrar Kelly eru búnir að bjóða í. Michael mætir í veisluna með nýju kærustu sína Carol sem hann er ekki búinn að þekkja í mjög langan tíma. Allt virðist ganga vel þangað til Michael fer að spjalla við foreldra Kelly sem segja honum að þau hafa verið gift í 30 ár og hittust fyrst daginn fyrir brúðkaupið. Þau fara síðan að spyrja Michael hvað hann og Carol eru búin að vera gift lengi. Michael segir að þau séu ekki gift en hann langi til þess einn daginn. Michael og Carol fara síðan að dansa en Michael virðist ekki geta hætt að hugsa um það sem foreldrarnir sögðu við hann. Skyndilega skýst Michael að sviðinu grípur hljóðnemann og slekkur á tónlistinni. Hann kallar síðan til Carol of biður hana um að giftast sér eftir aðeins 9 stefnumót. Carol bregst illa við þessu og biður Michael um að tala við sig í einrúmi. Í seinna myndbandinu má sjá seinna hvað gerist þar sem Michael segist hafa þekkt Carol í margar lífstíðir.

Orsakir röskunarinnar eru ekki vitaðar, en til eru sterkar vísbendingar sem benda til þess að röskunin tengist genum og eru til mörg dæmi um það (Jennifer Casarella, 2020). Hins vegar gæti barn foreldris með þessa röskun einfaldlega verið að endurtaka lærða hegðun. Uppeldisaðstæður geta haft mikil áhrif, ef einstaklingur hefur upplifað áföll sem barn og hefur ekki náð að vinna úr þeim getur það ýtt undir að einstaklingurinn fái röskunina á fullorðinsárum (Áttavitinn, 2020). Röskunin er algengari hjá konum en körlum, en heildartíðni er 1,84%. Greining á röskuninni felst í því að skoða nánar sjúkrasögu einstaklingsins og einnig sögu andlegra veikinda. Ef líkamleg einkenni eru til staðar er hægt að mæla það með ýmsum prófum, t.d. með blóð- og heilarannsóknum til að útiloka að sé um að ræða líkamlegan sjúkdóm. Ef læknir finnur enga líkamlega ástæðu fyrir einkennum gæti hann vísað viðkomandi til geðlæknis, sálfræðings eða annars löggilts atferlis- eða heilbrigðisstarfsmanns sem gæti notað viðtals- og matstæki til að meta einstaklinginn nánar.

Ósvaraðar spurningar

Karakterinn Michael Scott er alveg einstakur og er mjög vel leikinn af Steve Carell sem er mögulega ein ástæða afhverju þættirnir hljóta svona mikilla vinsælda á heimsvísu. Michael er hvatvís, óútreiknanlegur, ástríðufullur og þykir virkilega vænt um samstarfsfélaga sína fyrir utan kannski Toby. Eftir að hafa skoðað hegðun Michael í gegnum þáttaraðirnar eru miklar líkur á því að hægt væri að greina hann með Geðhrifa persónuleikaröskun enda sýnir hann flest ef ekki öll einkenni sem þarf að uppfylla svo okkur þykir í raun ekki mikið vera sem passar illa. Það væri áhugavert að skoða hvort að Michael sé með fleiri raskanir með því að kafa dýpra inn í hegðunarmynstur hans og viðbrögð við hinum ýmsu aðstæðum. Dunder Mifflin er fullt af skrautlegum karakterum og það væri skemmtilegt að skoða hvort og ef, hvaða geðraskanir samstarfsfélagar Michael gætu haft. Ef við myndum gera annað svipað verkefni og þetta væri Dwight Schrute líklegast undirmaður Michaels fyrir valinu enda er hann líkt og Michael stór og einkennilegur karakter. Allir meðlimir hópsins eru miklir aðdáendur þáttanna og var því skemmtilegt og áhugavert að renna í gegnum þá alla aftur með DSM- 5 greiningar í huga.

Heimild: https://www.facebook.com/ComedyCentral/photos/embrace-the-fear-the-office-is-on-all-day/10155925295769030/

Heimildir

Áttavitinn. (2018). Geðhrifa persónuleikaröskun. Sótt 31. mars 2021 af

https://attavitinn.is/heilsa/gedhrifa-personuleikaroskun/

IMDB. (e.d.). The Office.. Sótt 31. mars 2021 af

https://www.imdb.com/title/tt0386676/?ref_=fn_al_tt_1

IMDB. (e.d.). The Office - Awards. Sótt 31. mars 2021 af

https://www.imdb.com/title/tt0386676/awards?ref_=tt_awd

Jennifer Casarella. (2020, 27. september). Histrionic Personality Disorder. Sótt 31. mars 2021

af https://www.webmd.com/mental-health/histrionic-personality-disorder

Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

Wikipedia. (2021, 23. mars) Michael Scott (The Office). Sótt 31. mars 2021 af

https://en.wikipedia.org/wiki/Michael_Scott_(The_Office)

Myndbönd:

Michael's Blast from the Past - The Office US

House Tour from Hell - The Office US

Parkour PARKOUR -The Office US

The Office - Diversity Day

Michael Kisses Oscar - The Office US

Michael Retires from Comedy - The Office US

Date Mike, Nice to Meet Me - The Office US

The Art of Improversation - The Office US

Michaels Injury - The Office US

Prison Mike  - The Office US

Every Proposal - The Office 

Michael Tries to Kiss Pam - The Office US

Stuðningur:

Kati Morton. (2020, 16. júní). Michael Scott...Diagnosed | the office [myndskeið]. Youtube.

https://www.youtube.com/watch?v=-xKmfYk-qlc 

Nightcrawler

Danny Gilroy. 2014. Nightcrawler (Imdb 7,9*).

Nightcrawler

Alexander Ágúst Mar Sigurðsson, Aníta Sólveig Jóhannsdóttir, Eyþór Daði Hauksson og Sigríður Sara Birgisdóttir.

Kynning

Kvikmyndin sem við völdum heitir Nightcrawler og er drama-hryllir frá árinu 2014.. Hinn glæsilegi Jake Gyllenhaal leikur Lou Bloom sem breytti sér nokkuð líkamlega fyrir þetta hlutverk. Hann losaði sig við nokkur kíló til að líta út eins og einskonar mannleg gerð af hýenu, sem síðar kemur í ljós að lýsir persónunni nokkuð vel. Leikstjóri og handritshöfundur Nightcrawler er Dan Gilroy en þetta er fyrsta myndin sem hann leikstýrði, áður hafði hann einungis skrifað handrit á myndum á borð við The Bourne Legacy. Aðrir leikarar eru Rene Russo, Riz Ahmed og Bill Paxton.

 Í myndinni fylgjum við aðalpersónunni Louis Bloom sem er búsettur í Los Angeles, borgin þar sem alla þyrstir í peninga og frægð, þá ekki síst hann Lou! Hann er einstök manneskja sem finnur sér frumlegar og áhugaverðar leiðir til að afla sér fjár, þó ekki alltaf endilega á löglegan máta. Sú vinna sem hann tekur sér fyrir og verður ástfangin af í myndinni heitir að vera “nightcrawler.” Sú vinna lýsir sér þannig að maður snuðrar um borgina að nóttu til með myndavél í leit af glæpum eða slysum sem eiga sér stað og festa slíkan atburð á filmu, sem er svo síðar selt til hæstbjóðandi fréttaveitu sem sýnir það svo í morgunfréttum Bandaríkjanna. Lou sem “nightcrawler” gengur nokkuð langt til að fá sem best skot og ná áhugaverðustu glæpunum,  hann sýnir fram á nokkra persónu kvilla sem verður fjallað um betur seinna. Myndin fær býsna góða einkun á IMDb síðunni eða 7,9!

Ástæða fyrir vali

Ástæða fyrir að velja Nightcrawler er klárlega hann Lou Bloom. Hann er afskaplega óútreiknanleg manneskja og oft á tíðum mjög óhugnandi sem kemur upp þegar maður hefur síst von á því. Þetta fannst okkur vert að athuga betur og áhugavert að rýna í persónuleikann hans Lou og sjá hvaða mögulegar raskanir eiga við hann. Myndin er einnig mjög góð og skemmtileg að horfa á hana vegna þess hve vel hún er tekin upp og handritið frábært! Önnur ástæða er að Eyþór, meðlimur hópsins, á myndina á Blu-ray!

Heimild: https://gointothestory.blcklst.com/script-analysis-nightcrawler-part-1-scene-by-scene-breakdown-28195f0ce991

Almenn umfjöllun um persónuna

Við ákváðum að taka fyrir aðalpersónuna myndarinnar Louis Bloom. Lítið er vitað um fortíð hans og erfitt að vita hvar þessi dularfulli karakter fékk þessi ýktu persónueinkenni. Lou Bloom er manneskja sem þú færð að kynnast jafnt og þétt í gegnum myndina. Persónuleikinn hans er algjörlega óútreiknanlegur og aldrei er hægt að vita hvaða skref maðurinn tekur næst. Ef næsta sena myndi lýsa sér þannig að Lou Bloom er hafnað atvinnutilboði og móðgaður í kjölfarið, (eins og gerist í myndinni) væri ekki hægt að giska hvort hann myndi snúa viðkomandi á háls á staðnum og drepa hann samstundis eða hann myndi labba í burtu hlæjandi og kæfa viðkomandi í svefni viku seinna.

Lou Bloom er í raun aldrei í takt við reglur samfélagsins og einnig mannlegra samskipta. Eitt skólabókadæmi um hvernig Lou Bloom er Andfélagslegur persónuleiki er þegar stórlax úr bransanum gerir honum atvinnutilboð sem flestir myndu svo sannarlega taka. Að horfa á þessa senu er eins og að horfa á krakka vera með njálg í rassinum að reyna segja spennandi sögu nema hann er að segja hana við vegg. Lou Bloom er nákvæmlega alveg sama hvað maðurinn er að segja við hann en ákveður samt að hlusta aðeins á innihaldið. Maðurinn sagði Lou Bloom frá nýjasta skipulagi sínu sem myndi gera honum og hans fyrirtæki kleift að einoka bransann. Stuttu seinna dó maðurinn í bílslysi því Lou Bloom laumaðist til þess klippa bremsubúnaðinn úr bílnum sem maðurinn var nýbúinn að kaupa. Við viljum meina að Lou Bloom er ekkert annað en staðalímynd af Siðblindingja. Maðurinn spilar með huga fólks eins og hann sé í póker allan liðlangann daginn. Á yfirborðinu lítur hann hins vegar út fyrir að vera hið fínasta myndarmenni en hlutirnir breytast hratt þegar fólk kynnist honum.

Val á geðröskun

Andfélagslegur persónuleiki (18.2.1 í DSM-5)

Samkvæmt skilgreiningum DSM-5 lýsir sér það þannig að einstaklingur getur ekki haldið sig við félagsleg viðmið tengt virðingu lögum, endurteknum lygum, blekkja aðra til persónulegs gróða eða ánægju, skortur á eftirsjá og sýnir engin viðbrögð við meiðsl, misnotkun eða þjófnað og fleira. Það má tengja Lou Bloom við fleiri en 3 af ofangreindum atriðum sem gefur okkur til kynna að hann væri einstaklingur með Andfélagslega persónuleikaröskun. Nokkur dæmi úr myndinni sem styður þetta. Það var ekkert mál fyrir hann að taka myndband af fólki í lífshættu þar sem hann hugsaði bara um gróðann. Hann var tilbúinn að leyfa fólkinu að deyja til þess að fá spennandi myndband í stað þess að hjálpa þeim, einnig er atriði þar sem hann mætir á undan lögreglunni á stað slysa og færir hann líkið svo það sé í betri mynd. Það má segja að hann var tilbúinn til þess að gera allt mögulegt fyrir gott og spennandi myndband. Annað dæmi, Lou og Rick voru að elta lögreglubíl sem var á eftir eftirlýstum manni. Það varð síðan bílslys, lögreglubílinn og bíll mannsins veltu. Lou fór út til að taka upp æsispennandi myndband. Hann segir við Rick að koma og taka einnig upp þar sem það væri öruggt vegna þess að eftirlýsti maðurinn væri látinn. Í ljós kom að maðurinn var ekki látinn og skaut hann Rick. Lou byrjaði því að taka myndband af Rick deyja og segist hafa logið vegna þess að honum langaði í spennandi myndband og vegna þess að Rick væri oft ósammála honum og vildi alltaf fá hærri laun og ætti hann því skilið á deyja.

Sjálfhverf persónuleikaröskun (18.2.4 í DSM-5)

 Samkvæmt skilgreiningum DSM-5 er Sjálfhverf persónuleikaröskun langvarandi hegðunarmynstur mikilmennsku, þörf fyrir aðdáun, skortur á hluttekningu, sem byrjar við upphaf fullorðinsára á ólíkum sviðum. Lou hefur ofvaxið sjálfsálit eins og má sjá byrjun myndarinnar þegar hann réð Rick í vinnu sem aðstoðarmann hans. Hann segist eiga árangursríkt sjónvarpsfrétta fyrirtæki og var því að ljúga þar sem að ‘’fyrirtækið’’ hans var enn á byrjunarreit. Hann notar sér aðra til þess að ná sínu eigin markmiði og getum við séð það t.d með Ninu. Hann notaði hana til þess að komast hærra innan fréttaveitunnar, annars hótaði hann henni að hætta og fara á aðra fréttaveitu. Hann segir að aðrar fréttaveitur vilji hann og því finnst honum hann vera einstakur og sýnir hann mikinn hroka. Hann skortir alveg hluttekningu. Hann vill frekar selja myndband af fólki deyja til fréttaveita í stað þess að hjálpa. Hann hefur fleiri en 5 einkenni sjálfhverfu og því passar hann fullkomnlega þar.

Ósvaraðar spurningar

Það sem okkur fannst ósvarað var að í byrjun myndar réðst hann á mann og stal úrinu hans og svo kom ekkert meira tengt því, ætli það hafi verið að reyna koma því fram að hann skuli vera ofbeldismaður þarna beint í byrjun myndar. Lou var mikið einn, það var eins og hann ætti enga vini eða fjölskyldu, hann bjó einn og var alltaf einn, ætli hann hafi verið mannafælinn? Ætli hann hafi bara í raun hatað mannfólk og kynni ekki að eiga samskipti við fólk. Einnig var mjög skrítið samband á milli hans og Nínu. Ætli hann hafi átt sérstakt samband við foreldra sína þess vegna skuli hann vera svona, ætli það hafi aldrei verið kennt honum hvað ást væri í raun? Hann lét drepa samstarfsmann sinn og honum var alveg sama og svo talar hann við Nínu og hótar henni að byrja með sér. Þetta er augljóslega skrítin hegðun. Ætli móður hans og / eða faðir hans hafi komið illa fram við hann sem barn, sært hann og verið vond við hann og látið honum líða eins og hann væri ekki nóg þannig að hann lokaði bara á tilfinningarnar sínar og þetta var útkoman, að hann varð bara siðblindur. Hann var alltaf með sama svipinn á sér, brosandi með galopin augu, ætli þessi svipur hafi bara verið gríman hans. Ætli hann sé alltaf með grímu svo fólk getur ekki séð það sem er á bakvið, brotin maður. Myndin sýnir hvað er að honum en sýnir ekki rót vandans, hvað gerðist svo að hann varð svona. Hegðun hans var verri og verri með myndinni, ætli það sé útaf hann er að sjá fleiri og fleiri árásir, að það sé að blæða úr fólki, fólk að deyja, ætli þetta allt hafi bara ýtt undir meiri siðblindu hjá honum.

Heimildir

1. Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

2. IMDb. (e.d.). Nightcrawler. IMDb. Sótt af https://www.imdb.com/title/tt2872718/

Fight Club

David Fincher. 1999. Fight Club (Imdb 8,8*).

Fight club

Guðrún Eir Jónsdóttir, Karen Ósk Sverrisdóttir og Karen Rós Smáradóttir.

Kynning

Kvikmyndin sem varð fyrir valinu var Fight Club sem gefin var út árið 1999. Myndin byggist á samnefndri skáldsögu eftir Chuck Palahniuk sem gefin var út árið 1996. Jim Uhls skrifaði handritið fyrir kvikmyndina og David Fincher leikstýrði. Myndin fékk góða dóma á IMDb eða 8,8 í einkunn. Fight Club var tilnefnd til margra verðlauna og vann meðal annars ,,Best DVD” á Online Film Critics Society Awards. Aðalleikarar myndarinnar voru þeir Edward Norton og Brad Pitt.

Myndin fjallar um: The Narrator eða sögumanninn, en Edward Norton fór með það hlutverk. Sögumaðurinn gat ekki sofið og fór reglulega á ýmsa stuðningsfundi fyrir mismunandi sjúkdóma til þess að losa um tilfinningar sínar og til þess að gráta. Hann var ekki náinn neinum en þráði samt sem áður nánd og hann fékk hana á þessum fundum. Eftir að hafa farið á þessa stuðningsfundi gat  sögumaðurinn sofið. Dag einn byrjaði kona að nafni Marla að mæta á sömu stuðningsfundi. Þá hættir hann að geta grátið og þar af leiðandi hættir hann aftur að geta sofið. Það truflaði  sögumanninn að hún var eins og hann, hún var ekki heldur með þá sjúkdóma sem stuðningsfundirnir stóðu fyrir og vissi leyndarmálið hans. Þau tvö gerðu samkomulag um að skipta á milli sín dögunum svo þau mæti aldrei á sama fundinn, aðeins þá gat hann aftur byrjað að gráta á stuðningsfundunum. Sögumaðurinn fer síðan einn daginn í vinnuferð. Í flugvélinni á leiðinni heim úr ferðinni hitti hann áhugaverðan mann sem selur sápur. Þessi sölumaður hét Tyler Durden og fór hin frægi leikari Brad Pitt með hlutverk hans. Sögumaðurinn hreifst mikið af Tyler. Þegar hann kom síðan heim til sín eftir ferðina þá var búið að sprengja upp íbúðina hans. Íbúðin hans skipti hann mjög miklu máli, þar voru verðmætir hlutir sem hann hafði lagt mikið á sig síðustu ár að eignast. Hann vissi ekki hvar hann ætti að sofa og hringdi í Tyler, sölumanninn sem hann hitti í flugvélinni. Hann svaraði ekki en síminn hringdi fljótt til baka. Þeir hittast og ákveða að fara saman á bar í nágrenninu. Þeim kom mjög vel saman og byrja að slást fyrir utan barinn, þó þeir eru langt frá því að vera óvinir. Eftir slagsmálin finna þeir báðir fyrir miklum létti og frelsi. Tyler ýtir á hann að vera ekki feiminn, drífa þetta af og spyrja hann um að fá að gista, hann gerir það og þeir fara heim til Tylers í yfirgefið ónýtt hús. Þeir verða nánast óaðskiljanlegir og eyddu miklum tíma saman. Þeir byrjuðu að stunda það að fara í slag við aðra menn og stofna Fight Club. Þessi klúbbur varð sífellt vinsælli og hann stækkaði ört. Fight Club var háleynilegur klúbbur þar sem ekki mátti spyrja neinna spurningar eða efast um neitt. Bardagarnir áttu sér stað á ýmsum stöðum um bæinn. Tyler Durden og Marla byrja síðan að sofa saman og Tyler segir ekki lengur sögumanninum jafn mikið hvað er á dagskránni hjá Fight Club. Tyler tekur algjöra stjórn á klúbbnum og byrjar verkefni sem kallast Project Mayhem. Project Mayhem gekk út á það að taka niður nútíma menningu og þeir gerðu það með því að skemma bíla, sprengja upp blokkir og valda miklu tjóni í bænum. Sögumaðurinn  var ósáttur, fannst þetta of langt gengið en er líka sár að honum var ekki lengur boðið að vera með. Hann reynir að stöðva þessa hryðjuverkastarfsemi en Tyler lætur sig þá hverfa. Sögumaðurinn leitar að Tyler  út um allt en finnur hann hvergi. Sögumaðurinn talaði við ýmsa meðlimi klúbbsins og fór þá að leggja saman tvo og tvo og átta sig á  að hann og Tyler væru sama manneskjan og að hann væri veikur. Hann trúði því ekki í fyrstu en fjöldi manns úr Fight Club komu fram við hann eins og að hann væri allt í einu Tyler  sem  hann fann hvergi. Síðan hittir hann loksins Tyler og þá er hann búinn að gera sér grein fyrir því að Tyler væri ranghugmynd hans. Eina leiðin til þess að losna við Tyler var að drepa hann, en vandamálið var að þá myndi hann drepa sjálfan sig líka. Hann endar með að skjóta sig í höfuðið, Tyler Durden deyr en sögumaðurinn er enn á lífi en alvarlega slasaður. Hann náði ekki að stöðva hryðjuverkaárásina Project Mayhem því stutt eftir að hann skaut sig sprungu fjöldi fjármálabygginga, þannig að skuldir allra fara í núll og að það séu ekki til færslur um skuldir lengur. Marla tók hann í sátt eftir að hann útskýrði allt fyrir henni og sagði henni frá ranghugmyndum sínum. Það er síðan undir áhorfendanum komið að áætla hvað gerist í raun í lokin. Ekki er sýnt frá því hvort að hann dó síðan vegna sára sinna eða hvort Tyler Durden hvarf endanlega.

Heimild: https://www.google.com/search?q=fight+club+shot+himself&tbm=isch&ved=2ahUKEwj6_bD6kervAhUj4uAKHYx2CiAQ2-cCegQIABAA&oq=fight+club+shot&gs_lcp=CgNpbWcQARgBMgIIADICCAAyBggAEAgQHjIGCAAQCBAeMgYIABAIEB4yBggAEAgQHjIGCAAQCBAeMgYIABAIEB4yBggAEAgQHlDasCtYyMUrYMHSK2gBcAB4AIABjQGIAegEkgEDMC41mAEAoAEBqgELZ3dzLXdpei1pbWfAAQE&sclient=img&ei=5ZlsYLr3NqPEgweM7amAAg&bih=771&biw=1707#imgrc=YT3p9iVORFPo1M

Stutt ástæða okkar fyrir því að velja þessa mynd

Við völdum myndina Fight Club því þetta er vel þekkt mynd, með góðum leikurum og hún fékk góða dóma. Við vildum taka að okkur krefjandi verkefni og okkur fannst geðraskanir aðalpersónu myndarinnar vera mjög áhugaverðar. Myndin sýnir vel þær afleiðingar sem svefnleysi getur haft í för með sér þó svo að þetta hafi ekki verið sett fram á mjög raunverulegan hátt. Okkur langaði því að taka þessa kvikmynd að okkur og greina hana út frá því námsefni sem við höfum lært í Klínískri sálfræði þessa önnina og horfa á myndina með gagnrýnum augum.

Almenn umfjöllun um þá persónu sem við einbeitum okkur að

Persónan sem við ákváðum að fjalla um og greina er aðal persónan sem var leikinn af Edward Norton en hann er nafnlaus alla myndina. Hann er kallaður “sögumaður” sem er heitið sem við ætlum að nota við umfjöllunina. Sögumaðurinn var undir miklu álagi í vinnu sinni og mjög ósáttur með þann stað sem hann var á, sem olli því að hann gat ekki sofið og var hann því með svokallaða Svefnleysisröskun. Sögumaðurinn  fór til læknis til að leita sér hjálpar en læknirinn sagði honum bara að finna sér stuðningsfundi til að sjá hvernig alvöru sársauki liti út. Sögumaðurinn  mætti nokkrum sinnum í viku á stuðningsfundi til þess að gráta, það hjálpaði honum að sofa. Veika fólkið á stuðningfundunum hlustuðu virkilega á hann og í raun eina stuðningskerfið hans. Hann ferðaðist mikið á vegum vinnunnar og hann kunni vel við sig í flugvélum þar sem hann var farinn að líta á allt sem einn skammt (e. single serving), maturinn var einn skammtur, drykkirnir, og hann hitti fólkið bara einu sinni og svo aldrei aftur. Hann óskaði þess í hvert skipti sem hann flaug að flugvélin myndi hrapa, hann yrði ekki hræddur ef það myndi gerast og fannst þetta góð tilhugsun. Allt heimilið hans var í einum stíl og þurfti allt á einhvern hátt að minna hann á Yin-Yang. Hann eyddi miklum tíma í að kaupa hluti fyrir heimilið sitt sem skilgreindu persónuleikann hans. Hann átti allt sem honum langaði í. Sögumaðurinn var þreyttur á því að gera allt sem honum var sagt, hann var þreyttur á vinnunni sinni og hann fann ekki hamingju í neinu sem hann gerði. Hann bjó einn, átti ekki marga vini og samband hans við fjölskyldu sína var ekki gott og hann var alveg búinn að loka á foreldra sína. Hann var ringlaður, reiður og þráði eitthvað nýtt og betra og það er þess vegna sem hann byrjar að ofskynja Tyler Durden. Hann og Tyler Durden stofna karla klúbb sem hét Fight Club. Fight Club gekk síðan of langt og var orðin að hryðjuverkasamtökum, Hann vildi aldrei að þetta myndi ganga svona langt og samviskan var byrjuð að hafa áhrif á hann þar sem afbrotin voru orðin mjög alvarleg. Hann ákvað að reyna að stoppa næstu hryðjuverkaárásina sem kallaðist Project Mayhem. Þá var Tyler hvergi að finna, hann fór á alla mögulega staði sem Tyler gæti verið á en það var eins og að hann hvarf. Það tók hann langan tíma að átta sig á því að hann var sjálfur Tyler, meðlimir klúbbsins komu allt í einu fram við hann eins og Tyler og hann var farinn að taka raunveruleikann í sátt. Hann var þó enn smá skeptískur. Það er síðan ekki fyrr en í enda myndarinnar sem sögumaðurinn áttaði sig fullkomlega á því að hann og Tyler Durden eru sama manneskjan. Hann reyndi að losa sig við Tyler og skjóta á hann en áttaði sig síðan á því að það virkaði ekki að skjóta út í loftið á ímyndun. Hann tekur síðan þá ákvörðun að skjóta sig sjálfan í hausinn til þess að drepa Tyler Durden.

Heimild: https://www.google.com/search?q=fight+club+hugs+bob&tbm=isch&ved=2ahUKEwiIgIDQlOrvAhUK_BQKHVbiCD4Q2-cCegQIABAA&oq=fight+club+hugs+bob&gs_lcp=CgNpbWcQAzIECCMQJzoCCAA6BAgAEEM6BggAEAgQHjoECAAQHjoECAAQGFCPuRhYssYYYIbLGGgAcAB4AIABigGIAZYHkgEDMC44mAEAoAEBqgELZ3dzLXdpei1pbWfAAQE&sclient=img&ei=spxsYIjfE4r4U9bEo_AD&bih=771&biw=1707#imgrc=qwA7RHEElXl1OM

Val okkar á geðröskun persónunnar

Við teljum að aðalpersóna Fight Club hafi verið  með nokkrar af þeim geðröskunum sem má finna í DSM-5. Yfir myndina sýnir hann einkenni Svefnleysisröskunar, Hugrofssjálfsmyndarröskunar, Verulegs þunglyndisröskunar og í Hugrofi þegar hann upplifði sig sem Tyler var hann með skýr einkenni Andfélagslegrar persónuleikaröskunar.

Svefnleysisröskun (12.1.1. í DSM - 5)

Sögumaðurinn þjáist kláralega af Svefnleysisröskun. Samkvæmt DSM - 5 þá þarf “einstaklingur að eiga í erfiðleikum með að sofna og eins með að viðhalda svefni sem einkennist þá af því að vakna oft um nætur eða eiga í erfiðleikum með að sofna aftur eftir að vakna upp.” Sögumaðurinn átti erfitt með að sofna og erfitt með að halda svefni. Við teljum að ástæða þess að sögumaðurinn var með svefnleysisröskun sé vegna þess að hann var með Verulega þunglyndisröskun sem getur valdið vansvefni. Okkur grunar að svefnleysið sem sögumaðurinn upplifir  séu ein af orsökunum af Hugrofssjálfsmyndarröskuninni. Hann var líka undir miklu álagi í vinnunni þar sem hann ferðaðist mikið sem hefur líklega haft áhrif á svefn hans og dægurklukku.

Heimild: https://www.google.com/search?q=fight+club+insomnia&tbm=isch&ved=2ahUKEwjS9-aQlurvAhUWAmMBHb_aAy4Q2-cCegQIABAA&oq=fight+club+insomnia&gs_lcp=CgNpbWcQAzICCAAyAggAMgIIADIECAAQHjIGCAAQBRAeMgQIABAYMgQIABAYMgQIABAYOgYIABAIEB5Q-uQGWM_3BmDJ-AZoAHAAeACAAYIBiAGHB5IBAzAuOJgBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1nwAEB&sclient=img&ei=Rp5sYNK8KJaEjLsPv7WP8AI&bih=771&biw=1707#imgrc=it4FaTH3cUDOAM

Hugrofssjálfsmyndarröskun[1]  (8.1. í DSM - 5)

Það eru mörg dæmi í myndinni sem leiða í ljós að sögumaðurinn var með Hugrofssjálfsmyndaröskun. Samkvæmt DSM-5 þá er einstaklingur sem er með Hugrofssjálfsmyndarröskun með truflun á sjálfsmynd sem einkennist af tveimur eða fleiri sjálfstæðum persónuleikavitundum. Það er einmitt það sem einkennir aðalpersónu myndarinnar, hann var með Rofinn persónuleika og upplifði sig stundum sem sig sjálfan og stundum Tyler Durden. Tyler Durden var allt sem sögumaðurinn var ekki og allt sem hann vildi vera. Tyler Durden var frjálslegur, öruggur með sig, átti engar eignir sem heftu hann og hann bar ekki ábyrgð á neinu. Það var eins og sögumaðurinn hafi ekki aðgang að minni Tylers. Hann hafði aðeins aðgang að því sem hann sá Tyler Durden gera. Til dæmis man sögumaðurinn alls ekki eftir að hafa sofið hjá Marla vegna þess að það var Tyler Durden sem var að sofa hjá henni. Sögumaðurinn hefur ekki aðgang að þessum minningum þó svo að líkami hans hafi verið að vinna verkið. Hugrofið byrjaði í flugvélinni þar sem hann sá Tyler Durden fyrst og það er engin tilviljun að þegar hann kom heim var búið að sprengja upp íbúðina hans. Þetta voru  tímamót þar sem líf hans breyttist og hann byrjaði að hanga með Tyler Durden og lifa áhyggjulausu og frjálsu lífi. Íbúðin og hlutirnir hans voru ekki að binda hann lengur niður né vinnan hans. Þegar litið er tilbaka eru vísbendingar sem styðja rökin að hann sé með Hugrofssjálfsmydarröskun því þegar hann ætlaði að hringja í Tyler þá svaraði enginn, síðan upplifir hann það að Tyler hringir í sig tilbaka sem hefur líklega bara verið ímyndun. Hér hefur enginn svarað því Tyler var ekki raunverulegur.

Heimild: https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fimg.huffingtonpost.com%2Fasset%2F5bb49916220000ba01dc2840.jpeg%3Fops%3Dscalefit_630_noupscale&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.huffpost.com%2Fentry%2Ffight-club-trivia_n_6425568&tbnid=1RPAevt44QYOFM&vet=12ahUKEwihqZeFkervAhUy4uAKHdK-AaEQMygKegUIARDlAQ..i&docid=3iTVT4UBDQqCYM&w=628&h=314&q=fight%20club&ved=2ahUKEwihqZeFkervAhUy4uAKHdK-AaEQMygKegUIARDlAQ

Veruleg þunglyndisröskun (4.2 í DSM - 5)

Við sjáum að sögumaðurinn er með Verulega þunglyndisröskun þegar hann lýsir því að honum finnst eins og ekkert í kringum sig er raunverulegt. Hann hafði ekki ánægju né áhuga á neinu í lífinu sínu. Hann átti draumóra þegar hann var í flugvél og vonaðist eftir að flugvélin myndi hrapa í hvert skipti sem hann fór í flug og ímyndaði sér að það væri að gerast. Honum var alveg sama ef hann myndi lenda í flugslysi og deyja. Samkvæmd DSM-5 að þá eru einmitt endurteknar hugsanir um dauðann og endurteknar sjálfsvígshugsanir án sérstakrar áætlunar skilgreiningar viðmið fyrir Verulega þunglyndisröskun. Samkvæmt DSM-5 getur vansvefn einnig verið eitt einkenni Verulegrar þunglyndisröskunar og það var akkúrat það sem sögumaðurinn upplifði.

Andfélagsleg persónuleikaröskun (18.2.1. í DSM - 5)

Samkvæmt DSM-5 er Andfélagsleg persónuleikaröskun meðal annars“Langvarandi hegðunarmynstur vanvirðingar og brot á réttindum annarra” og “getur ekki haldið sig við félagsleg viðmið varðandi virðingu fyrir lögum, eins og meta má út frá endurteknum athöfnum sem varða handtöku.” Önnur einkenni eru líka lygar, misnotkun, hvatvísi, pirringur, ofbeldishneigð, eins og sjá má af endurteknum slagsmálum og árásum ásamt því að einstaklingur er sífellt óábyrgur.

Þegar aðalpersónan var í Hugrofi og upplifði sig sem Tyler þá var hann andstæðan af sjálfum sér. Þá var hann allt það sem hann vildi vera, frjálslegur, róttækur og yfir lögin hafinn. Tyler sýndi skýr einkenni Andfélagslegrar persónuleikaröskunar. Tyler þurfti ekki að borga fyrir húsnæði og bjó í yfirgefnu húsi, hann var ofbeldisfullur og braut ítrekað lögin. Hann seldi sápur sem voru gerðar úr mannafitu sem hann stal frá lýtalækningastofum og seldi síðan sápuna til snobbaðs fólks. Einnig var hann foringi hóps sem framdi sífellt hryðjuverkaárásir.

Ósvaraðar spurningar

Það var mjög óskýrt á meðan að maður var að horfa á myndina að Tyler Durden væri ekki til heldur væri hann bara ofskynjun hjá sögumanninum. Það kom ekki í ljós fyrr en í lok myndarinnar að sögumaðurinn hefði allan tímann verið Tyler, þá var slungið að velta fyrir sér hvernig hvert atriði var í raun og veru og að sögumaðurinn stóð einn á bakvið alla þessa þetta allt saman. Endirinn var líka frekar óljós. Það er eiginlega undir áhorfandanum komið að álykta um það hvernig myndin endar, þá hvort að sögumaðurinn deyji, hvort Tyler Durden dó í raun og veru eða jafnvel hvort að sögumaðurinn sameinaðist alter egoinu sínu sem var Tyler Durden og þeir urðu að einni manneskju. Það vöknuðu margar spurningar um sum atriði í myndinni eins og þegar sögumaðurinn og Tyler voru í slag, hvernig það fór fram. Var hann einn að ráðast á sig og kýla út í loftið? Þetta er ýkt dæmi um ofskynjun sem átti sér stað í langan tíma og spurning hvort að þetta sé raunverulegt. Að okkar mati var þessi kvikmynd alveg kolrugluð og það má svo sannarlega deila um það hvaða geðraskanir Sögumaðurinn var með, því hann er alveg 100% með nokkrar af þeim geðröskunum í DSM-5.

Hvor persónuleikinn fyrir sig hafði sitt eigið minni, sjálfstæði og hegðun og á ákveðnum tímapunkti, jafnvel endurtekið, gat persónuleikinn tekið fulla stjórn yfir líkamanum. Einnig var sögumaðurinn með mikið minnisleysi þegar hann er Tyler Durden.

The Silence of the Lambs

Heimild: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Silence_of_the_Lambs_(film)#/media/File:The_Silence_of_the_Lambs_poster.jpg

The Silence of the Lambs

Steinunn Þórarinsdóttir.

Kynning

Kvikmyndin The Silence of the Lambs er sálfræðileg hryllingsmynd frá árinu 1991. Kvikmyndin er byggð á skáldsögu eftir Thomas Harris og skrifaði Ted Tally handrit myndarinnar. Jodie Foster, Anthony Hopkins og Ted Levine fara með aðalhlutverk myndarinnar og leikstjóri hennar var Jonathan Demme.

The Silence of the Lambs fjallar um unga FBI nemann Clarice Starling sem Jodie Foster leikur. Clarice er ein af fáum kvenkyns nemendum innan FBI skólans og er henni falið það verkefni að taka viðtöl við morðingjann og mannætuna Dr. Hannibal Lecter sem Anthony Hopkins leikur. Lecter er lærður geðlæknir og hafði starfað við það en var búinn að sitja í fangelsi í 8 ára sökum glæpa sinna. Nýr raðmorðingi hafði skotið upp kollinum sem fékk viðurnefnið Buffalo Bill, nafn persónunnar er Jame Gumb og leikur Ted Levine það hlutverk. Vonast var eftir að viðtöl Starling við Lecter myndi veita innsæi inn í Buffalo Bill sem myndi á endanum leiða til handtöku á Buffalo Bill. Viðtöl Starling við Dr. Hannibal Lecter tekur mikið á hana en þau mynda ákveðið samband í myndinni og bera virðingu fyrir hvort öðru. Hannibal fær hana til að segja sér sögur af sér í skiptum fyrir upplýsingar um Buffalo Bill.

Nýi raðmorðinginn, Buffalo Bill, rænir konum sem nota föt í stærð 14. Hann heldur þeim föngum í 3 daga og sveltir þær áður en hann myrðir þær og flær af þeim húðina. Bill saumar sér kvenlíki úr húð fórnarlamba sinna, þess vegna sveltir hann fórnarlömbin til að auðveldara verði að taka af þeim húðina. Bill klæðir sig upp í kvenlíkið sem hann hefur saumað sér því hann vill endurfæðast sem kona. Clarice Starling nær að lokum að góma Buffalo Bill eftir að hafa farið eftir ráðum Hannibals.
Dr. Hannibal Lecter nær að sleppa úr fangelsisvistinni með því að nota penna til að losa handjárnin sín. Hann myrðir fangaverðina sem vöktuðu hann, nær að flýja lögregluna og fara í felur. Í lok myndarinnar útskrifast Clarice Starling sem fullgildur FBI fulltrúi og hringir Lecter í hana til að óska henni til hamingju með útskriftina.

Þrátt fyrir að myndin sé byggð á skáldsögu þá er karakterinn Buffalo Bill byggður á sjö þekktum raðmorðingjum í Bandaríkjunum, það er Ted Bundy, Gary Ridgway, Jerry Brudos, Edmund Kemper, Gary Heidnik, Edward Gein og Alfredo Ballí Treviῆo. Buffalo Bill lokkaði fórnarlömb sín í bílinn sinn með því að biðja þær um aðstoð við að flytja dót því hann væri meiddur, líkt og Ted Bundy gerði. Bill fláði fórnarlömb sín líkt og Edward Gein gerði við sín fórnarlömb. Bill hélt fórnarlömbum sínum föngum í gryfju í kjallaranum á húsi sínu, líkt og Gary Heidnik gerði við sín fórnarlömb. Bill myrti afa sinn og ömmu líkt og Edmund Kemper gerði. Buffalo Bill losaði sig við lík fórnarlamba sinna með því að henda þeim í ánna, líkt og Gary Ridgway.

The Silence of the Lambs fékk 8,6 í einkunn á IMDb og fékk 9,5 og 9,6 í einkunn á Rotten Tomatoes. Myndin hefur verið tilnefnd til margra verðlauna og vann Óskarsverðlaun fyrir bestu myndina, besta handritið, besta leikkona í aðalhlutverki, besta leikara í aðalhlutverki og fyrir leikstjórn.

Ástæða fyrir vali á myndinni

Ég valdi myndina The Silence of the Lambs því hún er ein af mínum uppáhalds myndum. Fyrst þegar ég horfði á myndina hafði ég engar væntingar til hennar þrátt fyrir góðar umsagnir en hún kom mér mikið á óvart. Það sem vakti athygli mína við myndina var hvað lyktarskyn Lecters var næmt, hann gat fundið lykt af kremum sem Starling notaði þrátt fyrir að þykkt gler væri á milli þeirra þegar hún var að taka viðtölin við Lecter. Hann nær fljótt taki á Starling og tekur hana til baka til fortíðar sinnar og fær hana til að segja sér sögur úr æsku í skiptum fyrir upplýsingar um Buffalo Bill. Samband þeirra þróast í gegnum myndina og á köflum virtist þeim þykja vænt um hvort annað.

Einnig vakti það athygli mína hvað pennar spila stórt hlutverk í myndinni. Ef fylgst er með pennunum í myndinni þá merkja þeir mismunandi hluti eftir því hvenær og hvernig þeir birtast. Penni er einnig það sem Hannibal Lecter notar til að leysa sig úr handjárnum og nær þannig að flýja fangavist sína.

Almenn umfjöllun um persónuna sem þið einbeitið ykkur að

Ég ákvað að taka fyrir Dr. Hannibal Lecter, lítið sem ekkert er talað um fortíð Hannibals og því er mjög erfitt að fjalla almennt um hann. Þegar Hannibal er fyrst kynntur í myndinni kemur í ljós að hann er mannæta og kallaður „Hannibal the cannibal.“ Hann var lærður geðlæknir og starfaði við það lengi en hafði verið í fangelsi í 8 ár þegar Starling fer og tekur viðtölin við hann. Hannibal hafði reynt að flýja úr fangelsinu og réðst á konu til að sleppa, hjartslátturinn hans hækkaði þó ekki þegar hann réðst á konuna. Hann virðist hafa áhuga á listum og fyllir klefann sinn af teikningum, sem síðar eru tekin af honum sem form af refsingu.

Hannibal hafði lítinn áhuga á að hjálpa lögreglunni en Starling hafði einhvers konar áhrif á hann og ákvað hann því að hjálpa. Hann virtist hafa einhverskonar sannfæringarkraft því hann fékk Starling til að samþykkja að hann myndi gefa henni upplýsingar um Buffalo Bill í skiptum fyrir sögur af henni úr æsku. Þannig fær hann Starling til að segja sér frá verstu upplifunum sínum úr æsku.

Starling er vöruð við því að leyfa honum að komast nærri henni því enginn leyfa Hannibal að búa í höfðinu á sér. Hún sagði á einum stað í myndinni að það væri ekki til orð yfir það sem Hannibal væri.

Heimild: https://nofilmschool.com/2016/04/video-essay-silence-of-the-lambs

 Val á geðröskun persónunnar

Andfélagsleg persónuleikaröskun (18.2.1) er skilgreind í DSM-5 sem „langvarandi hegðunarmynstur vanvirðingar og brot á réttindum annarra, sem eiga sér stað frá 15 ára aldri.“

Þau einkenni sem eiga við Hannibal Lecter eru til dæmis að hann getur ekki haldið sig við félagsleg viðmið varðandi virðingu, það er að hann ber ekki virðingu fyrir neinum. Hann til dæmis fyrirlítur yfirlæknir fangelsisins sem á að vera að hjálpa Hannibal að ná tökum á gjörðum sínum. Í lok myndarinnar segist Hannibal vera að fá gamlan vin í mat og birtist þá mynd af yfirlækninum, má því ætla að hann sé matur Hannibal. Hann ber ekki virðingu fyrir fórnarlömbum sínum og borðar þau.

Hannibal lýgur og blekkir aðra fyrir persónulega ánægju, líkt og þegar hann blekkir yfirlækni fangelsisins og lætur hann hafa vitlaust nafn á Buffalo Bill til að getað komist sjálfur í betra umhverfi og losna undan yfirlækninum. Alltaf þegar Hannibal gefur Starling upplýsingar um Buffalo Bill segir hann aldrei hreint frá aðstæðum eða ástæðum verknaðar Bill, hann lætur þess í stað Starling fá ráðgátur og lætur hana púsla saman þeim upplýsingum sem hún fær.

Hannibal sýnir stundum hvatvís í tali líkt og þegar hann spyr þingkonuna (móðir konunnar sem Buffalo Bill rænir í myndinni) hvort hún hafi gefið dóttir sinni brjóstamjólk í æsku og hvort geirvörturnar hennar væru stinnar eftir það. Einnig vall út úr honum nákvæm lýsing á Buffalo Bill þegar það átti að fara með hann aftur í gamla fangelsið þegar hann var á leið í það nýja því þingkonan móðgaðist við ummæli Hannibals um geirvörtur hennar. Lýsingin var að öllu rétt nema nafnið sem Hannibal gaf þeim á Buffalo Bill.

Hannibal sýnir skeytingarleysi gagnvart öryggi annarra og skortir eftirsjá. Honum virðist vera alveg sama hvort nýjasta fórnarlamb Buffalo Bill finnist á lífi eða ekki. Einnig sér hann ekki eftir að hafa myrt og borðað fórnarlömb sín. Myndin endaði á þann hátt að ætla mætti að hann væri á leið eftir næsta fórnarlambi.

Hannibal fellur því undir 4 til 5 viðmið af 7 fyrir Andfélagslega persónuleikaröskun.

Heimild: https://www.thewrap.com/silence-of-the-lambs-author-thomas-harris-nothings-made-up/

Hvaða spurningum er ósvarað?

Lítið er vitað um fortíð Hannibals í myndinni, einnig lítið vitað um Buffalo Bill. Þegar horft er til þessara persóna er erfitt að átta sig á hvaða geðraskanir gætu átt við þá þar sem upplýsingarnar sem við höfum eru frekar takmarkaðar. Við fáum þó að kynnast aðeins fortíð Clarice Starling í gegnum viðtöl hennar við Hannibal Lecter.

Hannibal sýnir nánast engum virðingu og virðist vera sama um öryggi annara, þrátt fyrir það þá sýnir hann Starling virðingu og varar hana við augum sem fylgjast með henni. Hvað er það sem veldur þessari væntumþykju og af hverju sýnir hann henni virðingu?

Í myndinni er talað um að Buffalo Bill sýni merki um Kynsemdarröskun (14.1) og Klæðskiptahneigð (19.7) en Hannibal telur að hann sé í raun að leita að fullkomnun og að þessar raskanir eigi ekki við Bill. Einnig talar Hannibal um að Buffalo Bill hafi reynt að fara í kynskiptaaðgerð en fengið neitun því hann var einungis að leita sér að leið út úr því lífi sem hann átti. Hannibal tekur fram að Buffalo Bill hafi ekki fæðst vondur en hafi orðið vondur sökum uppeldis. Hvað gerðist hjá Buffalo Bill í æsku sem var það slæmt að hann þurfti að leita sér að leið út og fór að taka upp á því að myrða og flá konur?

Mörgum spurningum er því ósvarað en að mínu mati er myndin mjög góð og heldur áfram að vera ein af mínum uppáhalds.

Heimildir

1. Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

2. Wikipedia. (2021). Buffalo Bill (character). Wikipedia The Free Encyclopedia. Sótt af  https://en.wikipedia.org/wiki/Buffalo_Bill_(character)

3. IMDb. (e.d.). The Silence of the Lambs Awards. IMDb. Sótt af https://www.imdb.com/title/tt0102926/awards?ref_=tt_awd

American Psycho

Gígja Teitsdóttir, Helga Kristín Ingólfsdóttir, Irja Gröndal og Jana Þórey Bergsdóttir.

Mary Harron. 2000. American Psycho (Imdb 7,6*).

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=5YnGhW4UEhc

American Psycho

Kynning

Myndin sem varð fyrir valinu heitir American Psycho og kom út í júlí árið 2000 undir leikstjórn Mary Harron. Myndin er byggð á skáldsögu Bret Easton Ellis frá árinu 1991 sem ber sama nafn og myndin. Myndin er skilgreind sem ,,Black Comedy Slasher Film’’ en hún fjallar um Wall Street fjárfestinn Patrick Bateman sem leikinn er af Christian Bale, sem lifir í raun tvöföldu lífi, líkt og Dr. Jekyll og Mr. Hyde. Bateman lifir annars vegar eins og hver annar maður og hins vegar sem raðmorðingi en í myndinni drepur hann vændiskonur, vinnufélaga og tilviljunarkennda aðila sem verða á vegi hans. Fyrsta morð Bateman í myndinni var á heimilislausum manni sem varð á vegi hans en ástæðan fyrir því var ofboðsleg reiði sem beindist að samstarfsfélaga hans, Paul, sem hafði skömmu áður sýnt öðrum samstarfsfélögum þeirra nýja ,,business” kortið sitt sem þótti flottara en kort Bateman. Reiði Bateman var svo mikil að í kjölfar fyrsta morðsins lokkar hann Paul inn í íbúð sína og drepur hann. Eftir þetta fer söguþráður myndarinnar að byggja á því að lögreglumaðurinn Kimball fer að rannsaka hvarfið á Paul. Kimball er mikið í samskiptum við Bateman þar sem hann var meðal þeirra sem grunaðir voru um að hafa haft eitthvað með hvarfið að gera. Þrátt fyrir þetta þá heldur Bateman áfram að myrða fólk og koma sér í vandræði í gegnum myndina sem endar svo ekki vel fyrir hann. Kvikmyndin endar í rauninni á því að áhorfandinn er skilinn eftir með stórt spurningarmerki því það kemur í ljós að Bateman virðist hafa að einhverju leyti verið að upplifa ofskynjanir. Myndin fékk 7,6 af 10 á IMDB, 70% á Rotten Tomatoes og 85% frá áhorfendum sem eru töluvert hærri einkunnir en við áttum von á. Myndin hefur hlotið ýmis verðlaun, meðal annars Chlotrudis Award fyrir besta aðalleikara sem og fyrir að vera besta kvikmyndin sem byggð er á áður útgefnu efni.

Ástæða fyrir vali

Eftir að hafa spurt utanaðkomandi aðila (kærasta) þá komumst við að því að þessi kvikmynd er víst klassík sem er nauðsynlegt að vera búin að sjá (má deila um það). Engin af okkur hafði séð myndina þannig að við kynntum okkur söguþráðinn og fannst hann mjög áhugaverður. Christian Bale er einnig mjög þekktur og flottur leikari en við höfðum heyrt að hann taki hlutverkum sínum mjög alvarlega (prófaðu bara að googla Christian Bale movie weight loss). Í ljós kemur að myndin er mjög ýkt dæmi um þá röskun sem við greindum aðalpersónuna, Bateman, svo með og þess vegna mjög áhugaverð mynd fyrir okkur sálfræðinema að skoða. Við verðum einnig að viðurkenna að útlit Christian Bale spilaði eitthvað inn í val okkar.

Heimild: https://www.google.com/search?q=american+psycho&rlz=1C5CHFA_enIS894IS894&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjo3Jr8ut3vAhWUgP0HHRZ4Dc8Q_AUoAXoECAEQAw&biw=1472&bih=1169#imgrc=CF5jLtUza8nUiM

Almenn umfjöllun um persónuna

Bateman hafði það mjög gott fjárhagslega séð, bjó í penthouse íbúð í hjarta New York sem hann var mjög stoltur af og nýtti hvert einasta tækifæri til að láta fólk vita hversu ,,ríkur’’ hann væri. Hann var algjör snyrtipinni en við erum nokkuð vissar um að það hafi ekki verið eitt einasta rykkorn að finna í þessari íbúð hans. Fataskápurinn hans var með því skipulagðasta sem sést hefur en allar skyrtur voru straujaðar og fullkomlega brotnar saman ofan í skúffum og öll jakkaföt vel hengd upp og röðuð. Bateman var þessi týpa sem var alltaf mjög vel til hafður, í fullkomlega straujaðri skyrtu, dýrum jakkafötum og alltaf í pússuðum skóm en hann og vinnufélagarnir fóru reglulega saman og létu einhverjar láglaunaðar konur pússa skóna þeirra. Hann var alltaf mjög upptekinn af því hvernig hann leit út gagnvart öðrum, stoppaði alltaf lengi fyrir framan spegilinn þar sem hann gat horft óeðlilega lengi á sjálfan sig og dáðst að útliti sínu. Hann var með rosalega morgunrútínu þar sem hann setti á sig maska, öll heimsins krem og greiddi hárið þangað til það var orðið svo sleikt að maður gat nánast speglað sig í því. Það mætti segja að hann hafi verið með fullkomnunaráráttu þegar kom að útliti en hann var einnig mjög upptekinn af því að halda sér í formi og stundaði mikið líkamsrækt. Á sama tíma og Bateman var mjög sjálfselskur þá skipti það hann miklu máli að hafa standard á öllu í kringum sig og ef eitthvað var ekki fullkomið lét hann sko vita af því. Hann hafði t.d. gríðarlega mikið álit á því hvernig aðrir í kringum hann voru til fara en hann sagði gjarnan við þær konur sem hann bauð á stefnumót að þær væru ekki nógu vel til hafðar.

Annað sem einkenndi Bateman er að hann var mjög kynferðislegur en á meðan hann stundaði líkamsrækt þá horfði hann á mjög svo gróft klám. Þegar Bateman stundaði kynlíf með konum horfði hann á sjálfan sig í speglinum nánast allan tímann og konurnar skiptu hann engu máli, þær voru ósýnilegar fyrir honum.

Heimild: https://www.google.com/search?q=american+psycho&rlz=1C5CHFA_enIS894IS894&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjo3Jr8ut3vAhWUgP0HHRZ4Dc8Q_AUoAXoECAEQAw&biw=1472&bih=1169#imgrc=qGR7HqChqjLY6M

Val á geðröskun persónunnar

Sú geðröskun sem við völdum fyrir Patrick Bateman var Andfélagsleg persónuleikaröskun. Að okkar mati er það mjög skýrt þar sem hann sýnir sterk einkenni Andfélagslegrar persónuleikaröskunar en í gegnum alla myndina sýnir hann langvarandi hegðunarmynstur vanvirðingar og brýtur ítrekað á réttindum annarra. Honum fannst hann vera sterkur, sjálfstæður og í þeirri stöðu að mega brjóta reglur og þar með blekkja aðra til persónulegs gróða eða ánægju. Hann horfði á annað fólk sem veikt, aumingja og gungur sem vildu láta nota sig en þannig réttlætti hann gjörðir sínar, að mega misnota aðra. Önnur einkenni Andfélagslegrar röskunar eru hvatvísi og ofbeldishneigð sem sást ítrekað í fari Bateman, ef einhver fór í taugarnar á honum eða honum líkaði ekki við þá braust það út í ofbeldi og í hans tilfellum morðum. Að okkar mati var hann ekki lúmskur morðingi en hann skyldi oft eftir sig mikil ummerki sem er einmitt einnig einkennandi fyrir þessa tilteknu röskun, en þessa einstaklinga skortir áætlanagerð.

Það er einnig önnur persónuleikaröskun sem okkur finnst eiga mjög vel við Bateman en það er Sadismi. Sú röskun einkennist af endurteknum og sterkum kynórum, kynhvötum eða hegðun sem felur í sér kynferðislegar athafnir. Fyrir Bateman eru líkamlegar kvalir annarra kynörvandi fyrir hann sem er áberandi þegar hann stundar kynlíf við vændiskonurnar sem voru oft sárkvaldar á meðan kynlífi stóð. Bateman hegðar sér í samræmi við kynhvatir sínar og án samþykkis hins aðilans. Í upphafi myndarinnar er hann giftur konu sem heitir Evelyn, hann heldur mikið framhjá henni og sýnir henni og sambandinu lítinn sem engan áhuga. Þegar þau eru saman þá átti hann það til að halda áhuga sínum á henni gangandi með því að ímynda hann sér sig neyða Evilyn til mjög ofbeldisfulls kynlífs.

Það var til dæmis ein vændiskona sem hann sótti mikið í og borgaði henni mikla peninga þar sem hún reyndi að forðast hann eins og hún gat. Í einum af loka atriðum myndarinnar var hún sárkvalin á meðan á samförum stóð, henni tekst að flýja úr íbúð hans en þá tekur hann þá hvatvísu ákvörðun að hlaupa á eftir henni, henda í hana vélsög sem endar með að hún deyr.

Heimild: https://www.google.com/search?q=american+psycho&rlz=1C5CHFA_enIS894IS894&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjo3Jr8ut3vAhWUgP0HHRZ4Dc8Q_AUoAXoECAEQAw&biw=1472&bih=1169#imgrc=7xYbR56Yaz4A9M

Ósvaraðar spurningar

Myndin skilur áhorfendur klárlega eftir sem eitt stórt spurningamerki. Til eru ýmis myndbönd og greinar þar sem fólk talar um enda myndarinnar og hvað gerist í raun og veru. Bateman virðist fá tímabil af Geðrofi þar sem hann upplifir ofskynjanir. Þetta kemur í ljós í lok myndarinnar þar sem maður fer að velta fyrir sér hvort hann hafi framið alla þessa glæpi eða hvort þetta hafi allt verið ímyndun? Og mögulega einkenni Geðklofa? Bateman var einnig djúpt sokkinn í eiturlyf sem gæti einnig hafa verið útskýring á Geðrofi hans og ofskynjunum. Myndin skilur okkur eftir með þessar spurningar í huga en það er þó ljóst að hann var klárlega Sadisti og með Andfélagslega persónuleikaröskun.

Heimildir:

• DSM 5 bókin

• Wikipedia

• https://en.wikipedia.org/wiki/American_Psycho_(film)

Myndir:

https://www.espinof.com/bandas-sonoras/un-musical-sobre-american-psycho

https://ew.com/movies/american-psycho-paul-allen-murder-the-shot/

https://kvikmyndir.is/syngjandi-saeko/american-psycho-christian-bale/

https://en.wikipedia.org/wiki/American_Psycho_(film)

A Beautiful Mind

Ron Howard. 2001. A Beautiful Mind (Imdb 8,2*).

A Beautiful Mind

Ari Rong Liang Yu, Ragnhildur Birta Nikulásdóttir, Sóley María Kristínardóttir og Steinunn Agnarsdóttir.

I.  kvikmyndin

Kvikmyndin A Beautiful Mind kom út árið 2001 og er um líf stærðfræðingsins John Nash. John, sem er doktorsnemandi við Princeton Háskóla, fer að þróa með sér miklar ofskynjanir og ranghugmyndir sem verða hættulegar fyrir hann sjálfan og fyrir hans nánustu. Hann greinist síðar með Geðklofa og framhald myndarinnar fjallar um hvernig hann nær að lifa með sjúkdómnum og aðlagast honum í daglegu lífi.

Leikstjóri myndarinnar var Ron Howard og handritshöfundur var Akiva Goldsman. Russell Crowe fór með aðalhlutverk myndarinnar og leikur þá John Nash. Jennifer Connelly leikur nemanda og síðar eiginkonu John í myndinni. Aðrir leikarar eru Ed Harris, Paul Bettany og Adam Goldberg. Myndin byggir að einhverju leyti á sannri sögu John Nash en Sylvia Nasar gaf ævisögu hans út árið 1998. Bókin A Beautiful Mind fær 4,1 af 5 í einkunn á Goodreads.

A Beautiful Mind fékk framúrskarandi einkunn á IMDB, eða 8,2, og situr í 132. sæti á lista IMDB yfir bestu kvikmyndirnar. Hún fékk 72% í einkunn á Rotten Tomatoes og 4,5 af 5 hjá Reelviews. Myndin skilaði yfir 313 milljóna Bandaríkjadollara. Myndin hefur unnið fjögur Óskarsverðlaun, Golden Globe verðlaun og hefur fengið 69 aðrar tilnefningar. Russel Crowe fékk BAFTA og Golden Globe verðlaun fyrir hlutverk sitt í myndinni.

II. ástæða fyrir vali

A Beautiful Mind var valin þar sem hún er góð birtingarmynd fyrir Geðklofa. Myndin lýsir einkennum, þá helst jákvæðu einkennunum í byrjun myndarinnar. Jákvæðu einkennin er að hann er með ofskynjanir og sér helst þrjá aðila, sem hefur áhrif á lífið hans og yfirtekur það á tímabili. Ásamt því að lýsa neikvæðu einkennunum í lokin og áhrif lyfjanna á vitrænu einkennin. Þessi mynd er vel gerð á þann veg að við sjáum Geðklofa út frá sjónarhorni John ekki út frá sjónarhorni aðstandanda. Myndin er einnig byggð á sannsögulegum atburðum og það er áhugavert að sjá einhvern ná góðum árangri án lyfja í raunveruleikanum. Myndin er vel leikstýrð og vel leikin. Russel Crowe kom sé upp á stjörnuhimininn við leik myndarinnar og hefur verið einn sá vel færasti leikari okkar kynslóðar. Önnur ástæða fyrir því að þessi mynd var valin er að þekkt er til einstaklinga með Geðklofa eða til aðstandanda einstaklings með Geðklofa. Aðstandandi var spurður um álit sitt á myndinni og sá aðili sagði að þessi mynd væri vel gerð á þann veg að horft er á birtingu Geðklofa út frá sjónarhorni hans sem er með Geðklofa. Það er dýrmætt að geta séð upplifun Geðklofa frá því sjónarhorni því það getur aukið samkennd og skilning.

III.  umfjöllun um persónu

Strax í upphafi myndarinnar er komið með þá birtingarmynd að John sé með afbrigðileika í hegðun. Hann er mjög ókurteis og lélegur í samskiptum við samnemendur og þegar hann talar við aðra þá er hann óþarflega hreinskilinn. Þar sem hann er í doktorsnámi við Princeton háskólann, situr hann aftast í kennslustofunni og á ekki mikla samleið með öðrum nemendum og mætir sjaldan í kennslutíma. Hann rýnir frekar í hegðun fugla á skólalóðinni en að tala við samnemendur. Hann á erfitt með samskipti og er mjög einangraður. Eitt dæmi um þetta er þegar hann var á krá og fer að tala við stelpu. Í stað þess að tala bara við hana, biður hann hana beint um að sofa hjá sér. Hún lemur hann utan undir, auðskiljanlega.

Í byrjun myndarinnar situr John uppi með herbergisfélaga sínum í Princeton sem heitir Charles Herman, sem kemur og bjargar John frá einangraða lífi hans og lífgar upp á tilveruna. Charles er allt önnur týpa en hann, algjör andstæða, hann er mikill húmoristi og er mikið fyrir partý-stand. Hann er góður í samskiptum og tekur lífinu ekki of alvarlega. Hann hvetur John til þess að fara út á lífið og gerir grín af honum fyrir að taka doktorsnáminu of alvarlega, hann segir: Is my roommate a dick? og You are not easily disturbed. Charles hvetur John til þess að drekka áfengi og að borða, því að John getur gleymt sér í stærðfræðilegum útreikningum sínum. John ítrekar við Charles að honum líki ekki við fólk og heldur að fólki líki ekki við hann. Herbergisfélaginn segir að stærðfræðin muni ekki gera hann hamingjusaman.

Heimild: https://u.osu.edu/kovacevich.9/sample-page/

Vitræn færni John er orðin frekar slök og allir nema hann hafa gefið út fræðigrein. Háskólinn er farinn að pressa á hann, ef hann gefur ekki út grein þá missir hann skólastyrkinn sinn í Princeton. Loks nær hann að finna út formúlu sem er framúrskarandi sem færir honum þá doktorsgráðuna.

Heimild: http://basementrejects.com/review/a-beautiful-mind-2001/

Eftir doktorsgráðuna fer hann að vinna hjá Pentagon sem svokallaður stærðfræðingur, til að leysa einhverja dulkóðun sem snýst um fjármálageirann. Ásamt því þarf hann að kenna í MIT samhliða þeirri vinnu, sem honum þykir rosalega leiðinlegt. Dularfullur maður sem er frá bandaríska sendiráðinu, William Parcher, vill gjarnan fá John til þess að vinna verkefni fyrir sig. Verkefnið felst í því að leysa öll DATA (e. hidden codes) í tímaritum og dagblöðum Sovétríkjanna til að koma í veg fyrir svik. Hann fer á staðinn þar sem þessi vinna fer fram. Þar er risastór bygging og allir í herbúningum. Þar er John stórkostlegur, klár og reiknar allar formúlurnar. Allir dýrka hann og dá. Hann fer að vinna fyrir sendiráðið og er allt sem gerist, samkvæmt William, algjört trúnaðarmál. Hann finnur þessi hidden codes og sendir þau í póstkassa við fyrirtækið, hann fær auðkenni í hendina sem leyfir honum að geta opnað pósthólfið.

Heimild: https://medium.com/of-intellect-and-interest/a-beautiful-mind-2001-film-review-a-story-about-lovers-and-fighters-998cf597e4f4

Þrátt fyrir að hafa ekki elskað MIT þá kynnist John eiginkonu sinni þar, henni Alicia Larde. Hún biður hann um að koma með sér á stefnumót og þau verða ástfangin. Charles, gamli herbergisfélaginn, kemur aftur með frænku sinni og hvetur John til þess að giftast Aliciu, sem þau gera.

Heimild: http://basementrejects.com/review/a-beautiful-mind-2001/

Vinnan hjá bandaríska sendiráðinu fer síðan að vera yfirþyrmandi og er farin að yfirtaka líf John. Rússarnir eru farnir að njósna um hann og reyna að skjóta hann. Við það verður hann verulega taugaveiklaður og hræddur og segir William Parcher að hann vilji hætta. William segir að ef hann hætti þá mun öryggisgæslan, eða Bandaríkin, hætta að vernda hann fyrir Rússunum. Þetta veldur því að hann fer að einangra sig og lífsgæðin hans versna með hverjum degi.
            John verður gestafyrirlesari við Harvard en þangað mæta Rússarnir á meðan hann er að flytja fyrirlestur og fara að elta hann. „Rússarnir“ voru í rauninni ekki Rússar heldur starfsmenn og geðlæknar frá geðdeildinni sem hann er síðan lagður inn á. Það þarf að sprauta hann niður og hann er færður á geðdeild, þar sem hann greinist með Geðklofa. Alicia á erfitt með þessi tíðindi en John heldur því fram að geðdeildin sé að halda honum þarna svo hann geti ekki unnið vinnu sína. Alicia áttar sig á því að hún hafi aldrei hitt gamla herbergisfélaga John, Charles Herman, og að hann var ekki einu sinni í brúðkaupinu þeirra. Alicia fer að leynipósthólfinu þar sem það er fullt af óopnuðum skjölum og reynir að útskýra fyrir John að ekkert af þessu hafi verið raunverulegt. Engir Rússar, ekkert sendiráð og engir leynilegir kóðar. Í atriði á geðdeildinni er allt í blóði og John segir: The implant is gone. Þá hafði hann verið með þá ranghugmynd að bandaríska sendiráðið hafi komið ígræðslu fyrir til þess að opna póstkassann, þar sem hann setti skjölin.

Heimild: http://basementrejects.com/review/a-beautiful-mind-2001/

John fer í insulin shock therapy sem hann þarf að fá fimm sinnum í viku í allt að tíu vikur. Samkvæmt geðlækninum er hægt að halda einkennum niðri með lyfjum og góðu jafnvægi.

Heimild: http://basementrejects.com/review/a-beautiful-mind-2001/

Ári síðar eru ofskynjanirnar farnar vegna reglulegrar lyfjanotkunar en John er orðinn andlega og líkamlega flatur. Hann er ekki starfshæfur þar sem lyfin hafa áhrif á vitræna getu hans og hann er alltaf heima. Kynhvötin hans minnkar verulega og hann getur ekki huggað barnið þeirra þegar það grætur. Kostirnir við lyfið er að ofskynjanirnar fara og með því að hætta á þeim þá myndu þær koma aftur.
John hættir á lyfjunum og fær ofskynjanir aftur. Það er komið vinnurými fyrir bandaríska sendiráðið í bílskúrnum heima hjá honum. Ástandið er orðið slæmt, hann verður aftur upptekinn af ofskynjunum og var nær því að drekkja barninu þeirra óviljandi en hann hélt að Charles væri að passa barnið. Læknirinn segir að hann verði að taka lyfin og að Geðklofinn sé ekki stærðfræðidæmi sem hægt væri að leysa. Konan hans er á því að hann verði að taka lyfin. Hún segir John að læknirinn sé búinn að gera pappíra tilbúna varðandi lögræðissviptingu.

Alicia nær að sannfærast og John ætlar sér að læra að aðlagast umhverfinu og hætta á lyfjunum. Hann fer aftur í Princeton, þar sem hann hittir gamlan skólafélaga sem er þá yfirmaður stærðfræði deildarinnar. Hann vill meina að það að taka þátt í samfélaginu gæti gert honum gott og haldið einkennunum niðri. Næstu tvo áratugi lærir John að hunsa allar ofskynjanir, síðar er honum leyft að kenna aftur. Árið 1994 sem er loka atriði myndarinnar vinnur hann Nóbelsverðlaun í Stokkhólmi fyrir framlag sitt til stærðfræðinnar.

Heimild: https://horrornews.net/129113/film-review-beautiful-mind-2001/

IV. geðröskun

Geðröskun sem John er með er Geðklofi þar sem að hann sér ofsjónir og er ekki í tengslum við raunveruleikann. Helstu einkenni geðklofa samkvæmt DSM-5 eru skipt í jákvæð og neikvæð einkenni. Jákvæð einkenni eru þau einkenni sem að bætast við hegðun einstaklings á meðan neikvæð einkenni er geta sem að einstaklingur missir (Comer og Comer, 2019). Jákvæðu einkennin standast af ranghugmyndum, ofskynjunum, skipulagslausu tali og óskipulegri hegðun eða stjarfa.

Ranghugmyndir: Dæmi um ranghugmyndir er ofsóknarhugmyndir, hugmyndir um mikilmennsku og stjórnunarhugmyndir. Í kvikmyndinni sýnir John ofsóknarhugmyndir þar sem hann telur að Rússarnir séu að elta og ofsækja hann. Þegar hann kemur heim læsir hann sig inn í herbergi, slekkur ljósin og dregur fyrir gardínurnar. Hann heldur að Rússarnir séu fyrir utan húsið hans. Annað dæmi um ofsóknarhugmyndir er þegar John var að halda fyrirlestur í skólanum þá tekur hann eftir mönnum í jakkafötum sem voru fylgjast með honum. Hann heldur að það sé verið að ofsækja hann sem leiðir til þess að hann hleypur í burtu. Þegar hann er á geðdeild og fær að hafa samskipti við konu sína, telur hann að það sé verið að hlera þau í gegnum míkrafóna. Sem er dæmi um stjórnunar hugmyndir. Hugmyndir um mikilmennsku er þegar einstaklingar telja sig búna yfir einhverri mikilvægri þekkingu sem enginn annar hefur. Þegar John starfar fyrir Bandaríska sendiráðið felst starfið hans í að leysa öll DATA (hidden codes) í tímaritum og dagblöðum Sovétríkjanna til að koma í veg fyrir svik. John sendir leynilega kóða sem hann finnur í póstkassa við fyrirtækið. Seinna kemst Alicia að því að ekkert af þessu var raunverulegt. Annað dæmi um ranghugmyndir er þegar John hættir á lyfjunum og var nálægt því að drekkja barni sínu, því að hann hélt að Charles væri að passa barnið. John fær ranghugmyndir að William ætlar að drepa Aliciu þar sem hún veit of mikið um starfið hans og mun skemma allt sem þeir eru búnir að vinna fyrir. Sem leiðir til þess að John ræðst á William og reynir að bjarga henni en gerir sig ekki grein fyrir að hafa ráðist á hana.

Ofskynjanir: Gamall herbergisfélagi hans og vinur, Charles, og frænka hans Marcee eru ofskynjanir. Hann sá einnig ofskynjanir af leynilöggunni, William Parcher, sem að vildi að John myndi hjálpa honum að dulkóða einhver skilaboð til að stoppa Rússa. Hér á myndinni má sjá ofskynjanirnar þrjár, Charles, Marcee og William. Þessar ofskynjanir eru mjög algengar hjá geðklofa skjólstæðingum og í flestum tilvikum þurfa einstaklingar að vera á lyfjum til þess að ná að lifa venjulegu lífi og vera án ofskynjana. Það sem að einkennir John er að í endann nær hann að finna leið til þess að greina á milli hvað séu ofskynjanir og hvað ekki. Hann gerir það til dæmis með því að sjá að sjá að einstaklingarnir sem að hann ofskynjar eldast aldrei.

Heimild: http://basementrejects.com/review/a-beautiful-mind-2001/

Skipulagslaust tal: Samkvæmt DSM-5 er skipulagslaust tal eitt einkenni sem að geðklofasjúklingar takast á við. Það getur verið eins og samhengislaust tal eða óskiljanlegt tal. Þetta er ekki eitthvað sem að var augljóst hjá John. Það er kannski bara að hann var alltaf að tala um einhverja stærðfræðilega kóðun sem að engin skyldi þar sem að hann var með þær ranghugmyndir að hann ætti að finna kóða fyrir leynilögguna.

Mjög óskipuleg hegðun og stjarfi: Allir vinir hans eru búnir að gefa út fræðigrein í byrjun myndarinnar en hann nær ekki að koma með hugmynd. Hann vinnur endalaust en kemur ekki með hugmynd.

Neikvæð einkenni: Hann er mjög einangraður og er með skerta tilfinningatjáningu og tilfinningalega svörun. Hann er búinn að lesa yfir sig og missir sig svolítið þegar það er sagt við hann að hann missi stöðuna við háskólann ef hann skrifar ekki fræðigrein. Herbergisfélaginn hans reynir að koma honum aftur á jörðina. Herbergisfélaginn hendir skrifborðinu út um gluggann (brýtur gluggann og borðið).

V. hvaða spurningum er ósvarað?

Rætt hefur verið um hvort að þessi mynd sé að gefa einstaklingum með Geðklofa þau skilaboð að þau geti hætt á lyfjunum sínum. Þó svo að þetta hefur tekist hjá þessum einstaklingi þá er það ekki gefið að annar einstaklingur geti lifað með því að sjá alltaf ofsjónir og heyra eitthvað sem er ekki í raunveruleikanum. Það er ekki víst að einstaklingar geti greint á milli hvað er raunverulegt og hvað ekki. Þó er mikilvægt að myndin er að gefa þau skilaboð hvað aukaverkanir lyfjanna geta valdið gífurlegri lífskerðingu, eins og með John, þar sem hann missti vitræna getu til þess að vinna vinnuna sína, varð mjög flatur í samskiptum og var til dæmis ekki með neina kynferðislega löngun. Það er mjög einstaklingsbundið hvað hver og einn vill, það er hvort það vill hunsa raddir og heyrnir sem koma eða hvort einstaklingur vill missa hugræna færni vegna lyfjanna. Þessi mynd sýnir mjög vel sjónarhorn einstaklings með geðklofa sem er mjög mikilvægt svo almenningur sjái það og skilji hvernig þessi geðröskun virkar.

Eitt sem er ósvarað er sú pæling að John hafi verið með Einhverfurófsröskun. Það eru ákveðnar vísbendingar í hegðun John sem að geta bent til þess að hann hafi verið á Einhverfurófinu. Í myndinni sést að hann eigi í erfiðleikum með félagsleg samskipti og sækist heldur ekki eftir þeim.  Hann hefur einnig mikinn áhuga á stærðfræði og er aðallega virkur í henni. Hann hefur áhuga á mynstrum í umhverfinu og horfir lítið í augun á fólki. Hann segir það sem að hann hugsar þrátt fyrir að það sé óviðeigandi sem að er skortur í félagslegri hæfni. Þetta er eitthvað sem að hefur verið skoðað og gæti verið áhugavert að horfa á myndina með það í huga að skoða einkenni Einhverfurófsraskana.

Heimildir

1. Comer, R. J. og Comer, J. S. (2019). Fundamentals of abnormal psychology (9. útg). Worth
               publishers.

2. Myndir: http://basementrejects.com/review/a-beautiful-mind-2001/

3. Myndir: (kenna í MIT) https://medium.com/of-intellect-and-interest/a-beautiful-mind-2001-film-review-a-story-about-lovers-and-fighters-998cf597e4f4

4. Myndir: (vinna nobel prize) https://horrornews.net/129113/film-review-beautiful-mind-2001/

5. Myndir (Af Charles berum af ofan): https://u.osu.edu/kovacevich.9/sample-page/

Still Alice

Still Alice

Bergþóra H. Bergþórsdóttir og Rebekka Rós Ágústsdóttir.

STILL ALICE

I.

Kvikmyndin Still Alice fjallar um aðalpersónuna Alice, virta málvísinda konu sem hefur afrekað mikið á lífsleiðinni. Myndin fjallar um það þegar Alice uppgötvar að hún er komin með Alzheimer sjúkdóm. Hún þarf, ásamt eiginmanni sínum og börnum þeirra þremur, Anna, Lydia og Tom að takast á við vaxandi afleiðingar sjúkdómsins. Alice reynir að nýta þann tíma sem hún á eftir til þess að lifa í núinu, hún vill lifa lífinu sem allra best á meðan sjúkdómurinn er að skríða upp að henni. Sjúkdómur tekur völdin á ógnarhraða og brátt er Alice einungis skugginn af þeirri hraustu, lífsglöðu og snjöllu konu sem hún áður var. Saga Alice er sýnd á persónulegan og einlægan hátt í kvikmyndinni. Still Alice sýnir sögu Alice frá hennar sjónarhorni, og áhorfandinn horfir á hvernig hún reynir að fela sjúkdóminn í upphafi, hvernig hún tekst á við hann og hversu mikil áhrif hann hefur á líf hennar. Óbeinu skilaboð kvikmyndarinnar eru þau að það sé meiri missir þegar sjúkdómurinn kemur fyrir hana, hrausta konu á besta aldri, heldur en fyrir þá sem eldri eru.

Kvikmyndin er byggð á samnefndri skáldsögu, sem var gefin út árið 2007. Skáldsagan var skrifuð af Lisa Genova, sem er taugafræðingur og fékk hún innblástur af skáldsögunni þegar amma hennar greindist með Alzheimer sjúkdóminn. Ein helsta ástæða þess að Genova ákvað að gera aðalpersónu sögunnar unga, var til að leggja áherslu á að Alzheimer sjúkdómurinn er ekki einungis fylgifiskur ellinnar. Still Alice er ekki byggð á sannsögulegum atburðum, en þrátt fyrir það er þetta kvikmynd sem hefur áhrif á marga, svo sem aðstandendur Alzheimers sjúklinga. Kvikmyndin þjónar uppfræðandi tilgangi og leyfir áhorfendum að upplifa Alzheimer sjúkdóminn og sjá áhrifin sem hann hefur á líf einstaklings.

Leikstjórar kvikmyndarinnar eru Richard Glatzer og Wash Westmoreland og skrifuðu þeir einnig handrit kvikmyndarinnar auk þess að nýta skáldsögu Lisu við framkvæmd. Stuttu áður en framleiðsla hófst á kvikmyndinni Still Alice, þá greindist Glatzer með taugasjúkdóminn MND. Ástand Glatzer fór versnandi með hraði, líkt og hjá aðalpersónu kvikmyndarinnar, og hægt að sjá að upplifun hans á sínum eigin sjúkdóm er til staðar í kvikmyndinni.

Aðalleikarar kvikmyndarinnar eru Julianne Moore, Alec Baldwin, Kristen Stewart og Kate Bossworth. Aðalleikonan Julianne Moore hlaut Óskarsverðlaun sem besta leikkona í aðalhlutverki fyrir frammistöðu sína í Still Alice. Kvikmyndin hefur hlotið góða dóma, IMDb gaf myndinni einkunnina 7,5 og Rotten Tomatoes gaf myndinni 85%.

II.

Helsta ástæða þess að við völdum kvikmyndina Still Alice er sú að við höfum báðar upplifað sjúkdóminn í gegnum störf okkar og persónulegt líf. Við höfum báðar starfað á hjúkrunarheimilum Hrafnistu og kynnst fólki sem hefur þjást af Alzheimer sjúkdómnum. Við höfum því aðstoðað Alzheimer sjúklinga við athafnir daglegs lífs, og hafa þeir verið á ýmsum stigum sjúkdómsins. Einnig eigum við báðar nákomin skyldmenni sem hafa greinst með Alzheimer og fallið frá. Við höfum því horft upp á einstaklinga í kringum okkur þróa með sér Alzheimer sjúkdóminn, og fengið að upplifa þau hræðilegu áhrif sem hann hefur bæði á sjúklinginn og aðstandendur. Þeir einstaklingar sem við höfum umgengst og hafa greinst með Alzheimer sjúkdóminn, eru / voru á aldrinum 65 ára eða eldri. Það flokkast því undir síðkomið Alzheimer. Í kvikmyndinni sem við völdum okkur, er sýnt frá heilbrigðri fimmtugri konu sem greinist með snemmkomið Alzheimer. Tiltölulega lítið er vitað um Alzheimer sjúkdóminn, og er orsök hans enn ókunnug. Fjöldi þeirra sem greinast með Alzheimer er frekar hár, en þó eru ekki margir sem greinast með snemmkomið Alzheimer og fannst okkur því áhugavert að horfa á, og fjalla um kvikmyndina Still Alice. Í tilfelli Alice, sem er aðalpersóna myndarinnar greinist hún með snemmkomið Alzheimer. Talið er að hún hafi erft sjúkdóminn frá föður sínum, og hætta er á því að hún hafi komið sjúkdómnum áfram í börnin sín. Engin lækning er til við Alzheimer, en til eru lyf sem geta dregið úr einkennum og í sumum tilfellum tafið þróun sjúkdómsins tímabundið. Í kvikmyndinni fékk Alice lyfin Aricept og Numenda og áttu þau að draga úr einkennum sjúkdómsins hennar, en þau geta ekki dregið úr sjúkdómnum.

III.

Still Alice fjallar um aðalpersónuna Dr. Alice Howland, hún er prófessor í málvísindum og er mikil fjölskyldukona. Hún hefur skrifað grundvallarrit í sínum fræðum og starfar við að halda fyrirlestra í Harvard University. Alice er gift Dr. John Howland, sem er einnig prófessor í Harvard University og eiga þau saman þrjú börn, Anna, Lydia og Tom. Vegna starfa þeirra hjóna, og mikils álags í vinnu eru þau svolítið fjarlægð og sjá ekki mikið af hvoru öðru.

Í upphafi myndarinnar byrjar Alice að gleyma ýmsum smávægilegum hlutum eins og orðum. Dæmi um þetta er fyrirlestur sem hún hélt í Harvard University, þar gleymir hún orði sem hún ætlaði að fjalla um og frýs. Annað dæmi er þegar hún var úti að hlaupa og varð ráðvillt þegar hún gleymdi skyndilega hvar hún væri stödd. Þessar upplifanir fá Alice til að leita til læknis, í fyrstu hélt hún að þetta væri í tengslum við blæðingar og hormónabreytinga. Eftir enn frekari rannsóknir, svo sem segulsneiðmyndatöku, minnispróf og jáeindaskoðun greinist Alice með snemmkomið Alzheimer. Myndirnar sem teknar voru af heilanum hennar, sýndu greinilega að ákveðin svæði innihéldu mikið af mýldum, og að uppsöfnun hefði líklega staðið yfir í nokkur ár. Greining Alice hefur mikil áhrif á líf hennar og fjölskyldu, þar sem um sjaldgæfa útgáfu af snemmkomnum arfgengum Alzheimer sjúkdóm er að ræða. Alice býður því börnum sínum að taka erfðapróf, til að athuga hvort sjúkdómurinn hefði farið áfram í börn hennar. Anna dóttir þeirra sýndi jákvæðar niðurstöður í erfðaprófinu, Tom var neikvæður en Lydia vildi ekki taka erfðaprófið.

Læknir Alice, sagði þeim hjónum að snemmkomið Alzheimer gæti haft í för með sér hraðari einkenni og að hjá fólki með mikla menntun, líkt og Alice gæti sjúkdómurinn ágerst enn hraðar en hjá öðrum sjúklingum. Alice reynir eins og hún getur að halda lífi sínu saman, en sjúkdómurinn hefur völdin og ágerist hratt. Hún neyðist því til að hætta störfum og smám saman fer hún að missa völdin á sjálfri sér, minningum og hugsunum sínum. Áður en sjúkdómur hennar tók öll völd, bjó hún til myndskeið í tölvunni sinni, og lýsti þar yfir að ef ástandið myndi versna þá ætti hún að fylgja ákveðnum leiðbeiningum til að enda líf sitt. Þegar Alice er orðin virkilega veik, þá sér hún myndskeiðið og ætlar að enda líf sitt. Henni mistekst þó þegar hún er trufluð af aðstoðarkonu sinni sem skyndilega kom inn um dyrnar. Vegna stöðugs versnandi ástand Alice ákveður John, eiginmaður hennar að taka við nýju starfi í New York. Hann treystir sér ekki til að horfa upp á sjúkdóminn yfirtaka Alice og vill á sama tíma framfleyta fjölskyldunni. Dóttir þeirra, Lydia býðst til að flytja aftur heim til að hugsa um móður sína.

Lydia (Kristen Stewart) og Alice (Julianne Moore) að ræða saman þegar Alice er orðin virkilega veik. Heimild: https://www.imdb.com/title/tt3316960/mediaviewer/rm3572760064/?fbclid=IwAR0RLQKco11YWOOgekzcUAsfC0qMUsI3M9H90wJAz9WadBPfK3Ti4tUR_Dc

IV.

Sjúkdómurinn Vitglöp vegna Alzheimer, snemmkomið (e. dementia of the Alzheimer's type with early onset), er sá sem Dr. Alice Howland greinist með. Samkvæmt DSM-5 eru þeir einstaklingar sem greinast með snemmkomið Alzheimer að fá upphaf sjúkdómsins við 65 ára aldur eða yngri. Í kvikmyndinni Still Alice, byrjar upphaf sjúkdómsins að eiga sér stað þegar hún er aðeins 50 ára, og enn í blóma lífsins. Hún hélt upp á afmælið sitt á fínum veitingastað með fjölskyldunni í upphafi myndarinnar, og þar fengu áhorfendur að sjá þegar hún fer að gleyma smávægilegum hlutum. Í gegnum myndina fá áhorfendur að sjá Alzheimer sjúkdóm Alice ágerast.

Í upphafi sjúkdómsins, áður en læknarnir höfðu staðfest hvað um ræddi, hvarflaði ekki að Alice, og fjölskyldu hennar að þetta væri upphaf Alzheimer sjúkdómsins. Einstaklingar eiga oft erfitt með að trúa því að hraust fólk geti fengið þennan sjúkdóm á besta aldri. Alice var virt í vinnu sinni, og var hún góð fjölskyldukona og því var gerð krafa á henni á ýmsum sviðum. Einnig var hún í góðu formi andlega og líkamlega og því hvarflaði ekki að henni, né fjölskyldu hennar að eitthvað bjátaði á. Áður en hún vissi, var sjúkdómurinn byrjaður að taka völdin yfir lífi hennar og týndi Alice sér smám saman.

Í fyrstu þróaðist sjúkdómurinn hægt og voru fyrstu einkenni hans aðallega minnisleysi hjá Alice. Þegar hún talaði kom fyrir að hún gleymdi til dæmis einu stöku orði í setningu eða mundi ekki hvaða orð hún ætlaði að nota, hvort sem það var fræðilegt tal eða spjall við fólk. Þetta voru því smávægilegir hlutir sem hrjáðu hana daglega en sjúkdómurinn þróaðist áfram. Alice fór að eiga erfiðara með að skipuleggja sig og var gjörn á að gleyma nöfnum á fólki sem hún var að hitta í fyrsta skiptið. Til dæmis þegar Alice og John buðu börnunum sínum í matarboð. Tom, sonur þeirra kom með nýju kærustu sína með sér og kynnti hana fyrir móður sinni, svo settust þau niður við eldhúsborðið á meðan Alice hélt áfram að elda. Stuttu seinna kom Alice að eldhúsborðinu, sá þá kærustuna og kynnti sig fyrir henni aftur. Alice mundi ekki eftir því að hafa kynnt sig fyrir henni stuttu áður, og fjölskyldunni þótti skrítið að Alice hafi gleymt því. Eins og áður hefur komið fram var Alice hraust kona sem hugsaði vel um sig. Hún var mikið fyrir það að fara út að hlaupa og var því kunnug hverfi sínu. Einn morguninn lenti hún í því að villast og vissi ekki hvar hún væri, né hvernig hún myndi komast aftur heim.

Í DSM-5 er talað um að við greiningu á sjúkdómnum þarf að vera þróun á margþættri vitrænni vöntun, eins og kemur fram í bæði minnistruflunum og einni eða fleiri af eftirfarandi hugröskunum; málstoli, verkstoli, skynstoli og framkvæmdartruflun. Alice upplifði minnistruflanir, og í upphafi voru það smávægilegir hlutir sem hún var að gleyma, en ágerðist síðar í mun alvarlegri minnistruflanir. Fjölskylda hennar tók eftir minnistruflunum hennar en eins og Alice þá trúðu þau því að hún væri bara eitthvað utan við sig og að þetta myndi líða hjá, það gerðist þó ekki.

Í framhaldi fór Alice að upplifa framkvæmdartruflanir, sem voru farnar að hrjá hana. Hún átti erfitt með einfalda hluti, eins og til dæmis að elda rétti sem hún var vön að gera. Hún gleymdi hvaða hráefni hún átti að nota í réttinn, og hvenær hvert hráefni væri notað. Alice þurfti því að fletta uppskriftinni upp, sem hún var ekki vön að þurfa að gera. Alice var skipulögð manneskja og var því vön að setja hluti á sinn stað. Hún var hins vegar farin að lenda í því að setja hluti á vitlausa staði. Til dæmis setti hún símann sinn inn í ísskáp í staðinn fyrir mjólkina. Alice var einnig vön að setja lyklana sína alltaf á sama stað, en eftir að sjúkdómurinn ágerðist þá var hún byrjuð að setja lyklana á óvenjulega staði, þar sem hún gat ekki fundið þá.

Framvinda sjúkdómsins jókst fljótt, og leiddi það smám saman til breytingar á málnotkun, málskilningi og getu til að framkvæma daglegar athafnir. Alice fór að gleyma orðum og lýsti því fyrir fólki að stundum sæi hún orðin fyrir sér, en hún átti erfitt með að koma þeim frá sér. Það var því oft erfitt fyrir hana að segja fullkláraða setningu án þess að hika. Alice skynjaði hluti en skynjunin hafði enga merkingu fyrir henni, sem bendir til skynstols. Hún gat séð hluti án þess að átta sig á því hverjir hlutirnir væru. Dóttir Alice, Lydia var að sýna leikrit sem Alice var viðstödd á. Eftir leikritið hittust þær, Alice fór upp að Lydiu og hrósaði henni fyrir góða frammistöðu, en hún áttaði sig ekki á að þetta væri dóttir sín. Þegar sjúkdómur Alice var orðinn slæmur, fór hún að upplifa verkstol. Alice gat ekki klætt sig sjálf í föt, og þurfti hún því mikla aðstoð við það. Einnig eignaðist Anna, elsta barn þeirra hjóna, tvíbura og var Alice ekki treystandi til þess að halda á nýfæddu börnunum á fæðingardeildinni. Anna og eiginmaður hennar höfðu áhyggjur af því að Alice myndi missa börnin.

Þegar sjúkdómur Alice fór að taka völdin, varð veruleg minnkun á félagslegri- og atvinnuvirkni hennar, og eru það einkenni af snemmkomnu Alzheimer í DSM-5. Yfirmaður Alice hafði fengið kvartanir frá nemendum um að hún væri að haga sér öðruvísi, og boðaði hana því í viðtal. Alice segir honum þá að hún sé nýlega greind með snemmkomið Alzheimer. Hún neyðist því til að hætta störfum sínum og var það átakanlegt fyrir þessa virtu málvísindakonu.

V.

Á heildina litið fannst okkur kvikmyndin Still Alice virkilega áhrifamikil mynd. Kvikmyndin var hrá, en tilfinninganæm á sama tíma. Hún var vel útfærð, og fannst okkur skilaboð myndarinnar komast vel til skila á hnitmiðaðan hátt, sem náði vel til áhorfenda.. Í myndinni fá áhorfendur að lifa sig inn í aðalpersónuna, Dr. Alice Howland og sjá hennar upplifanir og tilfinningar á meðan sjúkdómurinn ágerst. Okkur fannst virkilega áhrifaríkt að fá að sjá hennar sjónarhorn í gegnum alla kvikmyndina, þar sem hún var í aðalhlutverkinu og fjölskyldan í aukahlutverkinu. Margar kvikmyndir sem við höfum séð, sem fjalla um þegar einstaklingur greinist með einhvers konar sjúkdóm, þá eru oftar en ekki aðstandendur í aðalhlutverki. Eftir að hafa horft á myndina er sýnilegt hve mikinn metnað leikstjórar og fleiri höfðu. Þeir vildu greinilega leyfa kvikmyndinni alfarið að vera um Alice, hennar líf, umhverfi, tilfinningar, og baráttu við Alzheimer sjúkdóminn. Það var átakanlegt að sjá hrausta og flotta konu, greinast með þennan hræðilega sjúkdóm. Við þekkjum öll einstaklinga sem eru að gera það gott, og eiga frábært líf. Þessi mynd dregur mann því aðeins niður á jörðina og sýnir okkur hve brothætt lífið og sálin getur verið.

Það var einnig vel sýnt í gegnum alla myndina, hve sterk kona Alice væri. Hún óttaðist til dæmis aldrei að deyja úr sjúkdómnum, heldur hræddist hún það að missa sjálfa sig. Hún óttaðist það að muna ekkert og að týna sjálfri sér í þessu hræðilega ástandi sem upp var komið. Okkur þótti því sárt að horfa upp á bráðgáfaða og hrausta konu, missa tökin á lífinu og hvaða áhrif það hafði á aðstandendur hennar. Það var fræðandi að horfa á kvikmyndina Still Alice, hún gefur áhorfendum góða sýn á því hvernig er að greinast með snemmkomið Alzheimer og hvernig upplifanir aðstandenda er. Við hvetjum alla sem hafa áhuga, að horfa á kvikmyndina Still Alice.

Still Alice liðið. Heimild: https://www.imdb.com/title/tt3316960/mediaviewer/rm3127965696/?fbclid=IwAR3SJjlpUhuqWVffFza9NMVPfWvAnRAFuJPiX-LlTlp_yLXxFsif515QPE4

Heimildir

1. Kristján Guðmundsson. (2014). DSM-5: Flokkun geðraskana.

2. Sony. (e.d.). Still Alice. Sótt af https://www.sonyclassics.com/stillalice/

Beautiful Boy

Felix van Groeningen. 2018. Beautiful Boy (Imdb 7,3*).

Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=XEw2uHUYUPk

Beautiful boy

Agnes Ýr Óskarsdóttir, Ása María Ásgeirsdóttir, Magnea Björg Friðjónsdóttir og Súsanna Ísabella.

I.

Beautiful boy er nafnið á myndinni sem við völdum að greina. Myndin fjallar um strák á tvítugsaldri sem glímir við fíkniefnavanda. Einn morguninn þegar David, pabbi Nic, vaknaði þá komst hann fljótt að því að Nic hafði aldrei skilað sér heim. David hringdi þá í lögregluna til þess að tilkynna að Nic væri týndur en einnig hringdi hann í sjúkrahús í vonum um að hann leyndist þar. Á endanum, eftir margar símhringingar, var honum bent á það að hringja í líkhúsin í kring þar sem engar fréttir hefðu bortist til af honum. Seinna kom í ljós að Nic reikaði um götur San Francisco í rökkvun (e. black-out). Hann snéri svo aftur heim timbraður og í fráhvörfum og keyrði faðir hans hann á meðferðarstöð þar sem honum var upplýst að það væru 80% líkur að hann myndi ná bata. Frá þessum tímapunkti hófst hörð fíkniefnaneysla Nic. Endurtekið í gegnum myndina byrjar Nic aftur að neyta eiturlyfja og sýnir klassíska hegðun sem fylgja efnamisnotkun líkt og að ljúga og stela frá fjölskyldu sinni. Eftir fyrstu meðferð Nic fer hann í háskóla (e. college) þar sem hann ætlaði sér að verða rithöfundur. Þar kynntist hann stelpu og byrjað í sambandi með henni en stutt inn í sambandið fann hann lyf á heimili hennar og byrjaði í kjölfarið aftur að neyta eiturlyfja og leiddi það til sambandsslita á milli þeirra og frekari efnamisnotkunar hjá Nic. Þegar Nic kom heim í kringum Þakkargjörðar hátíðina kom í ljós að Nic hafði stolið pening af litla bróðir sínum til þess að kaupa sér eiturlyf. Faðir Nic áttar sig fljótlega á því að Nic hafði byrjað aftur að neyta eiturlyfja, þrátt fyrir afneitun hans og flytur Nic á endanum út vegna mikilla ásakana föður síns. Stuttu eftir þetta kemur sláandi atriði í myndinni þar sem Nic hittir föður sinn á kaffihúsi og biður hann um pening sem, að hans sögn, átti peningurinn að vera fyrir ferðalag hans til New York. Nic verður bálreiður þegar faðir hans neitar að gefa honum peninginn en segist vera tilbúinn til að borga hótel herbergi fyrir hann. Á einhvern máta náði Nic að safna sér pening og fór til New York. Stuttu eftir þetta endar Nic á sjúkrahúsi í New York þar sem hann hafði tekið of stóran skammt. Haft var samband við föður hans og honum tilkynnt það að Nic væri í annarlegu ástandi og tók David þá ákvörðun að fara til New York. Þegar David kom á sjúkrahúsið komst hann fljótt að því að Nic hafði strokið burt. David ákveður að fljúga aftur heim til San Francisco en fær þá símtal frá Nic um að hitta sig á matsölustað í grendinni, þeir ræddu þar saman og sagði Nic honum að hann vildi verða edrú. Eftir það fór hann til móður sinnar í Los Angeles þar sem hann hættir að neyta fíkniefna og nær sér á strik. Eftir 14 mánaða edrúmennsku snýr hann aftur til föður síns en á þessum tíma fór Nic að upplifa mikið Þunglyndi. Eftir að hann fór frá föður sínum upplifði hann mikinn kvíða og fellur aftur. Hann rakst hann á gamla vinkonu sína sem var einnig virkur fíkniefnaneytandi og neyta þau fíkniefna saman. Nic og Lauren, vinkona hans, fara í mikla fíkniefnaneyslu sem leiðir þau til þess að brjótast inn hjá föður Nic og stela. Lauren tekur seinna of stóran skammt en Nic endurlífgar hana og hún endaði á spítala. Þarna náði Nic botninum og hringir í föður sinn og grátbiður um að fá að koma heim en vildi ekki fara í meðferð. Faðir hans var kominn með nóg og þurfti að setja fjölskylduna sína í fyrsta sætið. Stuttu eftir þessa neitun tók Nic of stóran skammt sem hann lifði þó af. Í enda myndarinnar er fjallað um að Nic hafi verið edrú í 8 ár og hefði ekki getað það án fjölskyldu sinnar og vina. David starfaði sem blaðamaður hjá New York Times. Þegar neysla Nic var í hápunkti þá fór hann til margra sérfræðinga til að finna lausn og tók þetta mikið inn á sig. Í örvæntingu prófaði hann örvandi lyf til að reyna að skilja tilfinningar sonar síns og hvað hann væri að ganga í gegnum. 

Myndin er skrifuð af Luke Davies og er byggð á bókum sem feðgarnir Nic og David Sheff skrifuðu. David Sheff gaf út bókina Beautiful Boy: A Father’s Journey Through His Son’s Addiction árið 2008, sem fjallar um sögu þeirra feðga í gegnum fíkniefnaneyslu Nic og hvernig hann og fjölskylda hans unnu í gegnum þennan vanda. Nic Sheff gaf út bókina Tweak: Growing Up on Methamphetamines árið 2009, þar sem hann fjallar um sína reynslu á fíkniefnavandanum. Leikstjóri myndarinnar er Felix van Groeningen. Timothée Hal Chalamet fer með hlutverk Nic og Steve Carell leikur föðurinn. Myndin fær 7,3 í einkunn á IMDb.

II.

Við höfum allar mjög mikinn áhuga á að fræðast um geðraskanir af þessari tegund og var það helsta ástæða þess að þessi mynd varð fyrir valinu. Við völdum þessa mynd vegna þess að við höfum mikinn áhuga á hvaða áhrif efnamisnotkun hefur á líf einstaklinga og fjölskyldu þeirra. Okkur langaði að horfa á nýlega og vel gerða mynd sem sýndi líf einstaklings með efnamisnotkun. Myndin hefur verið tilnefnd til margra verðlauna, bæði fyrir frábæran leik og einnig fyrir sviðsmynd. Myndin sýnir mjög skýrt frá erfiðleikum einstaklinga með fíkniefnavanda og fjölskyldu þeirra enda er hún byggð á sannsögulegum atburðum. Það er áhugavert að sjá hversu mikil áhrif efnamisnotkun hefur á líf einstaklingsins sem og líf fólks í kringum þann með vandann.

III.

Nicolas Eliot Sheff er aðal persóna myndarinnar, eins og fram kom áðan. Nic og faðir hans David Sheff áttu gott samband og voru miklir vinir, æskan hans einkenndist af mikilli ást og umhyggju þrátt fyrir að foreldrar hans væru ekki lengur saman. Nic bjó hjá föður sínum ásamt stjúpmóður sinni og tveimur yngri systkinum, Jasper og Daisy, í San Francisco. Þegar hann var einungis 11 ára gamall byrjaði hann að fikta við kannabis. Hann byrjaði neyslu sína vegna þess að honum leið illa í eigin skinni og var að líklegast kljást við einhverskonar Þunglyndi. Neyslan hans þróaðist út frá því að reykja gras yfir í það að neyta til dæmis metamfetamín, betur þekkt sem crystal meth, en einnig var hann alkóhólisti. Nicolas var mjög hlédrægur og ljúfur drengur. Honum þótti virkilega vænt um fjölskylduna sína og var helsta fyrirmynd systkina sinna, sérstaklega litla bróður síns. Nicolas var metnaðarfullur og listrænn, hans helsti draumur var að feta í fótspor föður síns og læra að verða rithöfundur, en hann var einnig mjög flinkur að teikna. Annað áhugamál hans var að fara á brimbretti með bróðir sínum og föður. Þrátt fyrir mikinn drifkraft þá hélt neyslan hans honum aftur. Eftir mörg ár af neyslu, bakslögum og eftir nokkra ofskammta þá tókst honum loks, árið 2011, að ná sér aftur á beinu brautina og hefur verið edrú síðan þá. Í dag er Nicolas 38 ára gamall, hann er þekktur rithöfundur og er meðframleiðandi þáttaraðanna 13 Reasons Why. Nicolas lifir heilbrigðu lífi ásamt konu sinni Jette Newell í Los Angeles.

IV.

Myndin sýnir mjög skýrt frá því þegar Nic neytti fíkniefna og hvernig hann fékk fráhvarfseinkenni þegar hann hætti neyslu sinni. Neysla hans Nic byrjaði þannig að hann reykti fyrst kannabis en með tímanum þróaðist neyslan hans í harðari efni. Efnið sem hann leitaði hvað mest í var crystal meth, en það er tegund af metamfetamín og það er ekki óalgengt að fólk ánetjist þessu eiturlyfi eftir fyrstu notkun. Við teljum því að hann sé með geðröskunina 16.2 Amfetamín röskun og að það sé grunn (e. primary) röskun hans. Eins og fram kom í myndinni þá byrjaði Nic á því að innbyrða amfetamín með því að taka það í nefið. Amfetamín er örvandi efni sem eykur virkni í miðtaugakerfinu sem þar af leiðandi eykur losun dópamíns, norepinephrine og serótónín. Þetta veldur því aukinni orku, árvekni (e. alertness) og dregur úr matarlyst, einnig getur inntöku þessa efnis fylgt minnisleysi og árásarhneigð. Einkenni hans komu skýrt fram þegar hann hitti pabba sinn á kaffihúsi áður en að hann fór til New York. Þar var hann augljóslega búinn að grennast mikið, hann var ör og mislyndur. Fyrst þegar hann hitti pabba sinn var hann hress og reyndi að sannfæra hann að hann væri ekki í neyslu en þegar pabbi hans vildi ekki gefa honum pening þá snöggreiddist hann. Þetta eru dæmigerð einkenni einstaklinga sem eru í neyslu og ýtir þetta undir greiningu á amfetamín röskun hans. Hér er myndband af því atriði:

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=9i5KE5sHM-U

Við notkun amfetamíns byggist hratt upp þol við efnunum og verða neytendur mjög háðir efnunum. Þetta á vel við í tilfelli Nic þar sem hann byrjaði á að taka inn efni í gegnum nefið en þróaðist neyslan í að hann var að sprauta sig með crystal meth. Þegar Nic féll eftir 14 mánaða edrúmennsku sást vel hvað hann vildi innst inni ekki sprauta sig en fíknin náði yfirhöndinni. Strax eftir að hann hafði sprautað sig með metamfetamíninu sást hvernig sælutilfinningin tók yfir Nic, en sælutilfinning, ofvirkni og meira sjálfstraust eru einmitt aukaverkun þess að innbyrða metamfetamín. Á þessum tíma kenndi hann Lauren að sprauta sig og þar var greinilegt hvað hann var langt leiddur í neyslunni. Dæmi um einkenni einstaklinga sem neyta metamfetamíns eru neikvæð áhrif á andlega og líkamlega heilsu, einangra sig frá samfélaginu og reglulegar heimsóknir á bráðamóttöku. Þessi einkenni sjást öll vel hjá Nic í gegnum myndina. Hann tók of stóran skammt tvisvar sinnum í myndinni sem leiddi til þess að hann endaði á bráðamóttöku, hann einangraðist mikið félagslega og leið virkilega illa. Þekkt einkenni metamfetamíns er að þegar einstaklingur hættir inntöku efnanna fylgir mikið Þunglyndi sem gerðist hjá Nic. Við teljum Nic því einnig hafa verið með Efna / lyfja orsakað þunglyndi (DSM-5, 4.5.) þar sem hann var á miklum örvandi efnum og var þunglyndi því óumflýjanlegur fylgifiskur. Þegar Nic var lítill sýndi hann þó einnig fram á þunglyndiseinkenni en þar sem myndin sýndi ekki mikið úr barnæsku hans gátum við ekki tilgreint nákvæmlega um hvaða þunglyndisröskun var að ræða. Við það er því möguleiki að hann hafi verið með Ótilgreinda þunglyndisröskun (DSM-5, 4.8) og að hann hafi byrjað að reykja kannabis til þess að deyfa tilfinningar sínar. 

Í myndinni er stuttlega fjallað um það að Nic hafi verið háður áfengi og gæti því 16.1 Áfengisraskanir verið önnur röskun sem Nic fellur undir. Áfengisvandi Nic sást í myndinni þegar Nic fór á AA (Alcoholics Anonymous) fund  eftir að hafa verið 14 mánuði edrú og sagðist þar vera óvirkur alkóhólisti og metamfetamín notandi. Auk þess er meira fjallað um áfengisröskun Nic í bókunum sem myndin byggir á.

V.

Það er örlítið óskýrt hver grunnvandi Nic var. Hann byrjar ungur að neyta eiturlyfja og það kemur fram í myndinni að það að taka eiturlyf hjálpaði honum þegar honum leið illa í sínu eigin skinni. Hann gæti hafa byrjað sína neyslu til þess að reyna sjálfur að lækna sig af vanlíðan. Hann gæti einnig hafa þróað með sér vanlíðan vegna neyslunnar. Hann talaði einmitt um það á Narcotis Anonymous fundi að hann tæki inn lyfin til að filla inn í þessa holu sem hann fann fyrir innra með sér. Við teljum samt sem áður að grunnvandi hans sé Amfetamín fíkn. Myndin sýnir mjög skýrt og raunverulega frá fíkniefnaneyslu hans, myndin reynir ekki að fegra ástand hans. Myndin sýnir einnig vel hvað fíkniefnaneysla hefur mikil áhrif á alla fjölskyldu notendans.

Mynd 1. Leikararnir Steve Carell og Timothée Hal Chalamet sem fara með aðalhlutverkin. Heimild: https://www.amazon.com/Beautiful-Boy-UHD-Steve-Carrell/dp/B07FMF2689

Mynd 2. Feðgarnir Nic Sheff og David Sheff. Heimild: https://www.nytimes.com/2018/10/12/movies/beautiful-boy-david-sheff-nic-sheff.html 

The Act

Nick Antosca & Michelle Dean. 2019. The Act (sjónvarpssería, 1 þáttaröð, 8 þættir, 48-60 mín. hver) (Imdb 8,0*).

 The Act

Elva Björk Pálsdóttir, Haggai Birnir Moshesson, Sandra Sif Gunnarsdóttir og Sigurbirna Hafliðadóttir.

I. kvikmyndin sjálf

Þættirnir sem fjallað verður um í þessu verkefni heita The Act og eru alls 8 þættir. Handrit þáttanna er skrifað af Nick Antosca og Michelle Dean, það var svo Laure de Clermont-Tonnerre sem leikstýrði þáttunum. Helstu leikarar þáttanna eru Patricia Arquette (Dee Dee Blanchard), Joey King (Gypsy Rose Blanchard), AnnaSophia Robb (Lacey, vinkona Gypsy), Chloë Sevigny (Mel, móðir Lacey / nágrannakona mæðgnanna) og Calum Worthy (Nick Godejohn).

Þættirnir byggja á sannsögulegum atburðum. Þessir þættir fjalla um mæðgurnar, Dee Dee Blanchard og Gypsy Rose Blanchard. Mæðgurnar búa í fallegu húsi í Missouri en þær bjuggu áður í New Orleans en eftir fellibylinn Katrina sem reið þar yfir árið 2005 þá neyddust þær til þess að flytja til Missouri. Þættirnir fjalla um hörkulega baráttu Gypsyar við hina ýmsu sjúkdóma, eins og hvítblæði, vöðvarýrnun, flogaveiki, öndunarfærasjúkdóma, einnig sem hún átti að hafa verið með sjónskerðingu, heyrnarskerðingu, sykur bráðaofnæmi og þroskaskerðingu. En ekki er alltaf allt sem sýnist, því einstaklingurinn í þáttunum sem glímir við geðröskun eða önnur vandamál er ekki Gypsy, heldur móðir hennar Dee Dee, en hún er greind með Uppgerðarröskun á öðrum, betur þekkt sem Munchausen by proxy. Þessi geðröskun í stuttu máli er röskun sem felur það í sér að einstaklingur gerir öðrum upp veikindi sem ekki eru til staðar. Gypsy glímdi því aldrei við neina af þessum sjúkdómum sem eru taldir hér upp að ofan í raun og veru, heldur eru þeir allir hugarburður móður hennar. Í þáttunum sjáum við hvernig Gypsy smám saman kemst að því að hún er í raun og veru ekki veik, heldur séu veikindi hennar allt uppgerð af móður hennar. Gypsy vill vera eins og hver önnur stelpa, hana dreymir um að eiga kærasta og vinkonur og að geta málað sig. Gypsy nýtir næturnar til þess að standa upp úr hjólastólnum sem móðir hennar lætur hana nota og teygja aðeins úr sér. Hún stelst til þess að fá sér mat með sykri, þrátt fyrir að vera með matar sondu (e. feeding tube) og meint sykur ofnæmi, hún stelst einnig í tölvu móður sinnar þar sem hún kynnist fólki, þar á meðal Nick Godejohn. Stuttu eftir fyrstu kynni þeirra á netinu hefja Gypsy og Nick ástarsamband yfir netið. Nick var ekki allur þar sem hann er séður en hann sagðist glíma við Hugrofssjálfsmyndarröskun. Eftir tveggja ára samband þá er Gypsy farið að líða mjög illa heima við og er móðir hennar farin að beita hana miklu andlegu og líkamlegu ofbeldi. Gypsy leitar hjálpar til Nicks og biður hún um að fá að tala við Viktor, ofbeldisfulla persónuleika Nicks og biður hann um að drepa Dee Dee fyrir sig. Gypsy sér enga aðra leið til þess að komast undan móður sinni og hinn örlagaríka dag, 10. júní 2015, þá kemur Nick heim til Gypsyar og drepur Dee Dee. Fjórum dögum síðar finnst líkið og slóðin er fljótlega rakin til Gypsyar og Nicks. Gypsy var dæmd í 10 ára fangelsi fyrir annars stigs morð á meðan Nick var dæmdur í lífstíðarfangelsi fyrir fyrsta stigs morð. Aðstæðurnar og ofbeldið sem Gypsy bjó við er ástæðan fyrir því að hún hlaut ekki lífstíðar eða dauðadóm, verknaðurinn var talinn vera sjálfsbjörg.

Þættirnir og sagan á bak við þættina hafa notið gífurlegra vinsælda á meðal almennings síðan þeir komu út árið 2019. Sagan á bak við þættina er mjög dramatísk, sorgleg og óhugnarleg. Sagan sem þættirnir byggja á vöktu mikinn óhug á meðal Bandaríkjamanna og íbúa út um allan heim. Gypsy og móðir hennar Dee Dee voru vel þekktar fyrir hörkulega baráttu Gypsyar við hina ýmsu sjúkdóma og kom það því mörgum á óvart hvað gekk á bak við luktar dyr. Þættirnir hafa fengið góðar viðtökur og hafa þeir fengið einkunnina 8/10 á IMDb.

Heimild: https://www.biography.com/news/gypsy-rose-blanchard-mother-dee-dee-murder

Heimild: https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/gypsy-rose-blanchard-has-called-off-her-engagement/

II. ástæða fyrir vali efnis

            Ein af ástæðunum fyrir því að við völdum þessa þætti er vegna þess hversu þekkt mál Gypsyar og Dee Deear er, þetta er eitt þekktasta málið þegar kemur að Uppgerðarröskun á öðrum og vita flestir, þó ekki allir eitthvað um þetta mál hvort sem það er eitthvað smá eða vita nánast alla söguna. Þættirnir eru líka til tölulega nýir og höfðu ekki allir í hópnum séð þessa þætti, svo var þetta mjög spennandi viðfangsefni. Okkur langaði einnig að fjalla um þessa röskun þar sem hún er ekki mjög algeng (algengi u.þ.b. 0,5%), samanborið við t.d. Þunglyndi (algengi u.þ.b. 20%), sem við þekkjum betur. Við ákváðum því að grípa þetta tækifæri til að kynna okkur betur röskun sem við hefðum mögulega ekki annars lært um. Einnig fannst okkur mjög áhugavert að taka fyrir geðröskun sem beinlínis bitnar á öðrum en þeim sem eru með geðröskunina. Flestar ef ekki allar geðraskanir hafa auðvitað áhrif á aðra sem eru í kringum þann sem er með geðröskunina, en Uppgerðarröskun á öðrum beinlínis felur það í sér að röskunin bitni á öðrum, ef röskunin gerði það ekki þá myndi fólk ekki ná greiningarviðmiðum hennar. Það er svo ótrúlegt að hugsa til þess að fólk hafi það í sér að geta gert öðrum, oft nákomnum sér, þetta og ganga svona ótrúlega langt, en mál Gypsyar og Dee Deear var mjög einkennilegt. Jafnvel er talið að ef Gypsy hafi ekki fengið Nick til þess að drepa mömmu sína þá hefði Dee Dee jafnvel gengið svo langt að drepa Gypsy á endanum. Annað sem okkur fannst áhugavert við þættina er að þeir hafa sætt gagnrýni fyrir að dramatísera sögu og að sumir atburðir séu ekki eins og þeir voru í raunveruleikanum. Gypsy hefur sjálf komið fram með gagnrýni á þættina aðallega varðandi að þeir notuðu sögu hennar og raunverulegt nafn án þess að fá tilsett leyfi frá henni sjálfri og fjölskylda Dee Deear hefur farið í mál við framleiðendur “The Act.” Gypsy hefur komið fram í viðtölum m.a. hjá Dr. Phil og nokkrar heimildarmyndir gerðar um þessa erfiðu en áhugaverðu sögu; 2017 gerði HBO heimildarmyndina “Mommy Dead and Dearest;” 2018 var gerð heimildarmynd “Gypsys Revenge.”

Mynd frá: https://www.primevideo.com/detail/The-Act/0GI0AJKRH0A2O64OSAGXLJD1D2

III. Almenn umfjöllun um persónu

            Dee Dee Blanchard var áður gift Rod Blanchard, þau voru ekki lengi gift og skildu þau snemma árið 1991, stuttu áður en dóttir þeirra Gypsy Rose Blanchard fæddist 27. júlí 1991. Eftir skilnaðinn þá hitti Rod dóttur sína ekki mikið, Dee Dee lokaði á hann eins mikið og mögulegt var og hófst samband þeirra feðgina í raun ekki fyrr en Gypsy var komin í fangelsi.

Dee Dee og Gypsy voru mjög einangraðar og var það litla samband sem þær áttu við fjölskyldu sína furðulegt. Til að mynda var samband Dee Dee við móður sína mjög sérstakt en í þáttunum sést að móðir Dee Deear virtist ekki hafa mikið álit á dóttur sinni og treysti henni ekki beint til að sjá um Gypsy. Það er þó ekki ljóst hvort þetta hafi verið vegna þess hvernig Dee Dee hafði látið áður eða hvort þetta vantraust hafi kannski valdið einhverjum af einkennum Dee Dee-ar.

Í heimildarmyndinni Gypsys Revenge sem er um þessa atburði er rætt við fjölskyldumeðlimi Dee Dee og Gypsy sjálfa. Þar lýsa þau hvernig Dee Dee útilokaði Gypsy frá öllum fjölskyldu meðlimum sínum, fann nýja lækna ef þeir neituðu Gypsy um meðferð og einnig hvernig Dee Dee var ómenntuð og án starfsframa en hún hafði þó sinnt starfi sem aðstoðarkona hjúkku. Þau lýsa því einnig hvernig hún átti sér fyrri sögu af fjársvikum sem gæti hafa ýtt þessari hegðun af stað. Meðal þess sem ættingjar Dee Deear segja um hana er að hún hafi átt það til að stela frá fjölskyldu sinni og jafnvel ollið dauða móður sinnar með því að neita henni mat. Þetta kom einnig fram í þáttunum þar sem hún bæði stelur hálsmeni fyrir dóttur sína og hunsar dóttur sína þega hún kallar á hjálp úr öðru herbergi.

Flestir lýstu Dee Dee sem mjög ljúfri og góðri móður og flestir dáðust af henni fyrir að helga lífi sínu umönnun dóttur sinnar Gypsy. Eftir að Dee Dee var myrt hefur pabbi Gypsyar sagt að hann hafi ekki á nokkurn hátt séð í gegnum hegðun hennar, þó hún hafi verið furðuleg á köflum og dáðst af elju hennar og óhikað borgað henni áfram meðlag jafnvel þó hann þurfti ekki lengur að greiða. Þetta sýnir hvernig Dee Dee tókst að slá ryki í augun á öllum í kringum sig.

Þegar kom að Gypsy þá leit samband þeirra mæðgna út fyrir að vera fullkomið. Fólk trúði því að Dee Dee væri hin fullkomna móðir og ekkert gæti stöðvað þær mæðgur í baráttunni við sjúkdóma Gypsyar. Dee Dee var góður leikari, því á bak við luktar dyr þá var Dee Dee ekki sú móðir sem hún þóttist vera. Á yngri árum Gypsyar voru þær bestu vinkonur og allt lék í lyndi, en þegar Gypsy eldist þá fór hún að vilja að vera meira sjálfstæð og eiga venjulegt líf, þá stirnaði í sambandinu og Dee Dee fór að verða strangari og ofbeldisfyllri í garð Gypsyar.

Mynd frá: https://reallifevillains.miraheze.org/wiki/Dee_Dee_Blanchard

IV. Val ykkar á geðröskun

Við greindum Dee Dee með Uppgerðarröskun á öðrum (e. Munchausen by proxy) vegna þess, í fyrsta lagi áður en við horfðum á þættina þá vissum við að Dee Dee var greind með Uppgerðarröskun á öðrum, enda eins og fram hefur komið áður þá er mál þeirra mæðgna, Gypsy og Dee Dee sannsögulegt og mjög þekkt, í öðru lagi þá voru einkenni röskunarinnar mjög skýr hjá Dee Dee. En til þess að greinast með Uppgerðarröskun á öðrum þá þarf að ná eftirfarandi greiningarviðmiðum: A. Fölsun á líkamlegum eða sálfræðilegum vísbendum eða einkennum eða framkallaður skaði eða sjúkdómur, hjá öðrum, í tengslum við ætluð svik. B. Einstaklingurinn lætur sem að einhver annar (fórnarlambið) sé veikt, hamlað eða slasað. C. Undirförla hegðunin er augljós jafnvel þótt engar ytri styrkingar séu mögulegar. D. Hegðunin er ekki betur útskýrð með annarri geðröskun, eins og hugvilluröskun eða annarri geðrofsröskun. Ákvarða þarf hvort um eitt tímabil eða endurtekin tímabil sé að ræða, það er að segja að uppgerð á sjúkdómi og/eða skaði framkallaður 2 sinnum eða oftar.

Dee Dee sýndi mjög skýr einkenni Uppgerðarröskunar. Hún neyddi dóttur sína Gypsy til þess að vera í hjólastól þrátt fyrir að geta gengið. Hún rakaði allt hárið af dóttur sinni og vildi meina að þess þyrfti því hárið myndi hvort eð er detta af vegna hvítblæðisins sem Gypsy átti að hafa verið með. Gypsy var líka neydd til þess að notast við matar sondu, þrátt fyrir að þurfa þess ekki. Gypsy var einnig látin sofa með öndunargrímu á nóttunni. Dee Dee vakti mikla athygli á veikindum dóttur sinnar, fólk fann rosalega til með þessari einstæðu móður og sendi Dee Dee og Gypsy fullt af peningum til þess að ná höndum meira saman, Dee Dee notaði dóttur sína því sem eins konar peningavél. Dee Dee sótti líka til að mynda um í allskonar keppnum fyrir Gypsy, t.d. Barn ársins 2009, sem Gypsy vann og fékk hellings pening fyrr. Þó er stærsti sigur Dee Deear á svikum með veikindum dóttur sinnar líklega húsið þeirra í Missouri, en það var sérstaklega byggt fyrir þær vegna veikinda hennar Gypsy.

Dee Dee laug bæði að læknum og öðru heilbrigðisstarfsfólki um veikindi dóttur sinnar. Hún gekk svo langt að vera með fölsk læknisvottorð eða skýrslur og neitaði að sýna sjúkrasögu hennar Gypsy þegar hún var spurð um hana. Dee Dee passaði alltaf að vera með allar greiningar á hreinu og hafði mikla þekkingu á því hvaða lyf dóttir hennar þurfti. Í þáttunum falsaði Dee Dee jafnvel lyfseðla og til þess að leysa út sterk lyf fyrir Gypsy. Lyfjaskápurinn á heimilinu var stútfullur af allskonar lyfjum sem Dee Dee dældi í dóttur sína í gegnum matar sonduna. En Gypsy hefur greint frá því í viðtölum síðarmeir að hún hafi í raun aldrei vitað hvaða lyfjum móðir sín dældi í sig. Dee Dee fór ótal ferðir á spítalann eða til lækna á ári með Gypsy af nánast engri ástæðu. Dee Dee laug ekki aðeins um greiningar dóttur sinnar, hún laug líka um aldur dóttur sinnar, en hún komst upp með það þar sem hún sagði að fæðingarvottorð dóttur hennar hafði glatast í fellibylnum Katrina, Dee Dee vildi alltaf meina að dóttir hennar væri fædd árið 1995 þrátt fyrir að hún hafi fæðst árið 1991. Hún bannaði Gypsy að tala þegar þær voru í læknisheimsóknum og þannig gat hún látið læknana halda að hún væri bæði greindarskert og yngri en hún var. Dee Dee laug líka að félagsráðgjafa sem kom heim til þeirra mæðgna eftir að tilkynnt hefur verið um að eitthvað væri ekki í lagi á heimilinu, Dee Dee dældi þá svefnlyfjum í Gypsy til þess að gera hana sljóa og þá leit hún meira út fyrir að vera meira fötluð en raun ber vitni um. Þegar Gypsy varð svo 18 ára (þegar hún var í raun 22 ára), þá barðist Dee Dee mjög mikið fyrir því að fá forræði yfir dóttur sinni aftur, það gekk mjög brösulega en á endanum fékk hún pappíra í hendurnar sem hún neyddi Gypsy til þess að skrifa undir, sem sögðu að Dee Dee væri helsti umönnunaraðili Gypsy-ar og Gypsy væri ófær um að hugsa um sig sjálf og tæki móðir hennar því helstu ákvarðanir fyrir hönd dóttur sinnar.

Dee Dee laug ekki bara að læknum, heilbrigðisstarfsfólki og öðru fólki, hún laug líka að Gypsy. Hún sagði Gypsy að hún væri mikið veik og gæti ekki gengið og þegar hún gengi gæti ástand hennar, sem Dee Dee bjó til, versnað. Hún laug líka að Gypsy að hún væri með ofnæmi fyrir sykri, að hún væri með hvítblæði, að hún væri þroskaskert, heyrnarskert og sjónskert og margt fleira. Nokkrum árum áður en Dee Dee var drepin var Gypsy farin að sjá að hún væri ekki svona veik eins og mamma hennar vildi meina og þegar hún hegðaði sér ekki eins og móðir hennar vildi þá var hún beitt ofbeldi, bundin við rúmið sitt eða jafnvel lokuð af inni í herbergi klukkutímum saman án þess að fá mat. Þannig gat Dee Dee haldið tangarhaldi á Gypsy og haldið áfram að stýra henni til að ná áfram að nýta ,,ástand” hennar til að fá peninga. Þegar Gypsy var farin að átta sig á lygum móður sinnar fór hún að stelast til að eiga samskipti við aðra, sér í lagi kærastann sem hjálpaði henni að sjá raunveruleikann í  öðru ljósi.

 Eftir þessi umfjöllum má þá vera ljóst að Dee Dee sýndi skýr einkenni fyrir öll þau einkenni sem þarf til að greiningarviðmið uppfyllist fyrir röskuninni, en bæði gerði hún upp veikindi hjá dóttur sinni og framkallaði hjá henni einkenni með lyfjagjöf, í þeim tilgangi að fá athygli, vorkunn og peninga. Eftir á að hyggja eru einkenni ljós öllum og ekki var vitað til þess að Dee Dee hafði neina aðra röskun en þessa. Dee Dee sýndi einkenni, oftar en einu sinni og oftar en tvisvar, þessi einkenni viðgengust í mörg ár.

V. hvaða spurningum er ósvarað?

            Spurningum sem þættirnir svöruðu ekki og hefur í raun aldrei verið svarað eru spurningar eins og hvort Dee Dee hafi aldrei fengið neina hjálp og hvort hún hafi aldrei leitað neinnar hjálpar. Orsakir geðröskunar hennar Dee Dee voru aldrei ljósar. Einnig hvers vegna enginn í nær umhverfinu tók eftir að Gypsy var ekki svona veik, til dæmis pabbi hennar og stjúpmamma eða aðrir fjölskyldumeðlimir. Auk þess veltir maður fyrir sér hvort Dee Dee hafði áttað sig sjálf á því hversu veik hún væri og hvort hún hafi í raun elskað Gypsy eða bara séð hana sem peningavél fyrir sig. Það er einnig óvíst hvaða lærdóm má draga af þessu máli, hvað varðar að grípa fyrr inn í slíka hegðun hjá foreldri, það er líklega enn erfiðara í heilbrigðiskerfi líkt og er í Bandaríkjunum en hér á Íslandi. Eitt mál á Íslandi er eftirminnilegt, þar sem bresk barnaverndaryfirvöld gripu inn í og töldu mögulega að íslensk móðir langveikrar stúlku væri með þessa geðröskun, sem svo reynist vera rangt. Þessi móðir fór mikið í fjölmiðla hér heima þegar hún var að berjast fyrir sjúkdómsgreiningu fyrir dóttur sína og leitaði á endanum á náðir breskra lækna, en þar þótti hún hafa of mikla læknisfræðilega þekkingu og hringdi það því viðvörunarbjöllum þarlendra lækna. Annað sem má spyrja sig eftir að horft á þættina er hvers vegna Gypsy stóð ekki bara upp og fór úr aðstæðunum þegar hún var farin að átta sig á þessu og sagði frá lygunum og þannig hefði Dee Dee mögulega endað í fangelsi en Gypsy orðið frjáls. Áralöng kúgun Gypsyar hefur þó líklega hindrað hana í að sjá það sem möguleika, enda hafði móðir hennar stýrt hennar lífi fram til þessa.

Heimildir:

1. Murder of Dee Dee Blanchard - Wikipedia

2. Gypsy Rose Blanchard Prison Interview Dr. Phil - Video (historyvshollywood.com)

3. How a young woman forced to used a wheel chair, treated for several illnesses ended up in prison for her mother's murder - ABC News (go.com)

4. The Act (TV Series 2019) - IMDb

5. Gypsys Revenge (2018) Full Documentary - YouTube (Áhugavert að skoða þegar við eigum að skrifa um geðröskunina hjá mömmu hennar og skrifa um hana sem persónu)

6. Gypsy Rose Part 3: Gypsy Blanchard on what happened the night mom was stabbed to death - YouTube

7. https://www.google.com/amp/s/www.refinery29.com/amp/en-us/2019/03/227898/was-gypsy-rose-sick-health-problems (listi yfir sjúkdómanna sem hun átti að hafa verið með)

8. https://www.youtube.com/watch?v=LD8zn4KF95Q heimildarmynd frá HBO sem kallast  Mommy Dead and Dearest 2017

Split

M. Night Shyamalan. 2016. Split (Imdb 7,3*).

Helga Ýr Kjartansdóttir og Kristel Þórðardóttir.

I. Kynning

Bíómyndin Split kom út árið 2016. Myndin er sálfræðitryllir sem fjallar um mann sem heitir Kevin sem rænir þremur ungum stúlkum og lokar þær inni. Kevin hefur a.m.k. 23 persónur og þurfa þær að ná að flýja áður en nýjasta og versta persónan hans kemur fram, sem kallar sig „The Beast.“ Maðurinn fékk nafnið Kevin við fæðingu, hann er í sálfræðimeðferð hjá Dr. Karen Fletcher og bar hún kennsl á 23 sérstakar persónur sem höfðu myndast vegna þess að vera yfirgefinn og misnotaður í æsku. Ráðandi persónuleikinn hans er „Barry“ sem stjórnar því hvenær og hverjir aðrir geta komið fram. „Barry“ hefur ekki leyft „Dennis“ eða „Patricia“ að koma fram vegna tilhneigingar þeirra til að áreita ungar stúlkur og trú þeirra á „The Beast“ sem vill losa heiminn við „The Impure,“ þá sem ekki hafa þjáðst. Fletcher tekur síðan eftir á fundum sínum að „Dennis“ hafi tekið yfir „Barry“ sem ráðandi persónuleika og þykist vera hann.

Leikstjóri myndarinnar er M. Night Shyamalan og handritið gerði hann einnig sjálfur. Útgáfufyrirtæki myndarinnar voru Blinding Edge Pictures & Blumhouse Productions og dreyfingaraðili var Universal Pictures. Framleiðendur voru Jason Blum, Marc Bienstock og leikstjórinn. James Mc Avoy leikur Kevin og alla hans persónuleika í myndinni. Anya Taylor-Joy, Haley Lu Richardson og Jessica Sula fara með hlutverk ungu stúlknanna sem er rænt af Kevin. Betty Buckley fer með hlutverk sálfræðings Kevin í myndinni.

IMDB gefur myndinni 7,3*. Rotten Tomatoes gefur myndinni 77% í einkunn og áhorfendur þar gefa myndinni 79% í einkunn.

II. Ástæða fyrir vali

Við ákváðum að velja kvikmyndina Split vegna þess við höfum báðar séð slíka mynd áður og fannst okkur tilvalið að fjalla um hana þar sem hún vakti upp mikinn áhuga. Þetta er eina myndin sem við höfum séð þar sem farið er djúpt í hvað Rofinn persónuleiki er og hvað hann getur haft mikil áhrif á einstaklinginn. Kevin sem leikur aðalpersónuna er virkilega áhugaverður og okkur langaði að horfa á myndina aftur til að sökkva okkur dýpra inn í líf hans og kynna okkur Rofinn persónuleika og mögulegar ástæður fyrir þeirri geðröskun hjá honum.

Auk þess varð Split fyrir valinu þar sem hún fékk góða dóma frá gagnrýnendum sem og áhorfendum.

I. Almenn umfjöllun um þá persónu

Persónan sem við ætlum að einbeita okkur að heitir Kevin Wendell Crumb sem leikur aðalhlutverkið í myndinni Split. Faðir Kevin lést í lestarslysi þegar Kevin var aðeins 3 ára gamall. Þetta skildi eftir 3 ára Kevin í miskunn móður sinnar sem refsaði honum alvarlega ef hann héldi ekki öllu hreinu og flottu. Kevin þróaði þannig marga persónuleika sem varnarbúnað. Dennis, verndari hans með áráttu og þráhyggju fyrir þrifnaði, var bein afleiðing af áfalli hans. 

Kevin er dularfullur maður sem þjáist af Rofnum persónuleika og hefur hann 23 persónur sem búa í huga hans. Ráðandi persónuleiki Kevin er Barry og heimsækir hann reglulega sálfræðinginn Dr. Fletcher. Í langan tíma var hann persónuleikinn sem stjórnaði hvaða persónuleikar gætu komið fram og tekið yfir líkama Kevin. Meirihluti persónuleika Kevins eru ekki vondir, en tveir af persónuleikunum hans sem eru mest ráðandi eru Dennis og Patricia, þau eru bæði árásargjörn og grimm á sinn hátt. Dennis og Patricia trúa á 24. persónuleika Kevin sem er The Beast sem vill hefna sín á The Impure. Dennis hefur náð að taka yfir sem ráðandi persónuleiki og tekur Dr. Fletcher eftir því á fundum sínum þar sem Dennis kemur og þykist vera Barry. Í gegnum alla myndina reynir Barry að senda neyðarpóst til Dr. Fletcher til að vara hana við öðrum hættulegum persónum sem eru að taka stjórn. Dennis er sá sem rænir ungu stúlkunum í byrjun myndarinnar og þegar líður á myndina lærum við að honum finnst gaman að horfa á ungar stúlkur dansa naktar og af þeim sökum reyna hinir að koma í veg fyrir að Dennis fái að koma fram. Dæmi um annan persónuleika Kevin sem kemur mikið fram í myndinni er Hedwig, hann er níu ára strákur sem getur tekið yfir líkama Kevin hvenær sem hann vill. Hann var mikill vinur Casey sem er ein af stúlkum sem var rænt.

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=QXrfscrbe80

Dennis, The Beast, Hedwig og Patricia, 4 af 24 persónuleikum hans Kevins. Heimild: https://www.google.com/search?q=split+movie&tbm=isch&ved=2ahUKEwix4rX699fvAhXS2-AKHZ4xAIcQ2-cCegQIABAA&oq=split+movie&gs_lcp=CgNpbWcQAzIECCMQJzIGCAAQBxAeMgYIABAHEB4yBggAEAcQHjIGCAAQBxAeMgYIABAHEB4yBggAEAcQHjIGCAA

II. Val okkar á geðröskun persónunnar

Það eru tvær geðraskanir sem eiga við okkar persónu. Annars vegar er það Hugrofssjálfsmyndarröskun (Rofinn persónuleiki), sem Kevin þjáist af. Hins vegar er það Áráttu-þráhyggjuröskun, sem Dennis, einn af aðalpersónuleikum hans Kevins þjáist af. 

Hugrofssjálfsmyndarröskun (rofinn persónuleiki) (8.1 í DSM-5)

Við teljum það augljóst að Kevin þjáist af Hugrofssjálfsmyndarröskun sem er vel þekkt sem Rofinn persónuleiki. Samkvæmt skilgreiningu DSM-5 er Hugrofssjálfsmyndarröskun tilvera tveggja eða fleiri aðskyldra persóna í einum einstaklingi, þar sem hver persónuleiki hefur tiltölulega varanlegt hegðunarmynstur. Persónurnar sjá hlutina hver á sinn hátt, eiga ólík samskipti og hafa ólík tengsl við umheiminn. Minnst tveir þessara persónuleika taka reglulega völdin og grunnpersónan getur ekki munað mikilvægar persónulegar upplýsingar, sem er of viðamikið minnisleysi til þess að það verði útskýrt með venjulegri gleymsku. 

Í lok myndarinnar þegar persónan The Beast er komin fram og er að reyna að ná Casey, einni af þrem ungu stúlkunum sem voru rændar, þá finnur hún blað sem Dr. Fletcher hafði skrifað á „Say Kevin Wendell Crumb,“ þegar hún var búin að kalla það hátt og skýrt þrisvar sinnum þá kemur Kevin fram og The Beast hverfur. Kevin vissi þá ekkert hvar hann væri eða hvað hefði verið búið að ganga á. Það kemur í ljós að Kevin hryllir alveg við það sem Dennis, Patricia og Hedwig hafa gert og biður Casey um að gera það mannúðlega og drepa sig. Hann segir henni hvar hún geti fundið haglabyssu og skotfæri, en áður en hún gat raunverulega brugðist við þá var Kevin horfinn. Í þessu dæmi sjáum við að Kevin þjáðist af viðamiklu minnisleysi þar sem hann vissi ekki hvar hann væri eða hvað hefði gerst.

Áráttu-þráhyggjuröskun (6.1 í DSM-5)

Dennis sem tók yfir sem ráðandi persónuleiki Kevins, þjáist af geðröskun sem kallast Áráttu-þráhyggjuröskun. Samkvæmt skilgreiningu DSM-5 er Áráttu-þráhyggjuröskun endurtekin og skipulögð hegðun með það að markmiði að draga úr kvíða. Hegðunin er framkvæmd til að minnka eða til að koma í veg fyrir óþægindi eða kvíðatengdan atburð eða aðstæður; annað hvort er hegðunin ekki röklega tengd því sem veldur kvíða eða þá að of mikið er gert í málunum.

Eins og sagt var hér fyrir ofan var móðir Kevins líklegast sjálf með Áráttu-þráhyggjuröskun og bitnaði sú röskun mikið á Kevin sjálfan þegar hann var yngri. Við það þróaðist út persónuleikinn Dennis sem þjáðist af Áráttu-þráhyggjuröskun. Nokkur dæmi eru í myndinni sem sýna augljóslega að Dennis glýmir við þessa röskun. Þar á meðal sýnir Dennis hinum persónuleikunum hvernig á að þrífa klósettið, þar er hann búinn að skipuleggja allt baðherbergið og hvernig eigi að nota hvern þrifbrúsa fyrir sig. Einnig kom upp atriði þar sem Dennis þurrkar af stólnum áður en hann sest á hann. Tvær af stúlkunum sem voru rændar voru í skítugum fötum og skipaði Dennis þeim að fara úr fötunum svo hann gæti þrifið þau. Þetta er dæmi um einstakling með Áráttu-þráhyggjuröskun þar sem til staðar eru bæði áráttur og þráhyggjur. Það eru endurteknar og viðvarandi hugsanir, hvatir eða ímyndanir sem valda honum kvíða og þjáningu. Hann reynir að bæla þetta niður með einhverri annarri hugsun eða hegðun.

V. Ósvaraðar spurningar

24. persónuleiki Kevins sýnir sig fyrst undir lok myndarinnar eftir að Dennis skilur eftir blóm fyrir föður Kevins í lestarstöðinni. Hann umbreytist í það sem þeir nefna The Beast. Hann virðist vera mun sterkari en Kevin og hefur hann getu til að klifra upp á veggi, hlaupa hratt og undir lok myndarinnar beygir hann stálstangir. Hann drepur og borðar einnig tvær af stelpunum sem hann rænir. Í skýrslu lögreglu í lok myndarinnar var því haldið fram að The Beast væri blanda af dýrum úr dýragarðinum í Fíladelfíu þar sem Kevin starfaði. Þetta skilur eftir mörg spurningarmerki þar sem Kevin þjáist af Rofnum persónuleika en þarna er þetta orðið ómannlegt og myndi þá mögulega falla undir einhverja aðra geðröskun. Einnig er frekar óljóst afhverju The Beast vill að The Impure þjáist. The Beast nefnir í myndinni að hann vildi að aðrir myndu þjást eins og hann hefur, það er óljóst þar sem við vitum ekki hvort hann sé að tala um það sem Kevin sjálfur hefur gengið í gegnum eða hvort The Beast hefur gengið í gegnum eitthvað annað. 

Í lok myndarinnar hleypur The Beast í burtu og hverfur og endar myndin þannig sem einnig setur upp mörg spurningamerki eins og til dæmis hvað varð um hann og endaði hann á að vera fastur í þeim persónuleika. Framhaldsmynd kom út árið 2019 sem heitir Glass og væri áhugavert að horfa á hana og sjá hvert persónuleikar Kevins leiða.

Undir lok myndarinnar þegar The Beast braust út og beygði stálstangir. Heimild: https://www.google.com/search?q=split+the+beast&tbm=isch&ved=2ahUKEwjf4tO8-NfvAhUu2eAKHVv6ABUQ2-cCegQIABAA&oq=split+the+beast&gs_lcp=CgNpbWcQAzIECAAQEzIECAAQEzIECAAQEzIECAAQEzIECAAQEzIICAAQBRAeEBMyCAgAEAgQHhATMggIABAIEB4QEzIICAAQCBAeEBM6BAgjECc6BAgAEEM6BAgAEAM6AggAOgQIABAeUPlKWNZfYNNgaABwAHgAgAHIAYgB0guSAQYxMy4xLjGYAQCgAQGqAQtnd3Mtd2l6LWltZ8ABAQ&sclient=img&ei=Qg9jYN-5EK6ygwfb9IOoAQ&bih=637&biw=1317#imgrc=8MADoayTDfNTAM

Gone Girl

David Fincher. 2014. Gone Girl (Imdb 8,1*).

Gone Girl

Jóhannes Geir H. Ólafsson, Lilja Hrönn Einarsdóttir og Matthildur S. G. Johansen.

Kvikmyndin sem varð fyrir valinu er myndin Gone Girl. Kvikmyndin Gone Girl er sálfræðitryllir sem kemur út árið 2014. Myndin fjallar um hjónin Amy og Nick Dunne sem eru leikin af stórleikurunum Ben Affleck og Rosamund Pike. Einnig fara leikararnir Neil Patrick Harris, Tyler Perry og Carrie Coon með stórleik í kvikmyndinni. Leikstjóri myndarinnar er David Fincher. Kvikmyndin er byggð á skáldsögu eftir rithöfundinn Gillian Flynn sem ber sama nafn og kvikmyndin. Amy og Nick eru ung, stílhrein og heillandi par. Á yfirborðinu lítur út fyrir að þau séu svokallað draumapar. Sagan byrjar á fimm ára brúðkaupsafmæli Amy’s og Nick. Nick Dunn kemur heim til sín seinnipart dags þar sem hann finnur sófaborðið brotið og eiginkonan er horfin. Hann tilkynnir þetta atvik strax til lögreglu. Lögreglan fer fljótt að gruna Nick um að hann hafi átt eitthvern þátt í hvarfi eiginkonu sinnar, að hann hafi myrt konu sína eða meitt hana alvarlega. Í gegnum myndina fáum við að kynnast sambandinu milli Amy og Nick. Þar kemur í ljós hversu óheilbrigt sambandið þeirra var orðið og var með engum hætti eins fullkomið og sýndist. Í ljós koma meðal annars mörg leyndarmál, svik og ummerki um undarlega hegðun hjá þeim báðum.

Heimild: https://www.newstatesman.com/culture/2014/10/david-fincher-s-gone-girl-grim-comedy-about-impossibility-perfection

Nick Dunn er grunaður um morð á konu sinni í gegnum mest megnið af myndinni. Nick þurfti að berjast mikið fyrir mannorði og sakleysi sínu bæði hjá lögreglu og fjölmiðlum. Í seinni hluta myndarinnar fer að koma í ljós hver Amy var í raun og veru og hvernig hún hafi skipulagt sitt eigið “morð.” Ætlunarverk hennar var að sviðsetja morð á sjálfri sér og láta mann sinn sitja eftir í súpunni og vera sakaður um að hafa myrt hana. Þessi áætlun hennar gekk eftir, henni til mikillar gleði. Við fáum að kynnast óvenjulegu hegðunarmynstri Amyar í gegnum myndina og hvernig hugsunarháttur hennar er. Einnig fá áhorfendur að sjá hvernig hún réttlætir hegðun sína.

Heimild: https://thefincheranalyst.com/2017/08/10/gone-girl-and-the-inverted-american-dream/

Gagnrýnendur gefa þessari mynd 8.1 í einkunn af 10 mögulegum samkvæmt IMDb. Á Rotten Tomatoes fær myndin 87% af 100% frá bæði gagnrýnendum og áhorfendum. Gagnrýnendur lýsa myndinni sem áhugaverðum og spennandi sálfræðitrylli sem heldur manni giskandi og hugsi í gegnum alla myndina.

Við ákváðum að velja myndina Gone Girl vegna þess að myndin hafði áður vakið áhuga okkar og þótti okkur birting geðröskunarinnar í myndinni áhugaverð. Enn frekar völdum við þessa mynd því okkur fannst aðstæðurnar sem sköpuðust í myndinni frekar raunhæfar í raunveruleikanum. Við gátum séð fyrir okkur að lesa frétt um svipaðar aðstæður og okkur fannst það gera myndina og greininguna enn áhugaverðari. Við vildum ekki velja mynd þar sem birting geðröskunar væri sett upp sem grín eða óraunveruleg einungis til þess að höfða til áhorfenda. Greiningin sem okkur þótti líklegust sem er Andfélagsleg persónuleikaröskun (siðblinda) er einnig líklega sú geðröskun sem algengast er sett fram í hryllings og spennutrylli myndum. Okkur þótti myndin einnig spennandi val því það er ekki augljóst á yfirborðinu hver geðröskunin er og ekki hvaða persóna það er sem greindur yrði. Gone Girl varð einnig fyrir valinu af því að hún fær góða einkunn frá gagnrýnendum og áhorfendum. Einnig er öflugur hópur leikara í myndinni sem við trúðum að myndi gera það bæði krefjandi og áhugavert að reyna greina hjá þeim geðröskun. Hins vegar er ein af helstu ástæðum þess að við völdum myndina Gone Girl sú að við vissum að þetta væri mynd sem við myndum hafa gaman af að horfa á og því ekki leiðast ef að við myndum kafa dýpra í hana.

Heimild: https://www.newstatesman.com/culture/2014/10/david-fincher-s-gone-girl-grim-comedy-about-impossibility-perfection

Persónan sem við tókum fyrir er aðalpersónan Amy Dunne. Amy er ung og glæsileg kona frá New York sem starfar sem rithöfundur. Sem barn var Amy innblástur foreldra sinna á bókinni The Amazing Amy sem urðu vinsælar barnabækur. Karakterinn The Amazing Amy var stúlka sem var algjört undrabarn, fékk hæstu einkunnirnar í skóla, náði árangri í öllum þeim íþróttum sem hún tók þátt í og var hreint út sagt hin fullkomna dóttir. Amy lifði mestmegnis af æsku sinni í skugga hinnar Amazing Amy sem virðist vera algjörlega gallalaus.  

Amy kynntist Nick Dunne í partýi en þá hét hún Amy Elliot. Þau náðu strax vel saman þar sem þau höfðu sömu áhugamál og störfuðu bæði sem rithöfundar. Eftir ekki langan tíma sem par bað Nick Amy um að giftast sér og urðu þau svo hjón. Vert er að taka fram að í lokaútgáfu bókarinnar um The Amazing Amy giftir hún sig einnig. Amy virtist vera vel liðin af fólkinu í kringum sig en hún átti fáa sem enga vini. Nick maður hennar hélt því fram að hún ætti enga vini þegar hann var spurður af lögreglu út í félagslíf hennar eftir hvarfið. Systir Nick virtist vera sú eina í myndinni sem var illa við Amy og tók fram að henni liði alltaf skringilega í kringum hana. Amy hafði átt í það minnsta tvo fyrrverandi kærasta sem fram koma í myndinni og virðist hún halda í við þá þangað til hún hefur ekki lengur not fyrir þá. Fyrrverandi kærasti hennar Desi Collings sendi henni reglulega bréf og í myndinni gaf það til kynna að hann væri heltekinn af Amy. Amy virðist nýta sér það og lætur líta út fyrir að hann sé eltihrellir sem lætur hana ekki í friði. Í ljós kemur síðar að Amy gaf honum von annað slagið og virtist halda honum í bakhorninu þangað til hún hafði not fyrir hann. Hún ásakar Tommy O’Hara, hinn fyrrverandi kærasta sinn, um nauðgun og setur líf hans algjörlega á hvolf. Hún vingast við eina konu í hverfinu sem hún og Nick búa í en það virðist einungis gert með þeim tilgangi til að ráðskast með hana og fá hana til að sinna hlutverki Amy í vil. Það er því eins og Amy sjái ekki tilganginn með vinasamböndum fyrir utan það hvernig hún getur notfært sér það henni í vil en ekki út af vinskap.

Val okkar á geðröskun á persónunni Amy Dunne er Andfélagsleg persónuleikaröskun (e. antisocial personality disorder). Samkvæmt DSM-5 er Andfélagsleg persónuleikaröskun “Langvarandi hegðunarmynstur vanvirðingar og brot á réttindum annarra, sem eiga sér stað frá 15 ára aldri.” Greining á sér stað ef einstaklingur er með þrjú eða fleiri af eftirfarandi einkennum: 1. Ef ekki er geta til að halda sig við félagsleg viðmið varðandi virðingu fyrir lögum. 2. Endurteknar lygar, misnotkun á fjarvistarsönnunum og að blekkja aðra einskis fyrir persónulegra gróða og ánægju, 3. Hvatvísi og skortur á áætlunargerð, 4. Ofbeldishneigð sem sést með endurteknum slagsmálum og ofbeldi, 5. Kæruleysi gagnvart annarra og sínu öryggi, 6. Ábyrðarleysi, helst illa meðal annars í vinnu, 7. Skortur á eftirsjá. 

Í myndinni koma upp atvik sem við teljum augljós samkvæmt þessum skilgreiningum að um sé að ræða einstakling með Andfélagslega persónuleikaröskun. Dæmi má nefna úr myndinni þegar að Amy sýnir enga iðrun eftir að hún lætur fyrrverandi kærasta sinn sem var með hana á heilanum, halda að hún þyrfti á honum að halda. En það eina sem hún hafði í huga með því var að fá sínu framgengt. Í lokin drepur hún sinn fyrrverandi án þess að sýna nokkurs konar miskunn né eftirsjá. Sem er eitt af merkjum Andfélagslegs persónuleika. Einnig er hægt að bendla þetta atriði við ofbeldishneigð sem er einnig merki um Andfélagslega persónuleikaröskun sé að ræða. Amy sýnir í gegnum alla myndina að eina sem var henni mikilvægt var það hvað væri henni fyrir bestu og allar hennar athafnir gengu út á það. Án þess að hugsa um hvort að hinn einstaklingurinn hlyti skaða af eða yrði særður á einhvern hátt. Amy laug ef þess þurfti eins og má sjá í atriði þar sem hún laug að manni sínum þegar þau kynntust hver hún væri og hvert hennar auðkenni sem einstaklingur væri. 

Að okkar mati var frekar óskýrt hvaða geðröskun það væri sem við ættum að greina Amy með. Hvort það væri Andfélagsleg persónuleikaröskun eða Sjálfhverf persónuleikaröskun. Þar sem að ákveðin líkindi eru á milli þeirra tveggja. Hins vegar eru nokkur greiningaratriði Andfélagslegrar persónuleikaröskunar sem Amy uppfyllir ekki, eins og meðal annars einkenni númer 3. sem kemur fram hér að ofan: Hvatvísi og skortur á áætlanagerð og einnig einkenni númer 6. Persónan er sífellt óábyrg. Þetta valdi því að það var erfiðara að greina hana og þurftum við að skoða betur öll atriðin til að komast að niðurstöðu. Við ákváðum þó að greina hana með Andfélagslega persónuleikaröskun því við töldum hana sýna einkenni um siðblindu. Einnig skorar hún í fleiri en þrjú af einkennum Andfélagslegri persónuleikaröskun og því komumst við að þessari niðurstöðu. Okkur þótti myndin ekki vera rugluð eða ruglandi á nokkurn hátt. Að okkar mati nálgast hún þetta á áhugaverðan hátt og við teljum þetta vera raunhæfar aðstæður fyrir einstakling með Andfélagslega persónuleikaröskun. Myndin skilur ekki eftir sig margar ósvaraðar spurningar en þó einhverjar. Spurningar líkt og: Hvað gerist eftir að Amy og Nick sameinast aftur, enda þau saman eða nær hann að skilja við hana? Komast fleiri en systir Nick að því að þetta var allt uppspuni hjá Amy? Mun barnið þeirra sem Amy var ólétt af í lok myndarinnar þjást af sömu geðröskun og Amy?

Þegar á heildina er litið, fannst okkar myndin Gone Girl mjög áhugaverð og spennandi. Við mælum með þessari mynd fyrir þá sem hafa áhuga á sálfræðitrylli sem skilur mann eftir hugsandi. Við sem hópur gefum myndinni 8,1 í einkunn af 10 mögulegum.

Shutter Island

Martin Scorsese. 2010. Shutter Island (Imdb 8,2*).

Shutter Island

Anný Hermannsdóttir, Dagbjört Edda Sverrisdóttir, Gerður Sif Heiðberg og Stefanía Rafnsdóttir.

I.

Shutter Island myndin fjallar um hinn unga Edward eða Teddy eins og hann er kallaður. Myndin á að gerast árið 1954. Teddy sem leikinn er af hinum fræga Leonardo DiCaprio, en Teddy er rannsóknarlögreglumaður og er að rannsaka dularfullt mál með vini sínum í rannsóknarlögreglunni Chuck (leikinn af Mark Ruffalo). Teddy og Chuck eru mættir á litla eyju sem er einungis fyrir sjúklinga á geðveikrahæli. Einn sjúklingurinn, hún Rachel Solando, er horfinn. Við komu á eyjuna þurfa Teddy og Chuck að afvopna sig þó þeir báðir séu rannsóknarlögreglumenn. Rachel lá inni á lokaðri deild vegna þess að hún drekkti börnunum sínum og var fundinn ósakhæf vegna geðveiki. Gamlar minningar hjá Teddy koma mikið fram í myndinni á þeim tíma sem hann var í hernum í seinni heimsstyrjöld. Teddy og Chuck reyna eins og þeir geta að komast að því hvað kom fyrir Rachel, ýmislegt annað dularfullt gerist á geðveikrahælinu, eins og geðlæknir Rachels fór í frí stuttu eftir að hún hverfur. Geðlæknarnir Dr. Cawley og Dr. Naehring voru mjög undarlegir varðandi að vilja ekki gefa upp nein trúnaðarskjöl um Rachel þegar Teddy bað um þau. Teddy ímyndaði sér oft fyrrum konuna sína sem dó og fjallar myndin svolítið um hvað kom fyrir hana og fjölskyldu hans, og Teddy í kjölfarið.

Martin Scorsese er leikstjóri myndarinnar og Leonardo DiCaprio, Emily Mortimer, Mark Ruffalo, Ben Kingsley, Max von Sydow, Michelle Williams, Patricia Clarkson og Jackie Earle Haley eru helstu leikarar sem koma í sögu í kvikmyndinni ásamt fullt af öðrum góðum leikurum. Laeta Kalo skrifaði handritið og Dennis Lehane skrifaði skáldsöguna sem myndin er gerð eftir. Myndin kom út árið 2010.

Imdb.com ( Internet Movie Database) gefur kvikmyndinni 8,2* af 10 mögulegum í einkunn sem er frekar há einkunn. Rotten Tomatoes gefur kvikmyndinni 68% í einkunn en áhorfendur þar gefa myndinni 76% í einkunn.

II.

Við völdum þessa mynd þar sem meiri hlutinn af hópnum hafi séð myndina áður. Myndin sýnir svolítið hlið þeirra sem eru geðveikir og sitja inni á geðdeildum. Þar sem margir hverjir telja sig ekki geðveika, rétt eins og Teddy sér sjálfan sig meirihluta myndarinnar að þá er hann bara rannsóknarlögreglumaður að rannsaka hvarf Rachelar. En í raun og veru er það Teddy sem er sjúklingur á geðsjúkrahúsinu eftir að hafa skotið konuna sína í geðshræringu eftir að hún hafði drekkt börnunum þeirra.

Saga myndarinnar er sett þannig fram að áhorfendur verða svolítið ruglaðir á hvað er að gerast og hvað er raunverulegt og hvað ekki. Það er ekki fyrr en í lok myndarinnar sem maður er loksins farinn að skilja hvað er í raun og veru í gangi.

Myndin er góð og finnst okkur hún passa vel við verkefnið, það er mikið sem hægt er að spá í og reyna að greina Teddy sem er í aðalhlutverki í myndinni og munum við reyna að greina geðröskun hans.

III.

Persónan sem við völdum að fjalla um er Edward eða Teddy sem er leikinn af Leonardo DiCaprio. Hann er aðalpersóna myndarinnar eins og fram hefur komið. Hann hafði gengið í gegnum mikið á lífsleiðinni. Hann var í hernum í seinni heimsstyrjöldinni og hafði misst konuna sína og börn. Eini áhuginn hans var að sinna starfinu sínu sem rannsóknarlögregla. Teddy er viss um að læknarnir á spítalanum séu í einhvers konar nasista vinnu þar sem læknarnir væru að gera tilraunir á sjúklingunum. Hann er viss um að það sé verið að fela fyrir heiminum hvers konar starfsemi sé í gangi þarna og hann ætlar sér að afhjúpa málið. Hann heldur að Chuck sé nýr vinnufélagi hans sem fer með honum á eyjuna að rannsaka málið á geðsjúkrahúsinu. Teddy átti smá erfitt með að treysta honum fyrst sem er líklegast því hann hefur gengið í gegnum mikið á lífsleiðinni og hann vildi ekki opna sig við hann. Eftir smá tíma fór hann hægt og rólega að opna sig gagnvart félaga sínum Chuck og sagði honum að hann hefði beðið sérstaklega um þetta verkefni á geðsjúkrahúsinu. Honum var ekki fólgið þetta verkefni á geðsjúkrahúsinu heldur sóttist hann eftir því, en í rauninni er hann ekki rannsóknarlögreglumaður heldur er hann sjúklingur á sjúkrahúsinu. Teddy heitir í raun og veru Andrew Laeddis, en hann býr til Teddy til að forðast raunveruleikann vegna þess að hann getur ekki horfst í augu við það sem hann hefur gert. Þegar hann kom heim einn daginn þá var konan hans búin að drekkja börnum þeirra en þegar hún sest hjá honum biður hún hann um að frelsa sig og hann endar á að skjóta hana. Hann bjó til þessa ímynduðu sögu að hann væri rannsóknarlögregla til að flýja það sem í raun og veru gekk á og bjó til þar af leiðandi til þennan “vonda kall” í myndinni sem átti að heita Andrew Laeddis og hafði kveikt í íbúðinni sinni og myrt konuna sína í kjölfarið af brunanum. Andrew Laeddis á að vera læstur inni á þessu sama geðsjúkrahúsi sem Rachel hvarf af. Teddy er ekki einungis að reyna að finna Rachel en hann er mjög forvitinn hvað varð um hann Andrew Laeddis. Það áhugaverða er að börnin hennar Rachelar í myndinni eru börnin hans Teddy og elsta dóttir hans Teddy hét Rachel. Þegar draumar hans Teddy eru sýndir kemur í ljós að konan hans var veik og var búinn að segja honum að það væri padda í heilanum á henni sem væri að aftengja taugar hennar. Hún kveikti í íbúðinni þeirra í miðborginni en Teddy  ákvað þá að þau skyldu flytja út á land þar sem hún endar á að drekkja börnunum þeirra. Allir karakterar myndarinnar tengjast á einn eða annan hátt hans fortíð.

Þetta er Teddy eða Andrew eins og kemur fram í lok myndarinnar.

Heimild: https://katiec1b.weebly.com/andrew-laeddis.html

IV.

 Í myndinni má sjá margskonar kvilla sem virðist hrjá Andrew Laeddis. Geðklofarófsröskun er eitt af undirköflunum sem við skoðunum mikið og þar sáum við að geðklofi stemmdi vel við Andrew Laeddis. Ekki eru öll einkenni geðklofa algild en þó nær hann helstu einkennum til að ná skilgreiningunni. Truflun á hugsun: hann upplifir sig sem annan en hann er í raun. Skyntruflun: skynjun á breytingu umhverfisins, því fylgir geðshræringar. Truflun á skapi: Andrew virðist fyrst um sinn ná stjórn á skapi sínu en eftir því sem líður á myndina þá fer því minnkandi. Lítil lífsgleði er yfir honum og óeðlilegt skap. Atferlistruflanir: einkennileg hegðun, hann virðist ekki ætla að gefast upp á að leitinni af Rachel. Hann upplifir miklar ranghugmyndir þar sem hann heldur að hann sé að leysa mál fyrir rannsóknarlögregluna. Hann leggur fram þá ásökun á spítalann að þeir séu að gera nasista tilraunir á sjúklingum. Hann upplifir ofskynjanir þar sem hann sér konu sína og börn án þess þó að vita að þetta séu hans börn.

Þetta á að vera “Andrew Laeddis” áður en hann fattar hver hann er í alvöru.

Heimild: http://twistytale.weebly.com/blog/the-tragedy-of-good-men

Einnig upplifir hann neikvæð einkenni en það er ekki fyrr en eftir að hann nær áttum á hver hann er og jákvæðu einkennin hafa horfið. Það er þó ekki sýnt mikið frá því í myndinni nema örlítið í lokin. Helstu neikvæðu einkenni sem við sjáum í kvikmyndinni koma fram þá er minnkuð tilfinningaleg svörun og doði. Hann situr bara í sjúkrarúminu að átta sig á því að hann er Andrew Laeddis og að hann hafi drepið konuna sína. Geðlæknir hans segir að fyrir 9 mánuðum náði Andrew sama árangri en að hann hafi svo fengið bakrás og því aftur farið að upplifa þessar ranghugmyndir og ofskynjanir.

Einnig hafa þessi einkenni verið til staðar í yfir 6 mánuði og þess vegna uppfyllir hann skilgreiningu á Geðklofa.

Það voru þó vangaveltur hvort Andrew gæti verið með Geðrofsröskun af annarri læknisfræðilegri ástæðu. Það er að segja Geðrofsröskun vegna áfalls, hann varð fyrir svo miklu áfalli þegar hann missti börnin sín á svo hrottalegan hátt að hann hreinlega fór bara í geðrof, myrti konu sína í kjölfarið.

 Einnig eru fleiri raskanir sem kunna að hrjá Andrew í daglegu lífi og gæti ýtt undir aðal röskunina sem við völdum.

Andrew var  greindur með Afallastreituröskun (e. posttraumatic stress disorder) eftir stríðið. Það hefur eflaust komið í kjölfar stríðsins, eins og margir aðrir hermenn fá. En 11-20 af hverjum 100 hermönnum eru með Áfallastreituröskun í kjölfarið. Það er ekki sýnt beint í myndinni hvernig einkennin hans af Áfallastreituröskuninni hans komu fram. En það er talað mikið um hve mikið hann drakk til að deyfa sig og reykti ósköp mikið. Þau hjónin áttu í erfiðleikum í samskiptum. Það er líklegt að Áfallastreituröskunin hafi eitthvað að spila með það þegar konan hans myrti börnin þeirra að hann hafi tekið í byssuna sína og skotið hana.

Önnur einkenni Andrews falla einnig undir Efnatengdar- og ávana raskanir, Áfengisraskanir, Andrew virðist mjög ör í myndinni, á erfitt með svefn og fær martraðir sem gæti svosem líka tengst inn á Áfallastreituröskunnar en það tengist líka Áfengis fráhvörfum, hann vaknar þarna eina nóttina eins og það leki á hann vegna þess að það var stormur úti en það er spurning hvort hann sé í fráhvörfum og að þetta sé bara sviti.

Annað sem einkenni Andrews falla undir er Hugvilluröskun, sem er ímyndunarveiki sem vísar til að viðkomandi trúi ákveðnum vafasömum fullyrðingum skilyrðislaust. Einkenni við þessu er mikilmennsku æði, ofsóknaræði, tilvísanir, hugsanaflutningur, hugsana miðlun og efahyggja. Hann fellur undir mörg þessa einkenna eins og að hann var með mikilmennsku æði þar sem hann hélt að hann væri rannsóknarlögreglumaður og þá er hann með hæfileika og innsæi og var að uppgötva einhvað. Hann er með ofsóknaræði þar sem hann hélt að geðlæknarnir væru alltaf að plotta einhverju gegn honum og að hann fengi ekki að vita hvað væri í gangi á spítalanum. Líka að þegar honum voru gefin verkjalyf að þá hélt hann að geðlæknarnir væru að eitra fyrir sér. Það var margt sem var óljóst fyrir honum og honum leið eins það sem var sagt við hann væri ekki satt en það eru einkenni fyrir efahyggju.

V.

Myndin byrjar frekar óskýrt og maður er svolítið lengi að átta sig á hvað er í raun og veru að gerast. Það er eiginlega ekki fyrr en bara í lok myndarinnar sem allt rennur saman og maður áttar sig á að Teddy er sjálfur Andrew og það er enginn týndur sjúklingur heldur er þetta allt ranghugmyndir og ofskynjanir sem hann er að upplifa. Það var frekar erfitt að finna eina aðal röskun Andrews en komum að niðurstöðu að þetta sé Geðklofi eða jafnvel nefnum við Geðrofsröskun vegna annarra læknisfræðilegri ástæðu. En það er svolítið erfitt að átta sig 100% á því hvort það er.

Það væri áhugavert að sjá hvort Andrew losni einhverntímann út af geðsjúkrahúsinu og geti lifað eins eðlilegu lífi og hægt er þó það líti svolítið ólíklega út. Það væri áhugavert að vita meira hvort hann fái fleiri bakslög og endurlifir þessa sögu aftur að vera Teddy rannsóknarlögreglumaður að leita að týndum sjúklingi. Annars er myndin mjög vel gerð og spennandi, hélt manni vel á tánum. Við mælum með þessari kvikmynd fyrir alla sem hafa gaman að ráðgátum og rugli!