Elliot Rodger - Supreme Gentleman

Jóhanna Karen Jónsdóttir

Kynning

Elliot Rodger var aðeins 22 ára þegar hann framkvæmdi glæpi sína en þeir eru einnig þekktir sem: 2014 Isla Vista Killings. Á einum degi drap hann sex manns og særði 14 til viðbótar. Elliot flutti til Isla Vista til þess að stunda nám þar en bærinn er svokallað: college communtiy og bjó hann á háskólasvæðinu þar í 3 ár.

 Það er ekki hægt að tala um glæpi Elliot Rodger án þess að útskýra hugmyndafræði hans og virkni hans á netinu. Þó svo að Elliot hafi lifað mjög góðu lífi og virtist stöðugt hafa stuðning frá fjölskyldu sinni, upplifði hann það ekki sem slíkt. Hann átti alltaf mjög fáa vini og erfitt með samskipti. Einnig átti hann mjög erfitt í skóla og fluttist mikið til í skólakerfinu, t.d. vegna eineltis. Eins og svo margir í þeirri stöðu leitaði hann því oft á netheima til þess að tengjast við annað fólk. Hann spilaði mikið af tölvuleikjum og stofnaði að lokum YouTube aðgang þar sem hann hlóð upp mörgum myndböndum. Á þeim myndböndum var hann einna helst að tjá sig um hugmyndafræði sína sem snerist helst að hatri í garð kvenna. Seinna meir fann hann svo spjallsíður (e. discussion forums) þar sem hann gat staðfest hugmyndir sínar útfrá hatursorðræðum annarra karlmanna. Hugmyndir hans um konur urðu verri eftir því sem tíminn leið og á endanum ákvað hann að hefna sín á þeim.

Elliot Rodger.

Hér sést skjáskot af YouTube síðu Elliots. Titlarnir gefa góða innsýn í hug hans.

            Á þessum tímapunkti finnst mér mikilvægt að kynna hugtakið Incel (samsuða ensku orðanna involuntary celibate) sem er nú orðið svo háþróað að skilgreiningu á því má finna í orðabókum þó að enn vanti íslenska þýðingu. Hugtakið kemur frá netheimum og - eins og það gefur til kynna - á almennt við unga gangkynhneigða karlmenn sem telja sig vera ófæra um að laða að sér konur. Ásamt þessu sína þeir mikinn hatur í garð allra kvenna og karlmanna sem stunda kynlíf og hugtakið á því vel við Elliot. Einnig er þetta mikilvægt fyrir samhengi málsins því Elliot hefur oft verið kallaður: King of the Incels á netheimum þar sem aðrir incels heilla hann sem hetju. Það ber að nefna að fleiri fjöldamorð hafa átt sér stað í nafni incels og Elliots sjálfs á árunum eftir mál hans.

Glæpurinn

Elliot eyddi mjög miklum tíma í að skipuleggja glæp sinn þar sem þetta var (að hans mati) stórkostlegt plan til þess að hefna sín á heiminum. Hann kallaði þetta: Day of Retribution og eyddi fleiri mánuðum í að plana hvað í honum fólst. Það ber að nefna að þegar planið var tilbúið ætlaði hann að hafa daginn fyrr (í nóvember 2013) en það gekk ekki eftir. Einnig ætlaði hann að hafa stjúpmóður sína (sem hann hafði mikla andúð á) og hálfbróður sinn með í þessum áformum en hann náði heldur ekki að fylgja því eftir.

            Að lokum fór megnið af áætlunum hans fram þann 23. maí 2014 u.þ.b. 2 árum eftir að hann hafði ákveðið að hefna sín á heiminum. Hann stakk herbergisfélaga sína tvo ásamt einum vini þeirra til bana, einn á fætur öðrum, þegar þeir komu heim það kvöld. Að því loknu hlóð hann upp myndbandinu: Elliot Rodger‘s Retribution og sendi svokallað manifestó á foreldra og sálfræðing sinn. Þar á eftir lá leið hans í bæinn þar sem hann reyndi að komast inn í kvennfélag (e. sorority) án árangars. Á þessum tímapunkti gekk hann um með byssu og skaut þá sem á vegi hans urðu. Þannig varð hann tveimur konum að bana og særði aðra. Að lokum keyrði hann um svæðið og skaut í átt að búðum á svæðinu og myrti þannig einn mann. Í þessari skotárás særði hann marga ýmist með skotvopninu eða bílnum sínum.

Hér má sjá fórnarlömb Elliots.

Persónan

Best er hægt að lýsa Elliot sem kvennhatara (e. misogynist). Hann kennir konum um öll sín vandamál og neitar að bera einhverja ábyrgð á eigin líðan og aðstæðum. Þetta kemur allt fram í 140 blaðsíðna manifestóinu sem hann skrifaði, en þar sést vel hvernig skoðanir hans hafa mótast enda fer hann út í öll smáatriði lífs síns frá upphafi til enda. Einnig kemur fram hversu mikla athygli hann þráði og hversu mikið hann lagði upp úr því að líta vel út og að eiga dýra, fallega hluti. Ásamt því talar hann mjög fallega um sjálfan sig, hann er mestur og bestur allra manna. Þess vegna tel ég hann vera með 18.2.4. Sjálhverfa persónuleikaröskun. Hann telur sig vera einstakann, þurfa sérstakar reglur, æðri heldur en allir aðrir og á allt gott skilið. Í hans orðum: I am more than human. I am superior to them all. I am Elliot Rodger… Magnificent, glorious, supreme, eminent… Divine! I am the closest thing there is to a living god.

I am more than human. I am superior to them all. I am Elliot Rodger… Magnificent, glorious, supreme, eminent… Divine! I am the closest thing there is to a living god.

Hann var greindur með 1.3.1. Einhverfurófsröskun á sínum tíma en hann á t.d. erfitt með samskipti og eru þau oft mjög óvenjuleg í þau fáu skipti sem hann stundar þau. Eftir að hafa lesið manifestóið og horft á myndbönd hans er þetta mjög skýrt og varpar t.d. ljósi á ofurfókus hans á kvennmönnum og kynlífi.

Ásamt því tel ég hann vera með 5.4. Félaskvíðaröskun þar sem hann átti mjög erfitt með að nálgast fólk í félagslegum samskiptum og gerði alltaf ráð fyrir því að fólk kæmi til hans. Hann talar einnig um að hræðsla og kvíði við félagslegar aðstæður hafi hrjáð hann frá unga aldri, hann hætti t.d. á endanum að ganga í hefðbundinn skóla að miklu leyti til þess að forðast það að vera niðurlægður af jafnöldrum sínum.

Endirinn

Skotárás Elliots endaði með skotum á milli hans og lögreglunnar sem mætti á vettvang. Lögreglan skaut hann í mjöðmina en Elloit tókst að keyra frá þeim. Lögreglan kom að lokum að honum eftir að hann hafði keyrt upp á gangstétt og skotið sig í hausinn í framsætinu. Í manifestóinu sagði hann: The more I thought about all these injustices that were dealt to me, the more eager I became for revenge. It’s all I had left. I didn’t want to die, but I knew that I had to kill myself after I exacted my revenge to avoid getting captured and imprisoned. Þessi endir var því alltaf hluti af planinu.

Myndband sem lýsir aðstæðunum eftir árásina og þegar almenningur komst að því að þetta hefði verið planað í einhvern tíma: https://www.youtube.com/watch?v=TBDsNUIdIT4

Þar sem Elliot tókst að pósta bæði lokamyndbandinu sínu og manifestóinu á alnetið áður en hann framdi sjálfsmorð hafði þessi skotárás víðtækari áhrif heldur en hún hefði geta gert. Þetta mál fékk mikla umfjöllun í fjölmiðlum og varpaði miklu ljósi á hugmyndafræði incels sem hafði skefilegar afleiðingar í för með sér. Enn í dag er Elliot þekktur fyrir að hafa ýtt þessari hugmyndafræði á stærra svið og eru margir innan hennar sem telja glæpi hans vera réttláta útaf þeirri höfnun sem hann (og sambærilegir einstaklingar) þurfa að lifa með.

Mælikvarðar

Mælikvarði 8: Cleckley 16 atriði

Elliot passar við sirka 15 atriði af þeim 16 á mælikvarða Cleckley. Eins og fram hefur komið var mjög sjálfhverfur og hafði mikinn skort á innsæi. Hann átti mjög erfitt með samskipti og virtist ekki sýna dýpri tilfinningar gangvart neinu nema sjálfum sér. Eina einkennið sem mér finnst hann ekki passa við á þessum lista er nr. 3. Ekkert stress né taugaveiklun því Elliot var mjög kvíðinn, ef ekki taugaveiklaður í félagslegum samskiptum.

Mælikvarði 11: Hare kenningin

Elliot passar best í factor 1, þá bæði facet 1 og 2 en eflaust betur í facet 2. Hann var með ákveðinn yfirborðskenndan sjarma sem var mest áberandi í myndböndum hans þar sem sjálfhverfa hans kemur þessu á framfæri. Hann laug mikið að fjölskyldu sinni og telur sig eflaust hafa verið slægur í samskiptum og hagræðir sannleikanumí samskiptum við þau. Hinsvegar finnst mér skortur hans á eftirsjá og yfirborðskenndu tilfinningar hans meira áberandi, ásamt því hvernig hann neitar að bera ábyrgð á eigin gjörðum.

Mælikvarði 15: CCM flokkunin

Það er nokkuð augljóslega hægt að flokka morð Elliots sem 125 revenge eða hefndarmorð. Elliot heldur því fram að hann sé að hefna sig á konum og þeim sem eru að upplifa það sem hann á skilið enda skildi hann eftir mjög skýr skilaboð til þess að koma þessu óréttlæti á framfæri: If I can‘t have you girls I will destroy you. You denied me a happy life and in return I will deny you life. Its only fair.

Mælikvarði 17: norris 7 fasar

Mælikvarði Norris á ekki við um Elliot að mínu mati. Þessi mælikvarði á frekar við raðmorðinga en mér finnst réttara að flokka morð Elliots sem æðismorð enda áttu þau öll sér stað á einum degi.

Mælikvarði 7: dauðasyndirnar 7

Þó svo að margar af dauðasyndunum 7 eigi vel við mál Elliots finnst mér sú sjöunda, stolt, eiga best við vegna þess að sjálfsást hans snýst upp í hatur og fyrirlitningu á öðrum og fær hann að lokum til þess að fremja glæpi sína.

Mælikvarði 13: holmes & deburger flokkunin

Elliot á best við nr 3 á þessum skala, þ.e. sjálfselsku tegundina vegna þess að hann drap til þess að fá persónulega eitthvað út úr því. Hann passar best við undirflokk d. en hann vildi stjórna eða hafa vald á fólki og eins og hann sagði sjálfur: I am the closest thing there is to a living god.

HeimildiR

1. https://www.theguardian.com/world/2014/may/30/elliot-rodger-puahate-forever-alone-reddit-forums

2. https://en.wikipedia.org/wiki/Incel

3. https://en.wikipedia.org/wiki/2014_Isla_Vista_killings

4. https://schoolshooters.info/sites/default/files/rodger_my_twisted_world.pdf  - manifestóið.

5. https://schoolshooters.info/sites/default/files/rodger_video_1.0.pdf

6. https://www.police1.com/active-shooter/videos/santa-barbara-killers-retribution-video-cvhbBxq4q7mDgTiK/ - linkur að myndbandinu sem hann setti á Youtube kvöldið sem hann ákvað að framkvæma plön sín.

Adam Lanza

Kara Björk Sævarsdóttir, Lilja Rut Finnbogadóttir & Sara Ósk Jóhannsdóttir

Kynning

Adam Peter Lanza var fæddur 22. apríl 1992 í Bandaríkjunum. Hans eini glæpur var að myrða 52 ára móður sína og síðar sama dag 26 einstaklinga í skólaárás árið 2012 í skólanum Sandy Hook. Hann drap móður sína með byssu sem hún átti á meðan hún svaf og notaði síðan bílinn hennar til að keyra í skólann þar sem hann drap unga nemendur skólans auk nokkra kennara. Adam Peter Lanza endaði á því að taka sitt eigið líf í einni skólastofunni áður en lögreglan kom á vettvang.

Adam Lanza.

Glæpurinn

Þann 14. desember árið 2012 framdi Adam sinn fyrsta og eina glæp, þá 20 ára að aldri. Hann hóf skotárás í grunnskóla sem kallast: Sandy Hook elementary school sem er staðsettur í Connecticut í Bandaríkjunum. Fyrr um daginn skaut hann mömmu sína fjórum sinnum í hausinn með riffil sem hún átti. Stuttu eftir, klukkan 9:30 að morgni skaut Adam í gegnum glerglugga á skólanum til þess að komast inn, en dyrnar voru læstar. Hann byrjaði á því að skjóta skólastjórann, skólasálfræðinginn og tvo kennara, síðan lá leið hans inn í tvær kennslustofur barna sem voru í fyrsta bekk. Í fyrstu kennslustofunni skaut hann alls 15 börn og tvo kennara. Í þeirri seinni 5 börn og tvo kennara. Kynjahlutfallið á börnunum var 8 strákar og 12 stelpur. Alls voru þetta 27 einstaklingar sem létu lífið, 26 í skólanum og svo móðir hans. Klukkan 9:40 framdi hann svo sjálfsmorð, hann skaut sjálfan sig í einni af kennslustofunum þegar hann frétti að lögreglan væri á leiðinni.

Lanza tilbúinn.

Persónan

Adam fæddist í bænum Exeter í New Hampshire, 22. apríl árið 1992. Adam ólst upp með foreldrum sínum og eldri bróður til 16 ára aldurs en þá skildu mamma hans og pabbi. Lanza átti það sameiginlega áhugamál með móður sinni og bróður að fara á skotsvæði að æfa sig að skjóta úr byssum. Á yngri árum var hann mjög feiminn og átti í erfiðleikum með félagsleg samskipti. Hann var með mjög mikinn kvíða, en þó góður í skóla. Vegna kvíða og vanlíðunar var hann tekinn úr skóla og mamma hans tók við kennslunni heima. Við þriggja ára aldur sýndi Adam frávik í þroska, þar á meðal mál- og skynjunarörðugleika og endurtekna hegðun (e. repetitive behaviors). Adam var svo greindur með einhverfu og áráttu- og þráhyggjuröskun en hann átti það meðal annars til að skipta um sokka tuttugu sinnum á dag og gat ekki snert hurðahúna án þess að nota pappír.

Persónuleikaröskun:

​​Við teljum að Adam Lanza hafi verið með Einhverfa persónuleikaröskun. Við greinum hann með hana þar sem Lanza var mjög einangraður, átti enga nána vini, leitaðist ekki eftir nánum samskiptum, var mikill einfari, virtist áhugalaus um flest og sýndi ekki miklar tilfinningar. Adam Lanza glímdi við mikinn kvíða og endaði á því að stunda nám heima hjá sér þar sem móðir hans kenndi honum. Það gerði það að verkum að Adam varð mjög einangraður og áður en hann framdi glæpinn var hann ekki búinn að fara út úr húsi í nokkra mánuði.

Hér er Adam Lanza ásamt föður sínum, Peter Lanza.

Endirinn

Adam framdi sjálfsvíg í einni af kennslustofunum eftir rúmlega 10 mínútur inni í skólanum þegar hann heyrði að lögreglan væri að koma í skólann. Þá var hann búinn að myrða nemendur, móður sína og starfsfólk skólans. Það er því ekki vitað hvað olli þessari hörmung sem glæpurinn er, það er að segja hvers vegna Adam ákvað að skjóta saklaust fólk í gamla grunnskólanum sínum. Grunur liggur samt um að Adam Lanza hafi framið glæpinn vegna geðræna erfiðleika.

 Hér er stutt myndband sem lýsir Adam Lanza og glæpnum hans vel: https://www.youtube.com/watch?v=qhtfQqKh7dE

Mælikvarðar

Mælikvarði 8: Cleckley 16 atriði

Okkur finnst Lanza passa undir fá einkenni sem listuð eru upp í mælikvarða 8, Cleckley 16. Þó eru nokkur einkenni í mælikvarðanum sem lýsa honum vel. Hann hafði litla félagslega svörun og engar upplýsingar um ástarsamband voru til staðar. Okkur finnst líklegt að hann hafi skort tilfinningaviðbrögð þar sem hann skaut mömmu sína og fór svo í gamla grunnskólann sinn að skjóta saklausa nemendur og kennara. Sagt var að Adam hafi staðið sig vel í skóla og verið greindur strákur þrátt fyrir að hann hafi ekki haft mikinn metnað fyrir skóla og var kvíðinn fyrir náminu ásamt öðru. Hann var einnig greindur með einhverfu og er eitt af einkennum einhverfu að eiga erfitt með félagsleg samskipti.

Mælikvarði 11: Hare kenningin

Okkur finnst Adam Lanza passa best undir Faktor 2 sem kallast lífsstíll. Meðal annars er það vegna þess að Lanza sýndi fram á hegðunarerfiðleika frá unga aldri, bar litla sem enga ábyrgð í lífinu og var líklegast ekki með nein sértæk markmið fyrir framtíð sína. Faktor 2 skiptist í tvo hluta sem eru lífstíll og andfélagsleg hegðun. Þar passar hann betur undir andfélagslega hegðun þar sem félagslega geta hans var lítil sem engin. Hann valdi það frekar að vera einn heldur en að umgangast annað fólk og sýndi mikla hegðunarerfiðleika frá ungum aldri.

Mælikvarði 15: ccm flokkunin

Okkur finnst flokkur 126 í mælikvarða 15 lýsa honum best. Það er ekki á hreinu hvað fékk hann til þess að fremja þennan glæp og myrða saklaust fólk en við höldum að það sé líklega vegna geðraskana og var einnig grunur um það þegar glæpurinn átti sér stað. Adam var greindur með Einhverfu en auk þess sýndi hann einkenni sem hægt er að sjá í mörgum geðröskunum. Til dæmis valdi Adam frekar að vera einn heldur en að vera með öðrum og þróaði engin náin sambönd nema við mömmu sína sem hann síðar drap.

Mælikvarði 18: emerick hringkenningin

Okkur finnst mælikvarði 18 eiga ágætlega við Adam Lanza. Við vitum ekki með vissu hvort hann hafi verið hræddur við höfnun en vegna þess að hann átti erfitt með félagsleg samskipti er hægt að ímynda sér að hann hafi átt við það vandamál að stríða að vera hræddur við höfnun. Vegna kvíða og erfiðleika með félagsleg samskipti fór hann að einangra sig og upplifa einmanaleika, sem er hluti af öðru stigi. Af verknaðinum að dæma virðist hann vera komin í þessa fórnarlambs hugsun og er orðinn smá sama um eigið líf, sbr. sjálfsmorðið. Það bendir allt til þess út frá þeim upplýsingum sem við höfum að hann hafi verið með neikvæða sjálfsmynd vegna greininga og erfiðleika með samskipti. Við vitum ekki hvort hann hafi haldið veikleikum sínum leyndum en þó er vitað að hann hafi einangrað sig verulega og varla talað við neinn. Glæpurinn sem hann framdi hefði geta verið til þess að fá athygli og ná hefnd en við getum ekki sagt með fullri vissu að það sé ástæðan. Það eru engar upplýsingar um hversu vel glæpurinn var planaður og engin merki um að hann hafi verið að “æfa sig” eða undirbúa hann á einhvern hátt. Hann var þó í þessum tiltekna skóla svo hann væntanlega þekkti bygginguna ágætlega þó það hafi verið langt síðan hann hafi verið nemandi þar. Adam framdi svo glæpinn og að lokum fremur hann sjálfsvíg inni í einni kennslustofunni. Það gæti verið að hann hafi verið að upplifa eftirsjá og þess vegna hafi hann ákveðið að skjóta sig en það gætu líka verið aðrar ástæður.

Mælikvarði 14: mindhunter kenningin

Það eru nokkur atriði í mælikvarða 14 sem að passa við Adam. Hann var einhleypur hvítur karlmaður sem var góður í skóla og með góða greind en átti þó í erfiðleikum með að eignast vini vegna kvíða og erfiðleika með félagsleg samskipti. Það bendir ekkert til þess að það hafi verið vandamál í fjölskyldunni og engin saga um geðræn vandamál, glæpi eða alkóhólisma á heimili hans. Adam var ekki misnotaður í æsku og ólst hann upp með bæði mömmu sinni og pabba þó hann hafi ekki búið með föður sínum síðustu árin. Hann var greindur með Einhverfu og Áráttu- og þráhyggjuröskun og var með kvíða en lenti þó ekki í neinum útistöðum við kerfið. Hann var mjög einangraður en ekki er vitað hvort hann hafi verið með sjálfsvígshugsanir á unglingsárum. Það bendir heldur ekkert til þess að hann verið með einhver kynfrávik.

Mælikvarði 13: holmes & deburger flokkunin

Okkur finnst Adam Lanza passa best undir morð vegna hugsjóna. Adam framdi sjálfsmorð áður en hægt var að taka skýrslu af honum og meta glæpi hans. Okkur grunar að hann hafi mögulega verið dæmdur ósakhæfur ef hann hefði lifað. Hann var mjög einangraður í langan tíma og því ekki ólíklegt að hann hafi heyrt raddir eða haldið að einhver hafi sagt honum að fremja þennan glæp. Einnig er það góð vísbending um geðræn vandamál að Lanza hafi drepið sína eigin móður sem var hans eini náni aðili.

Heimildaskrá

1. Adam Lanza. (2020). Criminal Minds Wiki. https://criminalminds.fandom.com/wiki/Adam_Lanza#The_Shooting

2. Ryser, R. (2015, 28. janúar). Psychologist says Lanza likely a schizophrenic. News Times.https://www.newstimes.com/local/article/Psychologist-says-Lanza-likely-a-schizophrenic-6046709.php

3. Sandy Hook Elementary School shooting. (2023). Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Sandy_Hook_Elementary_School_shooting

4. Katersky, A og Kim, S. (2014, 21.nóvember). 5 Disturbing Things We Learned Today About Sandy Hook Shooter Adam Lanza. ABC News. https://abcnews.go.com/US/disturbing-things-learned-today-sandy-hook-shooter-adam/story?id=27087140

Anders Breivik - Hryðjuverkin í Noregi 2011

Birna Lind Pálmadóttir & Sóley Sigurðardóttir

Kynning

Anders Behring Breivik fæddist árið 1979 og átti erfið æskuár. Við fjögurra ára aldur var tvisvar sinnum búið að tilkynna áhyggjr á andlegri heilsu hans. Móðir hans beitti hann andlegu-, líkamlegu- og kynferðisofbeldi. Barnaverndarnefnd í Noregi börðust lengi fyrir því að hann væri settur í fóstur og fór málið tvisvar sinnum fyrir rétt, en það fór ekki í gegn. Árið 2002, þegar Breivik var 23 ára, byrjaði hann að skipuleggja árásirnar sem hann framdi árið 2011. Hann framdi hryðjuverkaárás í Osló og Úteyju sem varð alls 77 manns að bana. Ástæðan fyrir fjöldamorðinu var sú að hann taldi norska kynstofninum ógnað af vinstri sinnuðum pólitíkusum sem voru að hleypa of mörgu fólki af erlendum uppruna inn í landið. Hópurinn sem varð fyrir árásinni á Úteyju var ungmennahópur vinstri sinnaðra unglinga og ungmenna sem voru í sumarbúðum. Breivik var sjálfur öfga hægri sinnaður sem taldi múslima vera að eyðileggja evrópska menningu.

Breivik í réttarsalnum.

Glæpurinn

Þann 22. júlí 2011 átti sér stað hræðileg hryðjuverkaárás sem framin var af Anders Breivik. Þann dag, klukkan 15:26, sprakk sprengja fyrir utan ráðhúsið í Osló í Noregi. Í þessari sprengjuárás létu átta manns lífið, en Jens Stoltenberg, forsætisráðherra, lést ekki. Á meðan fjöldi lögreglumanna voru kallaðir á staðinn, tók Breivik ferju yfir til Úteyju, sem er eyja í um það 45-mínútna siglingu frá Osló. Breivik var klæddur í lögreglubúning og blekkti þar af leiðandi fólkið sem var þar á staðnum til þess að treysta sér. Stuttu seinna byrjaði Breivik að skjóta úr byssu sinni á unglinga sem voru í sumarbúðum á eyjunni. Hann var það sannfærandi, að eitt fórnarlambanna sagðist hafa athugað skilríki hjá honum og í kjölfarið hleypt honum inn á eyjuna. Hann flakkaði um eyjuna, skimaði hana vel og skaut alla sem reyndu að forða sér. Hann skaut 69 manns til bana í Úteyju. Seinnipart dags, klukkan 18:27 var sérsveit lögreglunnar mætt og handtók Breivik. Honum tókst að drepa 77 manns þennan hræðilega, örlagaríka dag, 22. júlí.

Útey.

Persónan

Réttarsálfræðingar tilkynntu að Breivik var í geðrofi (e. psychotic) á meðan á hryðjuverkunum stóð. Þegar þeir rannsökuðu hann nánar, voru engin skýr merki að hann væri þunglyndur, í oflæti, með ofskynjanir eða ranghugmyndir. Þeir komust að niðurstöðu og greindu hann með Aðsóknargeðklofa (e. paranoid schizophrenia), sem er þó ekki hluti af DSM-IV lengur.

Nokkrum mánuðum seinna, fóru aðrir réttargeðlæknar að yfirheyra og rannsaka hann. Þá kom í ljós að Breivik væri með Sjálfhverfa persónuleikaröskun (e. narcissistic personality disorder), þar sem hann sýndi mjög öfgafulla hegðun af mikilmennskubrjálæði, hann var upptekinn af völdum og vildi útrýma útlendingum og eftir að hafa fylgst með réttarhöldunum, sá maður mjög augljóslega að hann skorti samúð (e. empathy). Undir lokin, komust réttargeðlæknar að niðurstöðu og upplýstu fyrir almenning að Breivik, var hvorki í geðrofi á meðan rannsókn, né á meðan hryðjuverkunum stóð, þannig hann var fundinn sakhæfur.

Samkvæmt DSM-IV er geðrof ekki geðröskun, en Breivik hefur ekki greinst með neina aðra geðröskun en Sjálfhverfa persónuleikaröskun, allar hinar sem voru í rannsókn voru felldar niður, svo þessi spurning á illa við um hann.

Breivik í herklæðum.

Endirinn

Þegar lögreglan kom loks til Úteyju gafst Breivik strax upp og enn þann dag í dag situr hann í fangelsi. Þegar kom að réttarhöldum töldu réttargeðlæknar hann vera í geðrofi þegar hann framdi hryðjuverkið. Í kjölfarið töldu þeir hann vera ósakhæfan. Það var mikil umræða um það í Noregi hvort hann væri sakhæfur eða ósakhæfur en að lokum var hann dæmdur sakhæfur. Breivik var dæmdur í 21 árs fangelsi, sem er hámarksdómur í Noregi. Dómurinn gerir norskum dómstólnum kleift að halda Breivik í fangelsi í óákveðinn tíma, fimm ár í senn, svo lengi sem ákæruvaldið telur það nauðsynlegt til að vernda samfélagið.

Í janúar 2022, sótti Breivik um að fá að losna og vera á skilorði. Hann hafði þá setið í fangelsi í 10 ár. Réttargeðlæknar standa enn fast á sínu, að Breivik sýni enn þá enga iðrun fyrir glæpinn og trúir enn að þessi árás hafi verið það besta fyrir norska samfélagið. Hér er vídeóklippa af málinu og viðtal við eitt fórnarlamb sem lifði árásina af, með því að liggja kyrr og þykjast vera dáinn. Virkilega átakanlegt.

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=n8B8dnbdvr8

Mælikvarðar

Mælikvarði 9: Hare 22/20 listinn

Anders Breivik skorar 13 stig af 20 mögulegum í Hare siðblindu listanum:

01 Glibness/Superficial charm – Breivik hefur heillandi og sannfærandi persónuleika sem hann notfærir sér til að styðjast við öfgakenndu hugsanir sínar og reynir að réttlæta glæp sinn.

02 Grandiose sense of self worth – Breivik trúði að hann væri “frelsari” Noregs og þurfti að framkvæma þessi hryðjuverk til að ná fram markmiðum sínum.

04 Pathological lying – Breivik hefur verið þekktur fyrir að ljúga um afrek sín, menntun og starf til að fá athygli og stuðning frá almenningi.

05 Conning/Manipulative – Breivik bjó til myndband og nýja stjórnarskrá sem útskýrði löngun hans til að fremja hryðjuverkaárásirnar og til að reyna réttlæta þær. Hann notaði samfélagsmiðla til að dreifa efninu til breiðari hóps.

06 Lack of remorse or guilt – Breivik hefur sýnt litla iðrun vegna gjörða sinna og hefur reynt að réttlæta hryðjuverkaárásirnar sínar sem nauðsynlegar.

07 Shallow affect – Breivik sýndi litlar sem engar tilfinningar á meðan réttarhöldunum stóð.

08 Callous/Lack of empathy – Breivik sýndi litla sem enga samkennd eða iðrun fyrir verk sín eða samkennd til fórnarlamba.

10 Poor behavioral controls – Hryðjuverkaárásin hans leiddi til dauða margra manna, sem bendir til skorts á hvatvísi og lélegri ákvarðanatöku.

12 Early behavioral problems – Breivik átti erfiða æsku þar sem hann var að flakka á milli fósturfjölskyldna og mikið hjá barnavernd. Hann var talinn erfitt barn og sýndi mjög árásargjarna hegðun.

14 Impulsivity – Breivik var hvatvís, hryðjuverkaárásin var kærulaus athöfn og hann hugsaði ekkert um afleiðingar gjörða sinna. Auk þess átti hann við vímuefnaneyslu að stríða.

15 Irresponsibility – Breivik tók enga persónulega ábyrgð á gjörðum sínum. Hann var fullur af ranghugmyndum og “þurfti” að gera þessa árás.

16 Failure to accept responsibility for own actions – Breivik hefur ekki sýnt merki um eftirsjá eða íhugun á gjörðum sínum og hefur reynt að réttlæta þær alveg síðan þær áttu sér stað, fyrir 12 árum.

18 Juvenile delinquency – Breivik var handtekinn nokkrum sinnum sem unglingur fyrir skemmdarverk, þjófnað og aðra smáglæpi. Þegar hann var 18 ára þá var hann ákærður fyrir veggjakrot og fékk tveggja ára skilorðsbundinn dóm. Hann var einnig þátttakandi í ný-nasistahópi og tók þátt í ýmsum mótmælum tengt því.

Mælikvarði 19: Babiak & Hare flokkunin

Samkvæmt Babiak & Hare flokkast Breivik undir klassíska siðblindu, sem er efsti flokkurinn. Þeir sem flokkast undir klassíska siðblindu sýna nánast öll einkenni siðblindu, og þar er Breivik meðal. Hann sýnir grunntilfinningar, skort á samkennd, skort á sektarkennd eða iðrun og tilhneigingu til hvatvísi og andfélagslega hegðun. Þeir sem flokkast undir klassíska, framkvæma oft glæpi án þess að sýna iðrun.

Mælikvarði 12: Stone 22 listinn

Við teljum Breivik passa við þátt E. Spree or multiple murders; psychopathy is apparent og í flokk 15; Psychopathic, cold-blooded, spree or multiple murderers = Kaldrifjaðir andfélagslegir persónuleikar, sem drepa annað hvort hópa eða endurtekið.

Mælikvarði 17: Norris 7 fasar

Mælikvarði Norris passar ekki fullkomlega við Breivik, þar sem hann var ekki raðmorðingi heldur æðismorðingi. Það er þó margt í mælikvarðanum sem getur átt við hann. Mælikvarði Norris inniheldur sjö fasa og við teljum Breivik passa í fimm fyrstu fasana.

Hugrofs-fasi – Breivik upplifði evrópska menningu vera ógnað af múslimum. Þar með færist morðinginn nær því að framkvæma “fantasíuna” sína, sem er í hans tilviki að hreinsa Evrópu af múslimum.

Veiði-fasi – Breivik undirbjó sig vel fyrir morðin sín. Hann var í níu ár að undirbúa sig fyrir morðin og gerði það með því að útvega sér skotvopn, lögreglubúning og áburði sem hann notaði í sprengjurnar. Þar að auki var þetta þrælhugsað hjá honum að sprengja fyrst sprengju í Osló þannig að allt tiltækt lögreglulið væri þar á meðan hann færi til Úteyju. Hann valdi sér góðan “veiðistað” þar sem eyjan gerði fórnarlömbunum erfitt fyrir að flýja.

Biðils-fasi – Breivik gerði þetta til dæmis með því að klæðast lögreglubúning og þar með fá ungmennin á Úteyju til þess að treysta sér. Með því að gera þetta biðlaði (e. wooing) hann á árangursríkan hátt til ungmennanna.

Handtöku-fasi – Breivik gerði þetta með því að velja sér eyju sem gerði fórnarlömbunum erfitt fyrir að koma sér í burtu. Ungmennin voru því lokuð af á afmörkuðu svæði sem er eitt af einkennum handtöku-fasans.

Morð-fasi – Hjá mörgum raðmorðingjum er undirbúningurinn eða veiðin sjálf hápunktur ferilsins en við teljum líklegt að hjá Breivik hafi morðin sjálf verið hápunkturinn. Við teljum hann hafa fengið mikla útrás við þessi morð þar sem hann taldi sig vera að gera rétta hlutinn.

Minjagrips-fasi – Við teljum þennan fasa ekki eiga við um Breivik þar sem hann tók enga minjagripi með sér og hafði í raun ekki möguleika til þess þar sem hann var handtekinn á staðnum.

Þunglyndis-fasi – Við teljum afar ólíklegt að Breivik hafi farið í gegnum þennan fasa þar sem hann upplifði mikið stolt yfir morðunum.

Mælikvarði 7: Dauðasyndirnar 7

Við teljum Anders Breivik falla undir Stolt í dauðasyndunum sjö. Illskan sem hann sýndi 22. júlí, 2011, var drifin af því að var stoltur af norska kynstofninum og sýndi sjálfselsku og vanvirðingu gagnvart þeim sem voru af erlendum uppruna í landinu. Það sem er sérstakt er þó að hann drap ekki múslimana sem hann vildi losna við heldur drap hann vinstri sinnað norskt fólk þar sem hann taldi þau ekki vera með nægilega stíf útlendingalög í sinni stefnu. Ást hans á sér og norska kynstofninum dreif hann til þess að myrða 77 manns.

Mælikvarði 13: Holmes & DeBurger flokkunin

Anders Breivik fellur klárlega undir Hugsjóna tegundina í mælikvarða frá Holmes og DeBurger. Hugsjóna tegundin lýsir sér þannig að einstaklingur drepur vegna þess að hann telur sig vera að hreinsa ákveðna tegund af fólki út úr heiminum.

Ástæða Breiviks fyrir hryðjuverkaárásinni var sú að hann taldi evrópska menningu vera stefnt í hættu með því að hleypa fjölda erlends fólks inn í evrópsk lönd. Hann var sannfærður um að hann hefði verið valinn til að bjarga sínu fólki og lýsti sér sem: “fullkomnasta riddara Evrópu frá því í seinni heimsstyrjöldinni.” Hópurinn sem varð fyrir valinu var vinstri sinnaður jafnaðarmannaflokkur Noregs þar sem hann taldi þau ekki vera með nægilega strangar reglur um það hver mætti fara inn í landið. Hatur hann einblýndist sérstaklega á múslima.

Það er oft óljóst hvort þeir einstaklingar sem falla undir hugsjóna tegundina séu sakhæfir eða ósakhæfir. Eins og farið hefur verið inn á var Breivik metinn ósakhæfur í fyrsta mati frá geðlæknum þar sem talið var að hann hefði verið í geðrofi þegar á verknaði stóð. Mikið var þó deilt um sakhæfi hans og hann að lokum dæmdur sakhæfur.

Heimildir

1. CNN Editorial Research. (2013). Norway terror attacks fast facts. CNN. https://edition.cnn.com/2013/09/26/world/europe/norway-terror-attacks/index.html

2. Juan Ignacio Blanco. (n.d.). Anders Breivik | timeline | murderpedia, the encyclopedia of murderers. Murderpedia.org. https://murderpedia.org/male.B/b/breivik-anders-timeline.htm

3. Laura Smith-Spark. (2021). A far-right extremist killed 77 people in Norway. A decade on, “the hatred is still out there” but attacker’s influence is seen as low. CNN. https://edition.cnn.com/2021/07/22/europe/anders-breivik-july-22-attacks-norway-anniversary-cmd-intl/index.html

4. Melle, I. (2013). The Breivik case and what psychiatrists can learn from it. World Psychiatry, 12(1), 16–21. https://doi.org/10.1002/wps.20002

5. Wikipedia Contributors. (2019). Anders Behring Breivik. Wikipedia; Wikimedia Foundation. https://en.wikipedia.org/wiki/Anders_Behring_Breivik

Harris og Klebold - Columbine

Unnur Sóley Lindudóttir

Kynning

Þann 20. apríl 1999 skutu Eric Harris, 18 ára og Dylan Klebold, 17 ára, 13 manns til bana og særðu yfir 20 manns skotárás í Columbine High School í Colorado í Bandaríkjunum. Skotárásin í Columbine High var ein versta á þeim tíma í Bandaríkjunum og það varð mikið umræða um eignarhald skotvopna og  öryggi í skólum.

Hryðjuverkin sjást mjög vel á öryggismyndavélum.

Glæpurinn

Skotárásin byrjaði kl. 11:19 þann 20. apríl 1999. Eric og Dylan mættu í löngum svörtum jökkum og með töskur fullar af auka skotum og sprengjum og byrjuðu að skjóta á nemendur fyrir utan skólann áður en þeir gengu inn. 
Þeir voru búnir að plana þessa skotárás á annan hátt. Þeir höfðu farið fyrr inn í skólann og sett tvær töskur með sprengjum í matsalinn sem áttu að springa kl. 11:17 og ætluðu að standa fyrir utan skólann og skjóta alla sem komu út. En vegna þess að þessar sprengjur virkuðu ekki ákváðu þeir að fara bara inn í skólann og byrja að skjóta. Þeir gengu um skólann og skutu alla sem þeir sáu. Þeir enduðu á bókasafninu það sem þeir skutu flesta. Þeir skutu þar einn þroskaskertan strák sem skildi ekki hvað var í gangi og að hann átti að fela sig. Einnig gerðu þeir lítið úr nokkrum sem þeir drápu áður en þeir skutu þá.

Harris og Klebold í einkennisbúningum að undirbúa verknaðinn.

Persónan

Eric fæddist 9. apríl 1981 í Kansas. Foreldrar hans fluttu mikið sem Eric fannst erfitt. Hann átti erfitt með að eignast vini í Colombine High School og var mjög reiður út í fólkið í skólanum og heiminn. Var líka oft reiður við vini. Eric átti einn vin, annan en Dylan sem hann hótaði að drepa útaf smá rifrildi. Eric var sagður vera Siðblindur. Hann hataði fólk og heiminn sjálfan. Hann sýndi slæma hegðun frá ungum aldri og var góður í að ljúga og komast upp með hluti.

Dylan fæddist 11. september 1981. Hann var klár strákur sem hafði gaman að því að kóða. Rétt fyrir skotárásina hafði hann farið með foreldrum sínum að skoða háskóla og langaði að fara að læra tölvunarfræði. Dylan var mjög rólegur og feiminn strákur sem var að glíma við Þunglyndi. Hann hafði ekki sýnt slæma hegðun áður en hann kynntist Eric. Dylan skrifaði í dagbók um líðan sína og lýsti því hvað honum liði illa og að hann vildi deyja. Hann átti erfitt með að eignast vini og byrjaði að kenna öðrum um hvernig honum leið. Hann var líka mjög einmana og þorði ekki að tala við stelpur. Hann var reiður út í aðra stráka fyrir að hafa kjark til að tala við stelpur og vildi ekkert meira en að eignast kærustu og vera hamingjusamur.

Eric: Geðraskanir: 15. Upplausnar, hvata-stjórnar og hegðunarraskanir:  15.1: Mótþróa þrjóskuröskun. Hann missti reglulga stjórn á skapi sínu, lék sér að því að angra annað fólk, var auðveldlega pirraður út í aðra, oft reiður og hefnigjarn. 06. Árátta- þráhyggja og tengdar raskanir: 6.1: Árráttu-þráhyggjuröskun. Hann var með þráhyggju fyrir fólki og hatri og ranghugmyndum sínum tengdar lífinu. Hann var alveg sannfærður um að áráttu-þráhyggju röskunar hugsanirnar voru sannar. 18. Persónuleikaraskanir: 18.2: B-klasi: 18.2.1. Andfélagsleg persónuleikaröskun. Hann vanvirti aðra og sýndi enga samúð með öðru fólki, var oft mjög pirraður og hótaði fólki dauða, laug og hann skorti eftirsjá.

Dylan: Geðraskanir: 04. Þunglyndisraskanir: 4.1: Veruleg þunglyndisröskun. Dylan talar um í dagbók sinni hvað honum líður illa og hvað hann vill deyja. Hann sá lítinn tilgang í lífunu. 06. Árátta-þráhyggja og tengdar raskanir: 6.1: Áráttu- þráhyggjuröskun. Hann var með áráttu og þráhyggju gagnvart nokkrun stelpun í skólanum hjá sér. 18. Persónuleikaraskanir: 18.3: C-Klasi 18.3.1: Hliðrunar persónuleikaröskun. Hann var óviljugur að hefja samskipti við fólk sýndi hömlur í nánum samskiptum, var með minnimáttarkennd og var hræddur við nýjar félagslegar aðstæður.

Heimild: https://www.youtube.com/watch?v=m7_zo2Y6QDE&list=PLC1nQwNAGnihJwMn4ZgGqKYElQwqD9_wt&index=44

Endirinn

Eftir um 40 mínútna skotárás inn í skóla höfðu næstum allir nemendur ná að koma sér út og lögreglan og sjúkrabílar voru fyrir utan að reyna að aðstoða þá slösuðu. Þá byrjuði Eric og Dylan að skjóta út um gluggann á nemendur sem var verið að reyna að bjarga og á lögregluna. Eftir nokkurn tíma af þeim að skjóta á lögreglu og nemendur  út um gluggann hættu þeir. Það var engin leið fyrir þá að komast út úr skólanum án þess að vera skotnir eða handteknir. Kl. 12:08 skutu Eric og Dylan sig og létu báðir lífið.

Endalokin.

Mælikvarðar

Mælikvarði 8: cleckley 16 atriði

Mér finnst þessi listi eiga ágætlega við Eric. Hann var gáfuður, sýndi ekki merki um geðrof, sýndi engin merki um stress, óáreiðanlegur, óheiðarlegur, skortur á eftirsjá, sýndi andfélagslega hegðun, fátækleg tilfinningaviðbrögð, lærði ekki af reynslu, lítil félagsleg svörun, fjarstæðukennd hegðun og fylgdi ekki neinni lífsáætlun. Dylan  passar ekki jafn vel inn í þetta. Hann var ekki með yfirborðssjarma, hann var stressaður og taukaveiklaður, sérstaklega í kring um stelpur. Hann var ekki með skort á eftirsjá eða skömm, sýndi ekki andfélagslega hegðun eða fátækleg tilfinningaviðbrögð. Hegðun hans breyttist þó ári fyrir skotárásina og þá voru hann og Eric byrjaðir að vera meira saman. Þá byrjaði hann að vera meira eins og Eric.

Mælikvarði 11: Hare kenningin

Ég myndi flokka Eric í Factor 2: facet 4. Hann átti erfitt með að stjórna skapi sínu og sýndi slæma hegðun snemma. Ég held ég myndi ekki setja Dylan í neinn af þessum flokkum.

Mælikvarði 12: stone 22 listinn

Eric: Flokkur 15. Psycopathic, cold-blooded, spree or multiple murders. Eric hataði allt og alla og hugsaði illa um fólk og virtist vera sama um líf þeirra. Hann skrifaði í dagbókina sína: God I can‘t wait till they die. I can taste the blood now – NBK (Natural Born Killer).

Dylan: Flokkur 8. Murders sparked by smoldering rage – resulting sometimes in mass murder. Ég held að Dylan hafi liðið mjög illa mjög lengi, hann skrifaði í dagbókina sína: The lonely man stikes with absulute rage.

Mælikvarði 18: emerick hringkenningin

Eric: 1: Á ekki það vel við hann, hann var alveg ágætlega félagslegur. 2: Mér finnst ég ekki geta sagt almennilega til um þetta með Eric, hann talar lítið um tilfinningar sínar, nema bara hatur. Hann vildi bara drepa allt og alla.  3. Dulin neikvæð sjálfsmynd á við hann, hann hataði heiminn og kenndi öðru fólki um það. 4. Á ágætlega við hann, hann var reiður og vildi taka það út á öðrum.  5. Á vel við, hann var með fantasíur um að útrýma fólki sem honum fannst ekki eiga skilið að lifa. 6. Á vel við, þeir æfðu sig að skjóta hluti áður en þeir frömdu glæpinn og plönuðu glæpinn vel. 7. Glæpurinn framkvæmdur, æfðu sig ekki á dýrum fyrst. 8. Á ekki við þar sem þeir drápu sig.

Dylan: 1: Á vel við hann, hann var með litla félagslega færni þó hann átti nokkra góða vini. Hann var mjög hræddur við stelpur og hélt sig almennt frá þeim. 2: Á vel við hann. Hann var mjög einmanna og kenndi öðrum um sínar tilfinningar. 3. Dulin neikvæð sjálfsmynd á vel við hann, hann sagði í dagbókinni sinni: I swear – like I‘m an outcast, & everyone is conspiring against me. 4. Á við hann. Hann var með áráttu og þráhyggju og hélt tilfinningum sínum leyndum. 5. Á vel við, hann vildi að aðrir kenndu á því hvernig honum liði og vildi fá athygli. 6. Á vel við, þeir æfðu sig að skjóta hluti áður en þeir frömdu glæpinn og plönuðu glæpinn vel. 7. Glæpurinn framkvæmdur, æfðu sig ekki á dýrum fyrst. 8. Á ekki við þar sem þeir drápu sig.

Mælikvarði 7: dauðasyndirnar 7

Eric: Reiði: Hann var mjög reiður út í lífið, og hataði fólk og heiminn eins og hann var. Hann skrifaði í dagbókina sína: I hate the fucking world, to many god damn fuckers in it. Öfund, ég held að hann hafi öfundað aðra, hann átti ekki marga vini. Stolt/dramb: Hann virti ekki þarfir annar eða tilfinningar. Hann skrifaði í dagbókina sína: It would be great if god removed all vaccines and warning labels from everything in the world and let natural selection take its course. All the fat ugly retarded crippled dumbass stupid fuckheads in the world would die, and oh fucking well if a few of the good guys die to.

Dylan: Reiði: Hann var reiður yfir því hvað honum leið illa og að stelpurnar sem hann var hrifinn af vissu ekki hver hann var. Öfund: Hann öfundaði aðra fyrir að líða ekki eins illa og honum og að aðrir gætu fundið ástina en ekki hann.

Mælikvarði 13: holmes & Deburger flokkunin

Eric: 3. Sjálfselska tegundin: Spenna. Hann gerði grín af nokkrum áður en hann skaut þá. Það var einn svartur strákur sem hann skaut en áður en hann gerði það gerði hann lítið úr honum vegna húðlits hans. 3.d Stjórnunar/vald tegundin. Hann hafði unun af því að sýna vald.

Dylan: 2. Hugsjóna tegundin. Mér finnst eins og hann hafi haldið að hann væri að gera eitthvað gagnalegt. Eftir að hafa lesið dagbókina hans get ég ekki sett hann í flokk 3, ég fann samúð með honum þegar ég las dagbókina hans.

Heimildir

1. http://edition.cnn.com/SPECIALS/2000/columbine.cd/Pages/SUSPECTS_TEXT.htm

2. https://www.crimescenecleanup.com/columbine-crime-scene/

3. https://www.acolumbinesite.com/reports/report.php

4. https://www.acolumbinesite.com/diary.php

5. https://www.youtube.com/watch?v=vGJVJhFUZyw